Dünyada ve Türkiye’de yatırımcılar açısından tarım, geleceğe yön verecek sektörler arasında bulunmakta ve bu alanda sürdürülebilir tarım politikaları çerçevesinde yatırımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Sağlıklı beslenme konusu günümüzde önemli yer tutmaktadır. Nitekim çabuk tüketilen gıda ürünlerinden olan ceviz yetiştiriciliği ekonomi bakımından üreticilerin yatırım tercihleri arasında bulunmaktadır.
Dünya toplam ceviz üretimi 2017 yılı verilerine göre 3.829.626 ton olup, en önemli ceviz yetiştiriciliği yapan ülkeler arasında Türkiye %5’lik pay ile 4. sırada, ceviz verim değeri olarak 22. sırada yer almaktadır. Ceviz yetiştiriciliğinde standartlara uygun ceviz fidanlarının tercih edilmesi, ceviz üretim miktarıyla beraber verimden elde edilecek değeri olumlu etkileyecektir. Türkiye’de 2017 yılı ceviz üretim miktarı 2007 yılına göre %21,69 oranında artmıştır. Nitekim Türkiye’de kişi başına tüketim ortalama 3 kg olup, 2017 yılında kabuklu cevizde üretici fiyatı 15,96 TL/kg olarak gerçekleşmiştir.
Bu çalışmada, Kırşehir ili Kaman ilçesinde ticari amaçlı ceviz yetiştiriciliği yapan 46 işletmeden anket yöntemi ile elde edilen birincil veriler ile çeşitli kurum ve kuruluşlardan alınan ikincil veriler kullanılarak, ceviz yetiştiriciliğine yapılan yatırımın kârlılığının ve uygulanabilirliğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca ceviz yetiştiriciliği yapan işletmelerin sosyo-ekonomik analizleri yapılmış, mevcut durumları tespit edilerek karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri ortaya konulmuştur.
Ceviz yetiştiriciliği yapan işletmelerde ağaç sayılarına göre büyük işletmeler hâkimdir. İşletmelerin %47,83’ünü 200 ve üstü ağaç sahibi işletmeler, %39,13’ünü 70-200 arasındaki ağaç sahibi işletmeler ve %13,04’ünü 0-70 arasındaki ağaç sahibi işletmeler oluşturmaktadır.
Ceviz yetiştiriciliği yapan işletmelerde, işletme ortalamasına göre eğitim düzeyi; %29,06’sı ilkokul, %9,78’i ortaokul, %33,69’u lise ve %27,47’i üniversite mezunu olarak belirlenmiştir. İşletmelerin eğitim düzeyinin yüksek olması; tarım işletmeleri açısından yeniliklerin daha çabuk benimsenmesi, kârlılığın artması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından olumlu yönde etkileyecektir. Ceviz yetiştiriciliği yapan yöneticilerin; %60,87’sinin esnaf, %21,74’ünün emekli ve %17,39’unun devlet memuru olduğu belirlenmiştir. Nitekim yöneticilerinin tarım dışı gelire sahip olduğu görülmektedir.
74
Ceviz yetiştiriciliğinde sadece mülk arazisine rastlanmış olup, ortalama ceviz parsel büyüklüğü 27,87 dekar olarak hesaplanmıştır. Küçük ölçekli işletmelerde bu miktar 6,67 dekar olurken, orta büyük ölçekli işletmelerde 16,67 dekar ve büyük ölçekli işletmelerde 42,86 dekar olarak belirlenmiştir. Nitekim işletmelerde ölçeğe göre arazi varlığı büyüdükçe ortalama parsel büyüklüğünün arttığı görülmektedir.
Üreticiler faaliyetlerini yürütebilmesi için sahip olması gereken mevcut varlıkların büyüklüğünü tespit etmelidir. Ceviz yetiştiriciliğinde kullanılan varlıklar ve kaynaklar gruplara ayrılarak incelenmiş ve likiditesine göre sınıflandırma dikkate alınmıştır. Tarımsal üretimin devamlılığını sağlamak, özellikle işçi ücretlerinin ödenebilmesi, bakım ve onarım masraflarının karşılanması gibi giderler için para sermayesi likiditesinin yüksek olması beklenir. Çalışma kapsamında ceviz üretimi için kullanılan varlıklar içerisinde cari varlığı ve alet ve makine varlığı işletmeler ortalamasına göre toplam %40,85’lik paya sahiptir. Sermaye bütçelemesi olarak bilinen sabit varlıklar büyük miktarda fon gerektiren yatırımları içerir. Toprak varlığı, sabit varlık içerisinde %75,16’lık paya sahiptir. Bölge nüfusunun artması ile arazilere yatırım amaçlı olan talebin artmasını beraberinde getirmiştir. İncelenen işletmelerin kaynak ve borçlanma durumu, işletmeler ortalamasına göre %91,97’si öz kaynaklardan, %8,03’ü yabancı sermaye oluşturmaktadır. Öz sermaye değerinin yüksek olması, üreticiler için yeni yatırım imkânları oluşturacaktır.
