Bu çalışmada Ardahan koşullarında larva transfer yöntemi ile üç ayrı dönemde, farklı kovan tipi ve koloni gücündeki başlatma kolonileri kullanılarak ana arı üretimi yapılmıştır. Üretilen ana arılarda, yetiştirme döneminin, başlatma kolonilerinin analı veya anasız olmasının ve koloni gücünün larva kabul oranı ve ana arı kalitesi üzerine etkileri araştırılmıştır.
Ana arı üretiminde başarıyı sağlamanın ilk aşaması larva kabul oranının yeterli seviyede olmasıdır. Ardahan koşullarında yürütülen bu çalışmada larva kabul oranına, ana arı üretim dönemi ve farklı güçteki başlatma kolonilerinin etkisinin önemli olduğu, ancak başlatma kolonilerinin ana arılı ya da ana arısız olmasının herhangi bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Ana arı üretiminde, larva kabul oranının başarısı, yetiştirildiği dönem ve larvaları besleyici arıların çok olması yada larvaların iyi beslenmesi ile ilgili olduğu görülmektedir. Ana arı çıkış randımanı da dediğimiz, ana arıların memelerden çıkış oranlarında ise sadece ana arı üretim döneminin etkisinin önemli olduğu, başlatma kolonisinin analı veya anasız olması ve farklı güçlerde olmasının herhangi bir etkisinin olmadığı görülmektedir. Bu sonuçlar doğrultusunda, Ardahan koşullarında ana arı üretiminin Haziran–Temmuz aylarında ve güçlü başlatma kolonileri kullanılarak yapılmasının larva kabul oranında başarıyı attıracağı anlaşılmaktadır.
Ana arı kalite kriterleri arasında, ana arı çıkış ağırlığı da denilen çiftleşme öncesi canlı ağırlığı oldukça önemlidir. Araştırmada, ana arı üretim dönemi, başlatma kolonisinin gücü ve analı veya anasız olmasının, ana arı çıkış ağırlığına etkisinin önemli olduğu belirlenmiştir. Birçok araştırmacı çıkış ağırlığı ile ovaryum ağırlığı, ovariol sayısı, spermateka çapı ve spermatekada depolanan spermatozoa miktarı arasında yüksek ilişki olduğunu belirlemiştir (Woyke 1971, Fıratlı, 1982). Bu çalışmada da ana arı çıkış ağırlığı ile yetiştirme dönemi (r=0,307) ve başlatma koloni gücü (r=0,204) arasında önemli koralasyon bulunduğu belirlenmiştir. Ana arıların çiftleşme öncesi canlı ağırlıklarının seleksiyon kriteri olarak kullanılmasının isabet oranını artırabileceği kaydedilmektedir (Woyke 1971).
Araştırma sonuçlarından, ana arı çiftleşme oranına, yumurtlama öncesi süreye ve spermateka çapına sadece yetiştirme döneminin etkisinin önemli olduğu belirlenmiştir. Bahsedilen özelliklere başlatma kolonisi gücünün ve analı veya anasız olmasının herhangi bir etkisinin olmadığı görülmektedir. Çiftleşme sonrası canlı ağırlığa ise ne yetiştirme döneminin nede başlatma kolonisinin tipi ve koloni gücünün herhangi bir etkisinin olmadığı görülmüştür.
Türkiye’de koloni sayısının yüksek olmasına rağmen koloni başına verim, gelişmiş ülkelerin ortalamasının oldukça altındadır. Bu verim düşüklüğünün en önemli nedenlerinden biri üstün nitelikli ana arı üretimi ve kullanımının olmamasıdır. Ana arının üreme yeteneği, yumurtlama gücü, ana arının yumurtalıklarının kapasitesi ve onu oluşturan yumurta tüplerinin sayısı ile sınırlıdır. Bu kapasitenin kullanımı ana arının beslenme durumuna, kovan içi koşullara ve yıllık biyolojik döngüye bağlı olarak değişmektedir. Ana arının nitelikli olması ise, genetik özellikler bir yana, ana arı üretiminde aşılanan larva yaşı, başlatma kolonilerinin gücü, besin kaynaklarının bolluğu yani yetiştirildiği dönem ile sağlanabilmektedir (Fıratlı. 2007).
Türkiye’de kontrollü şartlarda ana arı üretiminin geçmişi yirmi otuz yıla dayanmaktadır. Dolayısıyla ana arı üretiminin daha yeni olması nedeniyle, arı yetiştiricilerinin ana arı hakkında yeterli bilgiye sahip olmaması, damızlıkçı ana arı işletmesinin sadece iki tane olması, aynı zamanda yeterli miktarda ana arı üretiminin yapılamaması gibi olumsuzlukların giderilemediği görülmektedir.
