Denemelerde orijinlerin dokuz ve on yıllık ölçüm ve gözlemlere göre;
Kozak ve Turan dışındaki denemelerde orijinler arasında farklılıklar bulunmuştur.
Kozak ve Koçarlı denemelerinin ortak değerlendirilmesinde yöreler arasında da farklılık vardır.
İncik ve Başköy’de ortak kullanılan 15 (11 yabancı, 4 yerli) orijine ait verilerin değerlendirilmesine göre ise yöre ve orijin etkileşiminde farklılık vardır.
Bu orijinlerin 12’si (11 yabancı, 1 yerli) en iyi boy ve çapa sahiptir. En geniş taç çapını yabancı orijinler yapmıştır.
Ege ve Batı Akdeniz denemelerinin ortak değerlendirilmesinde de orijinler arasında farklılık bulunamamıştır. Buna karşılık yöre ve orijinlerin etkileşiminde en iyi boy gelişiminin 5 (4 yerli, 1 yabancı), taç çapı gelişiminin ise 7 (5 yabancı, 2 yerli) orijinde olduğu görülmüştür. Fakat deneme alanlarında çevre etkileri farklılıklar gösterdiğinden (Çizelge 25, 26), boy ve taç çapı gelişimlerine göre belirlenen orijinlerin deneme alanlarına benzer ekolojik şartlara sahip alanlarda aynı performansı göstereceği teyit edilememiştir.
Farklı deneme deseniyle kurulan Doğu Akdeniz bölgesi denemelerinden Turan deneme alanı onuncu yıl ölçümleri yapılmadan Orman İşletme Müdürlüğü’nce aralama yapıldığından 9. yıl ölçümleri değerlendirilmiştir. Buna göre orijinler arasında farklılık bulunmamıştır. Mut deneme alanında ise orijinler arasında belirlenen farklılık sonucunda yabancı bir orijin en iyi boy ve çap gelişimine sahiptir (Çizelge 27).
Çalışmanın bu aşamasında yerli ve yabancı orijinler arasında gelişme farklılıklarını genetik özelliklere bağlayabilmek için henüz çok erkendir. Sonuç raporunda orijinlerin gelişimleriyle ilgili karakterlerin değerlendirilmesi sonucunda elde edilecek bulgulara göre orijinler arasında genetik özelliklerinden dolayı bir farklılık olduğu söylenebilir.
Fıstıkçamının gelişiminde ekolojik faktörlerin etkisi önemlidir. Ayrıca ağaçlandırma alanında toprak işlemesinin yapılması ve eğimin az olması, yatay ve sert tabakaların bulunmaması gibi durumlarda fıstıkçamı daha iyi gelişebilmektedir.
Türkiye’de fıstıkçamı ile yapılacak ağaçlandırmalarda ana amaç tohum üretimi olması nedeniyle yüksek tohum verimine sahip orijinlerin belirlenmesi önemlidir. Bu nedenle ileriki yıllarda boy ve taç çapı dışında, olgun kozalak ve kozalaklarda tohum sayıları, ağırlıkları, boyutları, tohum kalitesi vb. karakterlerin izlenmesinin daha yararlı olacağı düşünülmektedir. Yine meyve veriminin artırılmasında taç çapı önemli olduğu için 10. yıldan sonra yeterli gelişimi sağlayacak ve eşit şartlarda yapılacak aralamalara ihtiyaç duyulacağı, aralık ve mesafelerin değiştirilmesi gerekeceği düşünülmektedir.
39
ÖZETTürkiye’nin yanı sıra İtalya, Fransa, İspanya, Tunus, Fas gibi diğer 5 Akdeniz ülkesinin de katıldığı, Fao Silva Mediterranea faaliyetleri çerçevesinde ele alınan ve Akdeniz havzasından sağlanan tohumlarla gerçekleştirilen “Uluslararası Fıstıkçamı (Pinus pinea L) Orijin Denemesi” yerli orijinlerinde denemeye katılımıyla 1996 yılında tesis edilerek çalışmalara başlanmıştır. Türkiye’de Ege, Batı Akdeniz ve Doğu Akdeniz bölgelerinde ikişer ayrı yörede deneme alanları kurulmuştur.