Çok yıllık bitkisel üretim içerisinde yetiştiriciliği yapılan cevizin tesis döneminde dekara ortalama toplam tesis maliyeti 2.385,42 TL/da olarak hesaplanmıştır. Tesis döneminin toprak hazırlığı yapıldığı yıldaki tesis masraf toplamı içerisinde değişen masraflar %65,98’lik paya sahiptir. Bu durum bakım yıllarındaki paylarına göre yüksek olduğu tespit edilmiştir. Nitekim toplam tesis maliyeti içerisinde dekara ortalama kullanılan toplam materyal masrafı %41,96’lık, toplam işgücü masrafı %8,82’lik ve toplam çeki gücü masrafı %2,87’lik paya sahip olduğu hesaplanmıştır. Ceviz üreticilerinin tarımsal destekleme ve teşviklerden yararlanması, bu masrafların azaltılmasına yönelik olumlu katkı sağlayacaktır.
Kapama ceviz bahçelerinin üretim döneminde toplam üretim masrafları içinde dekara ortalama değişen masraflar %47,18’lik, sabit masraflar %52,82’lik paya sahiptir. Ceviz üretim döneminde değişen masraflar içinde en fazla oranı %23,11 ile işgücü masrafları
almaktadır. Bu durum işletme ölçeklerine göre incelendiğinde; küçük ölçekli işletmelerde
75
payı %22,80 ve büyük ölçekli işletmelerde işgücü masraf payı %24,06 olarak belirlenmiştir. Üretim masrafları içerisinde en yüksek paya sahip olan işgücü masrafının azaltılabilmesi için işletme içi planlamanın yapılması gereklidir.
Ceviz yetiştiriciliğinde 3.688,92 TL/da GSÜD, toplam üretim masrafları 1.635,63
TL/da olarak tespit edilmiştir. İşletmelerin dekara düşen brüt kâr 2.917,25 TL/da, net kâr ise 2.053,30 TL/da olarak hesaplanmıştır. Bu durum işletme ölçeklerine göre incelendiğinde büyük ölçekli işletmelerin net kârı diğer işletme ölçeklerine göre yüksek olduğu görülmektedir. Dekara ortalama verim 153,71 kg/da, 1 kg cevizin maliyeti 10,64 TL/kg, 1 kg ceviz fiyatı 24,00 TL/kg ve 1 kg ürünün net kârı 13,36 TL/kg olarak belirlenmiştir.
Ceviz yetiştiriciliğine yatırım yapacaklar için kuruluş aşamalarında gerekli olan kaynakların verimli kullanılması, maliyetlerin belirlenmesi, kârlılığın tespit edilmesi ve üretimi yapılan cevizin pazarlanabilmesi açısından alınacak doğru kararların belirlenme aşamasında yatırım analizinin yapılması önemlidir.
Ceviz yetiştiriciliğinin tesis edilmesi için yapılacak yatırımın kârlılık açısından yapılan analiz sonucuna göre; Kırşehir ili Kaman ilçesinde kapama ceviz bahçesinin ekonomik ömrü 80 yıl olup, 6 yıl sonra ceviz fidanları verim vermektedir. Ceviz bahçesinin ekonomik ömrü dönemlere ayrılmıştır. Ağaç başına ortalama verim normal üretim döneminde 10,86 kg elde edilen üretim değeri ise 3.688,92 TL olarak hesaplanmıştır. İncelenen işletmelerde %10,06 indirgeme oranında net bugünkü değer 6.961,93 TL/da ve fayda masraf oranı 1,63 olarak hesaplanmıştır. Fayda masraf oranının 1’den büyük olması yapılan yatırımın ekonomik olduğunu göstermiştir. İşletmelerin kapama ceviz bahçelerinin iç kârlılık oranı incelendiğinde net bugünkü değeri en son pozitif yapan %22 indirgeme oranı ve net bugünkü değeri ilk negatif yapan %23 indirgeme oranına göre iç kârlılık oranı %22,27 olarak gerçekleşmiştir. İncelenen işletmelerin ceviz yetiştiriciliği yatırımına ilişkin yatırım analizi değerlendirildiğinde, yapılan yatırımın ekonomik yönden uygulanabilir ve kârlı olduğu tespit edilmiştir.
Ceviz yetiştiriciliği ile ilgili sosyo-ekonomik durum belirlenmiştir. Buna göre ceviz yetiştiriciliğinde %58,70’inin tarım sigortası yaptırdığı, %41,30’unun ise tarım sigortası yaptırmadığı görülmektedir. Nitekim ceviz yetiştiriciliği yapanların tarım sigortası konusunda bilinçli oldukları görülmüştür.