Ardahan bölgesi Ülkemizde Kafkas arı ırkının gen merkezi olarak izole edilmiştir. Bu bölgede Kafkas arı ırkı saf olarak yetiştirilmekte ve burada üretilen ana arılar diğer bölgelere satılmaktadır. Dolayısıyla üretilen ana arıların hem kalitesi hem de miktarı önem arz etmektedir. Yapılan bu çalışmada Ardahan koşullarında en iyi ana arı üretim mevsiminin Haziran–Temmuz ayları olduğu anlaşılmaktadır. Bu aydan sonra yapılan üretimlerde hem larva kabul oranında hem de ana arı kalitesinde düşmeler görülmektedir.
Sonuç olarak, Ana arı üretimi yapacak işletmelerin yetiştirme mevsimine dikkat etmeleri; başlatma kolonilerini güçlü ve ana anasız kolonilerden seçmeleri söylenebilir.
EKLER
Ek 1. İstatistik Analiz Sonuçları
Ek 1.1. Varyasyon Analiz Tablosu
Varyasyon
Kaynakları İncelenen Özelikler
Kareler Toplamı Serbestlik Derecesi Kareler Ortalaması F P Dönem
Yumurtlama öncesi süre 89.039 2 44.519 17.891 0.000
Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 9.970*00.(-03) 2 4.985*00(-03) 16.270 0.000
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 8.818*00.(-03) 2 4.409*00(-03) 14.860 0.000
Spermateka çapı 1.568*00(-02) 2 7.840*00(-03) 0.513 0.599
Kovan tipi
Yumurtlama öncesi süre 1.692 1 1.692 0.680 0.410
Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 1.650*00(-03) 1 1.650*00(-03) 5.384 0.021
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 1.404*00(-03) 1 1.404*00(-03) 4.732 0.031
Spermateka çapı 4.891*00(-05) 1 4.891*00(-05) 0.003 0.955
Koloni gücü
Yumurtlama öncesi süre 3.661 3 1.220 0.490 0.689
Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 7.352*00(-03) 3 2.451*00(-03) 7.999 0.000
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 6.489*00(-03) 3 2.163*00(-03) 7.290 0.000
Spermateka çapı 1.171*00(-02) 3 3.902*00(-03) 0.255 0.857
Dönem*kovan tipi
Yumurtlama öncesi süre .682 2 0.341 0.137 0.872
Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 5.274*00(-04) 2 2.637*00(-04) 0.861 0.424
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 3.122*00(-04) 2 1.561*00(-04) 0.526 0.592
Spermateka çapı 4.895*00(-03) 2 2.447*00(-03) 0.160 0.852
Dönem*koloni gücü
Yumurtlama öncesi süre 4.121 6 0.687 0.276 0.948
Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 4.580*00(-04) 6 7.633*00(-05) 0.249 0.959
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 5.026*00(-04) 6 8.377*00(-05) 0.282 0.945
Spermateka çapı 1.489*00(-02) 6 2.482*00(-03) 0.162 0.986
Kovan tipi*koloni gücü
Yumurtlama öncesi süre 2.972 3 0.991 0.398 0.754
Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 1.277*00(-04) 3 4.256*00(-05) 0.139 0.937
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 1.604*00(-04) 3 5.348*00(-05) 0.180 0.910
Spermateka çapı 9.698*00(-03) 3 3.233*00(-03) 0.212 0.888
Dönem*kovan tipi*koloni gücü
Yumurtlama öncesi süre 5.348 5 1.070 0.430 0.828
Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 5.762*00(-04) 5 1.152*00(-04) 0.376 0.865
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 3.877*00(-04) 5 7.753*00(-05) 0.261 0.934
Spermateka çapı 6.993*00(-03) 5 1.399*00(-03) 0.092 0.993
Hata
Yumurtlama öncesi süre 547.450 220 2.488
Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 6.741*00(-02) 220 3.064*00(-04)
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 6.527*00(-02) 220 2.967*00(-04)
Spermateka çapı 3.361 220 1.528*00(-02)
Toplam
Yumurtlama öncesi süre 28835.000 243
Çiftleşme öncesi canlı ağırlık 7.711 243
Çiftleşme sonrası canlı ağırlık 8.571 243
Ek 1.2. Duncan Test Sonuçları
a) Üretim Döneminin Çiftleşme Öncesi Canlı Ağırlığa Etkisi ile İlgili Duncan Test Sonuçları
N Gruplar Dönem 1 2 3 52 0.1658 2 85 0.1777 1 106 0.1822 P 1.000 0.123
b) Koloni Gücünün Çiftleşme Öncesi Canlı Ağırlık Üzerine Etkisi ile İlgili Duncan Test Sonuçları
N Gruplar Koloni gücü 1 2 6 Çerçeveli 36 0.1707 7 Çerçeveli 48 0.1707 8 Çerçeveli 75 0.1798 9 Çerçeveli 84 0.1812 P 0.984 0.674
c) Üretim Döneminin Yumurtlama Öncesi Süreye Etkisi ile İlgili Duncan Test Sonuçları
N Gruplar Dönem 1 2 3 1 106 9.9623 2 85 10.8824 3 52 12.1538 P 1.000 1.000 1.000
d) Üretim Döneminin Spermateka Çapı Üzerine Etkisi ile İlgili Duncan Test Sonuçları
N Gruplar Dönem 1 3 52 0.9494 2 85 0.9661 1 106 0.9708 P 0.323
KAYNAKLAR
Alpay, H., Güler, A., 2004. Önemli Balarısı (Apis mellifera L.) Genotiplerinin Üreme
Özellikleri. www. 4uzbk.sdu.edu.tr/4UZBK/HYB/HYB012.
Bulut, G., 2004. Farklı Arı Irklarının Bazı Üreme Gelişme Özellikleri İle Juvenil Hormon Analoğu ”Methopherene” Uygulamasının Ana Arı Kalitesi Üzerine Etkileri. (Doktora Tezi). Çukurova Üniv. Fen Bilimleri Enst., Adana.
Cale, G. H., Banker, R., Power, J. 1975. Management for honey production. Pp.335- 412. Forom the hive and the honeybee. Eds. Dadant and Sons. USA.
Doğaroğlu, M., 2004. Modern Arıcılık Teknikleri Kitabı. T.Ü. Ziraat Fakültesi. Tekirdağ. 975:21, 204–205
Dodoloğlu, A., Genç, F., 1996. Larva transferi Yöntemi ve Doğal Yüksükler Kullanılarak Yetiştirilen Ana Arıların Bazı Özelliklerinin Karşılaştırılması. Hayvancılık’96 Ulusal Kongresi. Cilt 1: Bildiriler, 18–20 Eylül 1996 İzmir
Fıratlı, Ç., 1982. Ana Arı Üretim Yöntemleri Üzerine Bir Araştırma, A.Ü.Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü. Doktora Tezi, Ankara. s59.
Fıratlı, Ç., 1988. Kontrollü Ana Arı Üretiminin Önemi ve Üretim Yöntemleri. Marmara Bölgesi 1. Arıcılık Semineri 10–11 Şubat 1988. Bursa
Fıratlı, Ç., Genç, F., Karacaoglu, M., Gençer, H. V. 2000. Türkiye’de arıcılığın karşılaştırmalı analizi, sorunlar- öneriler. Türkiye Ziraat Mühendisligi V. Teknik, Kongresi, (17-21 Ocak 2000), Ankara.
Fıratlı, Ç., 2007. Türkiye’de Ana Arı Yetiştiriciliği. Ege Bölgesi Arıcılık Semineri 15-16 Şubat 2007. İzmir. s13.
Genç, F., 1992. Bal arısı (Apis mellifer L.) kolonilerinde farklı yaşta ana arı kullanımının koloni performansına etkileri. Doğu Anadolu Bölgesi 1. Arıcılık Semineri, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Tesisi, Erzurum. s76-95
Genç, F., 1997. Arıcılığın Temel Esasları. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Tesisi, Erzurum. 166:189-199
Gül, M., Kaftanoğlu, O., 1990. Çukuroa Bölgesi koşullarında ana arı yetiştiriciliğinde uygulanan larva transfer yöntemlerinin yetiştirilen ana arıların kalitesine olan etkileri üzerine bir araştırma. Ç.Ü. Fen ve Müh. Bil. Derg., 4(2) : 41-53.