Rastlantı blokları deneme desenine göre ve üç yinelemeli olarak kurulan çalışmada deneme aralık ve mesafesi 6 x 6 m. olarak belirlenmiştir. Ege Bölgesinde 26, Batı Akdeniz Bölgesinde 15-19 ve Doğu Akdeniz Bölgesi’nde ise 18-20 orijin kullanılmış, bölgelerdeki deneme alanlarında çeşitli ölçüm, gözlem ve tespitler yapılmıştır.
Çalışmada, boy, çap, yaşama oranı ve taç çapları bulgularına göre onuncu yıl sonunda;
Ege bölgesindeki deneme alanlarında Koçarlı’da çap yönünden % 5 alfa seviyesinde önemli farklılık bulunmuştur. Buna göre en iyi gelişmeyi Muğla-Yatağan-Kantarcı-Türkiye, orijini göstermiştir.
Batı Akdeniz Bölgesi’ndeki deneme alanlarında İncik’te boy ,çap ve taç çapı bakımından orijinler arasında % 5 alfa seviyesinde önemli farklılıklar görülmüştür. Buna göre boy, çap ve taç çapı gelişimi itibariyle itibarıyla Chalkidiki Agios Nikolaos (Yunanistan) orijini en iyi gelişimi göstermiştir.
Başköy’de orijinler arasında boy bakımından % 5, taç çapı bakımından % 1 alfa seviyesinde önemli farklılıklar bulunmuştur. Buna göre Başköy’de boy gelişimi bakımından en iyi gelişimi Feninglia-İtalya orijini göstermiştir. Taç çapı gelişimi bakımından ise en iyi gelişimi Cataluna-İspanya orijini göstermiştir.
İncik ve Başköy birlikte değerlendirildiğinde boy, çap ve taç çapı bakımından orijinler arasında % 0.1 , yöreler ve orijinlerin etkileşimi bakımından
% 1 alfa seviyesinde farklılık görülmüştür. Buna göre, Boy bakımından en iyi gelişimi gösteren orijin Feninglia-İtalya’dır. Çap bakımından en iyi gelişimi gösteren orijin St Aygulf-Fransa’dır. Taç çapı bakımından en iyi gelişimi gösteren orijin Andalucia-occidentalis-İspanya’dır.
Ege ve Batı Akdeniz yörelerinin birlikte değerlendirilmesi sonucunda yöre ve orijin etkileşimi bakımından boy gelişiminde % 1, taç çapı gelişiminde % 5 alfa seviyesinde önemli farklılık bulunmuştur.
Doğu Akdeniz Bölgesi’ndeki deneme alanlarında Turan’da 9 yıllık, Mut deneme alanında ise 10 yıllık veriler değerlendirilmiştir. Mut deneme alnında boy gelişimlerinde orijinler arasında % 0.1, çap gelişimlerinde % 1 alfa seviyesinde
40
önemli farklılıklar görülmüştür. Mut deneme alanında Feniglia (İtalya) orijini en iyi boy gelişimini, Feniglia (İtalya) orijini en iyi çap gelişimini göstermiştir. Turan deneme alanında ise çap ve boy bakımından önemli farklılıklar görülmemiştir.
41 SUMMARY
This project has been simultaneously implemented in France, Italy, Spain, Tunisia, Morocco and Turkey under coordination of FAO-INRA. Project purpose is establishment of provenance trials in natural environment of stone pines in order to determine adaptation ability and growth as well as to keep gene materials from various origins in ex-situ environments.
This study was established as randomized block design with three replication experiment interval and distance was determined as 6 X 6 m in Aegean and Mediterranean region. 26 origins in Aegean region, 15-10 origins in West Mediterranian region, 18-20 origins in East Mediterranian region were used.
According to the result which was prepared as to the height, diameter and crown area:
In Aegean Region;. There were 5 % statistically significant differences between Koçarlı origins in terms of diameter. There were 5 % statistically significant differences between Kozak and Koçarlı origins in terms of height, diameter, crown diameter and survival rate. The best diameter grown value was found in Muğla-Yatağan-Kantarcı-Turkey origin. By the way, Pinus pinea L.
grown up more suitable in Kozak.
In West Mediterranian Region; There were 5 % statistically differences between İncik origins in terms of height, diameter and crown diameter. The best height and crown diameter grown value was found in Chalkidiki Agios Nikolaos (Greece) orijin.