76
Ceviz yetiştiriciliği için üreticilerinin %58,70’inin iyi gelir olması nedeniyle ceviz yetiştiriciliğini seçtikleri, %30,43’ünün ceviz üretiminin kolay olmasından, %6,52’sinin arazinin uygun olmasından ve %4,40’ının ise tarımsal desteklemeden dolayı ceviz yetiştiriciliğini tercih ettikleri belirlenmiştir.
Kapama ceviz bahçelerindeki cevizlerin %52,17’sinin yerli ceviz çeşidi, %47,83’ünün ise yabancı ceviz çeşidi oluşturduğu belirlenmiştir. Bölgenin iklim ve toprak yapısına uygun ceviz çeşitleri tercih edilmeli ve yerli ceviz çeşitleri aşılanarak verimli ceviz çeşitlerine dönüştürülmelidir.
Ceviz yetiştiriciliğinde kapama ceviz bahçesi tesisi ve üretimi için küçük ölçekli işletmelerin %83,33’ünün desteklerden yararlanmadığı görülmektedir. Orta ölçekli işletmelerin %94,44’ünün, büyük ölçekli işletmelerin ise %90,91’inin desteklerden yararlanmadığı belirlenmiştir. Ayrıca işletme geneline bakıldığında tarımsal desteklemeden yararlananların %8,7’sinin fidan destekleri kapsamında desteklemeden yararlandığı belirlenmiştir.
Araştırma alanından elde edilen bulgular doğrultusunda Kırşehir ili Kaman ilçesinde ceviz yetiştiriciliğinin sorunları;
- Kurulan ceviz bahçelerinde Kaman ilçesinin iklim ve toprak yapısına uygun aşı ile çoğaltılmış ceviz fidanlarının yetersiz olması veya kullanılmaması, cevizden elde edilen verim miktarını olumsuz etkilemektedir.
- Ceviz yetiştiriciliğinin yaygın olarak yapıldığı Kaman ilçesinde üreticilerin tesis ve üretim dönemlerinde varlıkların yönetmelerindeki bilgi eksikliği maliyetlerin artmasına sebep olmaktadır.
- Kaman cevizinin reklam ve tanıtım çalışmalarının yetersiz olması özellikle bölgedeki ceviz üreticilerinin gelirini azaltmaktadır.
- Ceviz yetiştiriciliğinde girdi fiyatlarının yüksek olması ve ithal edilen cevizlerin Türkiye ceviz pazarında satılmasından dolayı cevizin fiyatlarında dalgalanmalara neden olmaktadır.
- Bölgede ceviz yetiştiriciliği yapan işletmelerin birçoğunun ilgili dernek veya birliklere üyeliği bulunmamaktadır. İşletmelerin bireysel faaliyet göstermesi gerek üretimi gerekse ceviz fiyatını olumsuz yönde etkilemektedir.
77
Araştırma alanından elde edilen bu sonuçlara göre Türkiye’de ve Kırşehir ili Kaman ilçesinde yapılan ceviz yetiştiriciliği için çeşitli önerilerde bulunulmuştur.
- Bölgeye uygun sertifikalı ceviz fidanlarının kullanımı yaygınlaştırılmalıdır. - Modern tarım teknikleri kullanılarak verimin artması ve üretim maliyetlerinin
azaltılması sağlanmalıdır.
- Kapama ceviz bahçelerinin yaygınlaşması için üreticileri bilgilendirme çalışmalarının yapılması gereklidir.
- Ceviz yetiştiriciliği yapan işletmelerin, ceviz üretim döneminde karşılaşabileceği olumsuz iklim değişimlerine karşı tarım sigortası yaptırmaları gereklidir. Nitekim üreticilere tarım sigortası yaptırma konusunda eğitim ve tanıtım çalışmaları yapılmalıdır.
- Türkiye’de ve Kaman’da yetiştiriciliği yapılan ceviz üretim miktarının ve ceviz üretici gelirinin artırılması için, ceviz üreticilerinin örgütlenerek dernek ve birliklere üye olmaları gerekmektedir. Bu durum cevizin pazarlanmasında ve girdi temininde faydalı olacaktır.
- Ceviz yetiştiriciliğinde budama başta olmak üzere diğer bakım ve hasat konularında üreticilere eğitim ve tanıtım için yayım çalışmalarının genişletilmesi gereklidir.
- Kaman ilçesinde sulama alanlarının tekniğe uygun olarak yapılmasıyla ceviz tarım arazilerinin etkin kullanımı artacaktır.
- Türkiye Ceviz Eylem Planı çerçevesinde uygulanacak projelerin ilgili sektör paydaşları tarafından benimsenerek yürütülmesi ceviz yetiştiriciliğinin gelişmesine katkı sağlayacaktır.
Türkiye’de kapama ceviz bahçelerinin tesisinde iklime uygun fidan seçiminin yapılması, standart ve kaliteli çeşitlerin üretimi, uygun fiyat oluşumu için mevcut pazarlama sistemi içerisinde iyileştirmeyi sağlayacak düzenlemelere gidilmesi, ceviz üretiminde ve ticaretinde rekabeti artırmaya yardımcı olacaktır.
78