Güler, A., 1998. Ardahan Yöresi Bal Arısı ( Apis mellifer L.)’ nın Morfolojik, Fizyolojik ve Üreme Özellikleri. Karadeniz Bölgesi Tarım Sempozyumu. 4-5 Ocak 1999. O.M.Ü. Ziraat Fakültesi. Samsun. Araştırma Seri No:5, 263-273
Güler , A., Kaftanoğlu, O., 1999. Türkiye’deki önemli bal arısı (Apis mellifera L.) ırk ve ekotiplerinin göçer arıcılık koşullarında performanslarının karşılaştırılması. Doğa Tr. J. Of Veterinary and Animal Sciences. 23(1999) Ek Sayı 3 577-581 TÜBİTAK.
Güler, A., Korkmaz A., Kaftanoğlu O., 1999. Reproductive characteristics of Turkish honeybee (Apis mellifera L.) genotypes. Hayvansal Üretim 39-40:113-119. Ege Üniversitesi, Ziraat fakültesi, Zootekni Bölümü, İZMİR.
Harbo, J. R. 1986. Oviposition rates of instrumentally inseminated and naturally mated queen honeybees (Hymenoptera: Apidae). Ann. Ent. Soc. Am.; 79:112-115.
Kaftanoğlu , O., 1988. Arıcılıkta Yapay Tohumlama ve Pratikte Uygulama Olanakları. Marmara Bölgesi 1. Arıcılık Semineri Bildirileri, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Bursa. s76-85
Kaftanoğlu, O., Kumova, U., Yeninar, H., 1992. Ana Arı Yetiştiriciliğinin Önemi ve Ana arı Kalitesini Etkileyen Faktörler. Doğu Anadolu Bölgesi 1. Arıcılık Semineri. Erzurum, 1992. S: 48-60
Kaftanoğlu, O., Kumova, U., 1992. Çukurova Bölgesi Koşullarında Ana Arı Yetiştirme Mevsiminin Ana Arı Kalitesine Olan Etkileri. TÜBİTAK Doğa Dergisi, 16:569- 577
Laidlaw, H., 1979. Contemporary Queen Rearing, Dadant and Sons, Hamilton iIIinois, 199p.
Lensky, Y. 1971. Rearing queen Honeybee Larvae in queenright colonies. J. Apic. Res.10(2): 99–101
Medina, M. L. and Goncalves, S. L. 2001. Effect of weight at emergence of Africanized
(Apis mellifera L.) virgin queens on their acceptance and beginning of oviposition. American Bee Journal. 141:3,213-215.
Mirza, E., Dragan, M., Sherbanescu, S., 1967. Seasonal Variability in the Weight of Emerging Queens, XXst İnt. Apic. Conc. Of Apimondia, Bucharest, Romania. 269-273.
Morse, R.A., 1979. Rearing Queen Honey Bees, Wicwas Press, İthaca. N.Y. 128.
Önder, H., 2007. Using Permutation Tests to Reduce Type I and II Errors for Small Ruminant Research. J. Appl. Anim. Res. 32 (2007) : 69 – 72
Shawer, M. B. 1980. Evaluation of different artificial rearing procedures of honey bee queens. J.Agric.Res. Tanta Univ., 6(2):338-343.
Szabo, T. I. 1973. Relationship between weight of honeybee queens (A. mellifera L.) at emergence and cassation of egg laying. Am. Bee J., 113:250-251
Zhdanova, T.S., 1967. Influence of Nest Temparature on Quality of Queens Produced Artificially. XXIst In Apic. Conf. Of Apimondia, Bucharest, Romania. 245:9.
Woyke, J., 1967. Rearing Conditions and the Number of Sperms Reaching the Spermatecha. XXI. Int. Apic. Cong. Of Apimondia, Bucharest, Romania, 1967;232-4.
Woyke, J. 1971. Correlation between the age at which honeybee brood was grafted characteristics of resultant queen and insemination. J. of Apic. Res., 10(1):45-55.
ÖZGEÇMİŞ
1979 yılında Amasya ili Göynücek ilçesine bağlı Şarklı köyünde doğdu. İlköğrenimini Bekdemir Köyü İlköğretim Okulunda, ortaöğrenimini Amasya Lisesinde tamamladı. Lise öğrenimini Burdur-Tefenni Ziraat Meslek Lisesi ve Amasya-Gökhöyük Ziraat Meslek Lisesinde yaptı. 1999 yılında Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Hayvansal Üretim Programına girerek, 2003 yılında Zootekni bölümünden mezun oldu. Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Ankara, Amasya, Ardahan ve Çorum teşkilatlarında Ziraat Teknisyeni ve Ziraat Mühendisi olarak görev yaptı. Halen Çorum-Ortaköy İlçe Tarım Müdürlüğünde görevli olup, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı Yüksek Lisans öğrencisidir.