Trakya Üniversitesi Eczacılık Fakültesi ve Trakya Üniversitesi Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin bitkisel destek ürünleri tüketim sıklığı, bu ürünler hakkındaki bilgi düzeyleri ve bu bilgilerinin kaynağıyla ilgili araştırma sonuçlarımız aşağıda sıralanmıştır.
Eczacılık Fakültesi Sonuçları;
Bitkisel destek ürünü tüketimi Eczacılık Fakültesi’nde daha fazladır.
Eczacılık Fakültesi öğrencilerinin % 61’i bitkisel destek ürünlerinin tanımını bildiğini ifade etmiştir.
Eczacılık Fakültesi öğrencilerinin % 76’sı bitkisel destek ürünlerini kullanmaktadır. Eczacılık Fakültesi öğrencilerinin % 30’unun geliri giderinden az, % 56’sının geliri
giderine eşit, % 14’ünün geliri giderinden fazladır.
Eczacılık Fakültesi öğrencilerinin % 85’i en az ayda 1 kere bitkisel destek ürünü kullanmaktadır.
Eczacılık Fakültesi öğrencileri bitkisel destek ürünlerini en sık vitamin-mineral desteği amacıyla kullanmaktadır.
Eczacılık Fakültesi öğrenim gören her 2 öğrenciden 1’i bitkisel destek ürünlerinin toksik dozlarını bilmektedir.
Eczacılık Fakültesi öğrenim gören her 10 öğrenciden 1’i bitkisel destek ürünlerinin çevre kirliliğine neden olabileceğini söylemiştir.
Tüm öğrencilerin bitkisel destek ürünlerini öğredikleri kanalları incelendiğinde bilimsel makalede’den öğrenen öğrencilerin % 70’i, profesyonel sağlık çalışanlarından öğrenen öğrencilerin % 67’si Eczacılık Fakültesinde öğrenim gördüğü saptanmıştır. Eczacılık Fakültesi öğrencilerinin % 63’ü fitofarmasötik cevabın doğru bilmişlerdir. Eczacılık Fakültesi öğrencileri tarçının bilimsel monograflarla örtüşen şekilde
kullanım amacını daha fazla bilmektedirler.
Eczacılık Fakültesi öğrencilerinin bitkisel destek ürünü olarak sarımsağın monograflarla örtüşen biçimde kullanılması gereken amacını daha fazla bildikleri görülmüştür.
Eczacılık Fakültesi öğrencilerinin % 4,6’sı sarımsağın asla kullanılmaması gereken durum olan ameliyat sonrası tedavide kullanılabileceğini belirtmiştir.
Eczacılık Fakültesi öğrencilerin zerdeçalın antioksidant etkisini daha fazla bildikleri saptanmıştır.
Eczacılık Fakültesi öğrencilerinin ginkgo bilobanın konsantrasyon etkisi olduğu yanıtını Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar MYO öğrencilerine göre daha yüksek düzeyde bildikleri anlaşılmıştır.
Sarı kantaronun depresyon tedavisinde olumlu etkileri olduğu yanıtı Eczacılık Fakültesi öğrencileri tarafından daha yüksek oranda bilinmiştir.
Eczacılık Fakültesi öğrencilerinin sinamekinin konstipasyon tedavisinde etkili olduğu yanıtını Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar MYO öğrencilerine göre daha yüksek düzeyde bildikleri görülmüştür.
Eczacılık Fakültesi öğrencileri keten tohumunun kabızlık tedavisinde kullanılması gerektiğini daha fazla bildikleri saptanmıştır.
Bitkisel destek ürünü kullanan Eczacılık Fakültesi öğrencilerinin % 20.8’i bu ürününe başladığını doktoruna haber vermiştir.
Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu Sonuçları;
Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin % 43’ü bitkisel destek ürünlerinin tanımını bildiğini ifade etmiştir.
Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin % 45’i bitkisel destek ürünü kullanmaktadır.
Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin % 49’unun geliri giderinden az, % 39’unun geliri giderine eşit, % 11’nin geliri giderinden fazladır.
Bitkisel destek ürünü tüketen Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin % 74’ü en az ayda 1 kere bu ürünü tüketmektedir.
Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin bitkisel destek ürünlerini en sık vitamin-mineral desteği amacıyla tüketmektedir.
Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin % 13’ü bitkisel destek ürünlerinin toksik dozlarını bilmektedir.
Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin % 11’i bitkisel destek ürünlerinin toksik dozlarını bilmektedir.
Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencileri bitkisel destek ürünlerini en sık internet ve/ veya sosyal medyadan öğrenmektedir.
Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin % 37’si fitofarmasötik tanımını doğru bilmektedir.
Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin % 14’ü bitkisel destek ürününe başlama durumu hakkında doktorunu bilgilendirmiştir.