There were 5 % statistically significant differences between Başköy origins in terms of height, 1 % crown diameter. The best height grown was found in Feninglia-Italy origin. The best crown diameter grown was found in Cataluna-Spain origin.
There were 1 % statistically significant differences between İncik and Başköy areas in terms of height, diameter and crown diameter. There were 0.1 % statistically significant differences between İncik and Başköy origins in terms of height, diameter and crown diameter. There were 1 % statistically significant differences between areas and origins . The best height grown value was found in Feninglia-Italy origin. The best diameter grown value was found in St Aygulf-France origin. The best crown diameter grown value was found in Andalucia occidentalis-Spain origin.
In Aegean and West Mediterranean Region; There were 0,1 % statistically significant differences between areas in terms of height, diameter and survival rate, 1 % crown diameter. There were 1 % statistically significant differences between areas and origins in terms of height, 5 % crown diameter.
42
In East Mediterranean Region; Nineth year results were presented in Turan, tenth year results presented in Mut. There were 0,1 % statistically significant differences between Mut origins in terms of height, 1 % diameter. The best height and diameter grown value was found in Feniglia (Italy) origin.
43 LİTERATÜR
AKGÜL, M,E.,YILMAZ, A.,1991, Türkiye’de Fıstıkçamının (Pinus pinea L.) Ekolojik Özellikleri, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi No: 215, Ankara
AKKAŞ, M. E., 1994, TARIST Veri Tabanı Esaslı İstatistik Paket Programı, Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, İzmir
ALONSO, F.J.G. and SANCHEZ, L.G.,1995 Seleccion de Masses y Rodales Selectos Para La Obrencion de Semilla de P. Pinea En Castilla y Leon, Creacion de Una Subred Sobre P. Pinea Como Productor de Frutos Secos, Madrid-Espana
ANONİM, 2006,Fıstıkçamı Eylem Planı, 2006-2010, Orman Genel Müdürlüğü, Ankara
ANŞİN, R., ÖZKAN, C.,Z. 1997, Tohumlu Bitkiler, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakülte Yayın No: 19, Trabzon.
AVCIOĞLU, E., 1993, Uluslararası Kızılçam Sempozyumu Bildirileri, Sayı: 549, Orman Bakanlığı, Ankara
BEARD KC., 2008, The Oldest North American Primate and Mammalian Biogeography During the Paleocene-Eocene Thermal Maximum. Proc Natl Acad Sci U S A. 2008 Mar 11;105(10):3815-8.
BERGERON, Y.; DENNELER, B.; KOUBAA, A.; TREMBLAY, F.; SAVVA, Y., 2008, Effect of İnterannual Climate Variations on Radial Growth of Jack Pine Provenances in Petawawa, Ontario Canadian Journal of Forest Research, Volume 38, Number 3, Pp. 619-630(12)
BİLGİN, F., AY, Z., 1997, Ege Bölgesinde Çamfıstığı İşletmeciliği Üzerine Araştırmalar, Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Teknik Bülten No: 8, İzmir
BURDON, R.D., 1977, Genetic Correlation as a Concept or Studying Genotype-Environment İnrerection in Forest Tree Breeding. Silva Genetica, 26, (5/6):
168-175.
COURT-PİCON M., GADBİN-HENRY C., GUİBAL F., ROUX M. 2004.
Dendrometry and Morphometry of Pinus Pinea L. in Lower Provence (France): Adaptability and Variability of Provenances, Forest Ecology and Management 194, 319–333
ELER, Ü., 1986, Antalya Bölgesi Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Ağaçlama Alanlarında Fıstık ve Odun Verimi, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Rapor No: 31, Antalya
44
FALLOUR, D., FADY, B., LEFEVRE, F., 1997, Study on Isozyme Variation in Pinus pinea L. Evidence for Low Polymorphism, Silvae Genetica 46, Heft.
4, 201-207
FADY, B., FINESCHIAND, S., VENDRAMIN, G. G., 2004, Eufrogen Technical Guidelines for Genetic Conservation and use of Italian Stone Pine (Pinus pinea), International Plant Genetic Reseource Institute, Rome, p 6.