Genel Sonuçlar;
Her 2 öğrenciden 1’i bitkisel destek ürünü tüketmektedir.
Kadınlar bitkisel destek ürünlerini kullanmaya daha eğilimlidir.
Gelir seviyesi ile bitkisel destek ürünü tüketimi arasında ilişki saptanmamıştır.
Bitkisel destek ürünlerinin en yaygın kullanılma nedeni vitamin mineral desteği içindir.
Öğrencilerin yarıya yakını bitkisel destek ürünlerini internet ve/ veya sosyal medyadan öğrenmektedir.
Bitkisel destek ürünlerini profesyonel sağlık çalışanlarından öğrenme 4. sıradadır. En sık tüketilen bitkisel destek ürünleri ıhlamur, tarçın ve sarımsak olarak
saptanmıştır.
En az tüketilen bitkisel destek ürünleri karabaş otu, deve dikeni, binbirdebirlik otu’dur.
Bitkisel destek ürünü tüketen öğrencilerin % 76,7’si bundan fayda gördüğünü %20’si yan etki gördüğünü belirtmiştir.
Öğrencilerin yalnızca %10’u bitkisel destek ürünlerinin çevreye zararlı etkileri olabileceğini ifade etmiştir.
Tüm öğrenciler dikkate alındığında % 55’i fitofarmasötik tanımını bilmemektedir. Öğrencilerin % 35’i sarımsağın bilimsel araştırmalarla örtüşen biçimde HDL
yükseltici, LDL düşürücü etkisi için kullanılabileceğini ifade etmiştir.
Öğrencilerin % 2.7’si sarımsağın monograflarda asla kullanılmaması gereken durum olan cerrahi ameliyat sonrası tedavide kullanılabileceğini belirtmiştir.
Öğrencilerin % 23’ü zerdeçalın bilimsel araştırmalarla örtüşen şekilde antioksidant etkisi için kullanılabileceğini ifade etmiştir.
Öğrencilerin % 4.6’sı zerdeçalın monograflarda asla kullanılması gereken durum olan safra taşı tedavide kullanılabileceğini belirtmiştir.
Öğrencilerin % 31’i ginkgo bilobanın monograflarla örtüşen şekilde konsantrasyon arttırıcı ve hafıza güçlendirici etkisi için kullanılabileceğini ifade etmiştir.
Öğrencilerin % 20’si sarı kantaronun bilimsel araştırmalarla örtüşen şekilde depresyon tedavisi için kullanılabileceğini ifade etmiştir.
Öğrencilerin % 12.6’sı sinamekinin bitkisel monograflarla örtüşen şekilde kabızlık tedavisi için kullanılabileceğini belirtmiştir.
Öğrencilerin % 20’si keten tohumunun bilimsel çalışmalarla örtüşen şekilde kabızlık tedavisi için kullanılabileceğini dile getirmiştir.Keten tohumununbağırsak enfeksiyonlarında kullanılmaması gerektiği belirtilirken, öğrencilerin % 6’sı bu durumlarda kullanılabileceğini ifade etmiştir.
Araştırmamızda öğrencilerin % 82’si doktoruna bitkisel destek ürünü kullandığını haberdar etmediği görülmüştür.
Eczacılık Fakültesi ve Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar MYO öğrencilerinin bitkisel destek ürünü kullandığını benzer oranda haberdar ettiği saptanmıştır.
Öğrencilerin % 2’si bitkisel destek ürünü kullanmasına doktorunun izin vermediği görülmüştür.
Çalışma sonucuna göre öneriler sıralanmıştır;
Eczacılık Fakültesi eğitim müfredatında, tedavide kullanılan bitkilere daha detaylı yer verilmelidir.
Bitkisel destek ürünleri medya ve/ veya sosyal medyadaki haberlerine sınırlar getirilmeli, kullanılmasını teşvik eden paylaşımlardan uzak durulmalıdır. Bu ürünlerin bilinçsiz kullanılması engellenmelidir.
Hekimler ve eczacılar hastalarının bitkisel destek ürünü kullanıp, kullanmadığını sorgulamalıdır.
Bitkisel destek ürünlerinin toksik dozları ve yan etkileri hakkında çalışmalar arttırılmalıdır.
Bitkisel destek ürünlerinin oluşturabileceği yan etkiler hakkında halk daha fazla bilgilendirilmeli, bu konu hakkında Sağlık Bakanlığı kamu spotları oluşturmalıdır. Eğitim seviyesi arttıkça bitkisel destek ürünlerine yönelimin artma sebepleri
araştırılmalıdır.
Araştırmamızın bulguları dışında literatür taraması sonunda konuyla ilgili genel önerilerimiz sıralanmıştır;
İl Sağlık Müdürlükleri yerel yetişen bitkiler hakkında ve sık kullanılan bitkisel destek ürünleri hakkında profesyonel sağlık çalışanlarına eğitimler düzenlemelidir. Bitkisel destek ürünleri üretimi kontrol altına alınmalı, satışı Sağlık Bakanlığı
tarafından denetlenmelidir.
Aktarlarda bulunun bitkisel ürünler kontrol edilmeli, DSÖ Monograflarında belirtilen standartlara uygun hale getirilmelidir.
Farmasötik ilaçlar ve bitkisel destek ürünlerinin etkileşimleri hakkında bilimsel araştırmalar yapılmalı ve bu araştırmaların sonuçları hekim ve eczacılara anlatılmalıdır.
Bitkisel destek ürünleri ile ilgili ilaç firmalarının yaptıkları çalışmalar denetlenmeli ve bağımsız çalışmalara daha çok yer verilmelidir.
ÖZET
Hastalıklar insanların en önemli sorunlarından biridir. 19. YY sonrasında hastalıklardan korunmada ve tedavide tamamlayıcı ve alternatif tıp kullanımı artmıştır. Dünya Sağlık Örgütünün 2000 yılında yayınladığı rapora göre Afrika’da %80, Kanada’da %70, Avustralya’da % 48, ABD’de %42, Belçika’da % 38, Fransa’da %49 sıklığında geleneksel, tamamlayıcı ve alternatif tıp uygulamaları kullanılmaktadır. Bilinçsizce yapılan bu uygulamalardan yalnızca fitoterapi sonucu dünya üzerinde yılda 100 bin dolayında insanın yaşamını yitirdiği bilinmektedir.
Araştırmanın evrenini Trakya Üniversitesi Eczacılık Fakültesi’nde öğrenim gören 343 öğrenci ve Trakya Üniversitesi Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu’nda öğrenim gören 363 öğrenci oluşmaktadır. Örnek seçiminde yanılma payı (α) 0.05, power 0.95olarak alınmış ve minimum öğrenci sayısı 250 olarak belirlenmiştir. Olası veri kayıpları düşünülerek toplam örnek büyüklüğü 270 (135+135) olarak belirlenmiştir. Veriler araştırmacılarca geliştirilmiş 28 soruluk anket formlarıyla toplanmıştır. Araştırma sonunda Eczacılık Fakültesinden 132 öğrenci (toplam öğrenci sayısının % 38,5’i), Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu’ndan ise 130 öğrencinin (toplam öğrenci sayısının % 36’sı) verileri değerlendirmeye alınmıştır.
Araştırmaya katılan öğrencilerin % 60’ını kadınlar oluşturmaktadır. Eczacılık Fakültesi öğrencilerinin % 61’i, Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin % 43’ü bitkisel destek ürünlerinin tanımını bildiğini ifade etmiştir. Eczacılık Fakültesi öğrencilerinin % 76’sı, Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin % 45’i bitkisel destek ürünü kullanmaktadır. Kadın
öğrencilerde bitkisel destek ürünü kullanımı daha fazladır. En sık kullanılan bitkisel destek ürünleri ıhlamur, tarçın vesarımsak ’tır. En az tüketilen bitkisel destek ürünleri ise karabaş otu, deve dikeni ve binbirdelik otudur. Öğrenciler bitkisel destek ürünleri hakkındaki bilgileri en çok internet ve/ veya sosyal medya tarafından öğrenmektedir. Profesyonel sağlık çalışanlarından öğrenme 4.sırada gelmektedir. Eczacılık Fakültesi öğrencileri Şehit Ressam Hasan Rıza Güzel Sanatlar Meslek Yüksekokulu öğrencilerine göre bitkisel destek ürünlerinin bilimsel araştırmalar ile örtüşen kullanım amaçlarını daha fazla bilmektedir. Monograflarda bitkisel destek ürünlerinin asla kullanılmaması gereken durumlar belirtilirken, öğrencilerin bu durumları bilmediği görülmüştür.
Araştırmada genel olarak bitkisel destek ürünleri kullanımı ve bitkisel destek ürünleri hakkındaki bilgi düzeyleri saptanmıştır.
Eczacılık Fakültesi öğrencilerine halk arasında koruyucu ve tedavi amacıyla sıklıkla kullanılan bitkiler hakkında eğitimler verilmeli, bitkisel destek ürünlerinin oluşturabileceği yan etkiler hakkında halk daha fazla bilgilendirilmeli, bu ürünlerin medya ve/ veya sosyal medyadaki haberlerine ve reklamlarına sınırlar getirilmelidir.
Anahtar kelimeler: Bitkisel destek ürünleri, fitoterapi, geleneksel tamamlayıcı ve