FIRAT, F., 1943, Fıstıkçamı Ormanlarımızda Meyve ve Odun Verimi Bakımından Araştırmalar ve Bu Ormanların Amenajman Esasları, Yüksek Ziraat Enstitüsü, sayı: 141, Ankara
GAPAREL, W. J., HODGE, G. R. AND DVORAK, W. S., 2001, Genetic Parameters and Provenance Variation of Pinus Maxıminoi in Brazil, Colombia and South Africa, Forest Genetics 8(2): 159-170,
GÖKDEMİR Ş., DAĞDAŞ S. CENGİZ. Y. KESKİN S. KARATAY H. DOĞAN .B, IŞIK F, 2009. Türkiyede Sedir Cedir libani A. Rich Orijin Denemeleri Onuncu Yıl Sonuçları, İç Anadolu Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Basımda
IŞIK F. 1998. Kızılçamda (Pinus brutia Ten.) Genetik Çeşitlilik, Kalıtım Derecesi ve Genetik Kazancın Belirlenmesi, Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Dergisi, Teknik Bülten No: 7, s.211
IŞIK, F., KESKİN, S., CENGİZ, Y., GENÇ, A., DOĞAN, B., TOSUN, S., ÖZPAY, Z., UĞURLU, S., ÖRTEL, E, DAĞDAŞ, S., KARATAY, H., YOLDAĞ, İ., 2002, Kızılçam (Pinus brutia Ten ) Orijin Denemelerinin 10 yıllık Sonuçları (Orijin-Çevre Etkileşimi ve Tohum Transferi Üzerine Etkisi), Teknik Bülten No: 14, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Antalya. rs.1-155
İKTÜEREN, Ş., 1974, Fıstıkçamı Biyolojisi ve Gençleştirilmesi, Ormancılık Araştırma Yayınları, Teknik Bülten Serisi No:124, İzmir
İKTÜEREN,Ş., 1982, Türkiye’nin Değişik Bölgelerinden Alınan Kızılçam (Pinus brutia) ve Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Tohumlarının Dört Farklı Yerdeki Gelişim Özellikleri Üzerine Araştırmalar, TÜBİTAK, Proje No:
TOAG/218, Ankara
JANSSON G., Lİ B., HANNRUP B., 2003, Time Trends in Genetic Parameters for Height and Optimal Age for Parental Selection in Scots Pine, Forest Science, Volume 49, Number 5, pp. 696-705 (10)
KHALDI, A., 1995, Le Pin Pignon en Tunisie, Rapport de “Pin Pignon” par la FAO Workshop, 5p, Madrid, Spain
45
KILCI, M., SAYMAN, M., AKBİN, G., 2000, Batı Anadolu’da Fıstıkçamı (Pinus pinea L.)’nin Gelişmesini Etkileyen Faktörler, T.C. Orman Bakanlığı Orman Toprak Laboratuar Müdürlüğü, İzmir
LARBI, K. M., 2007, Bilan des Essais de Provenances de Pin Pignon Installes en Tunisie, Institut National de Recherches en Genie Rural, Eaux et Forets, B.P N°10 - 2080 ARIANA - TUNIS
LİNDGREN D & PERSSON A., 1997, Vitalization of Results From Provenance Tests. in: Mátyás C (Ed). Perspectives of Forest Genetics And Tree Breeding in A Changing World. IUFRO World Series; Vol 6: 73-85. ISBN 3-901347-07.
LOPES, F. J., 1995, Evolution de Peuplelments de Pinus pinea au Sud Portugal, Rapport de “Pin Pignon” par la FAO Workshop, 8 p, Madrid, Spain
MATYAS C.,1994, Modeling Climate Change Effects With Provenance Test Data.
Tree Physiol. 1994 Jul;14(7-9):797-804.
MIROV, N.,T., 1967, The Genus Pinus, The Ronald Pres Company, New York OLIVERIA, A. C., 1995, Present Situation and Perspectives of Pinus pinea in
Portugal, Rapport de “Pin Pignon” par la FAO Workshop, 6 p, Madrid, Spain
SBAY, H., 1995, Situation du pin pignon (Pinus pinea L.) au Maroc Bilan des Travaux de Researches, 16 p, Rapport de “Pin Pignon” par la FAO Workshop, 5p, Madrid, Spain
SCHMİDTLİNG, R.C., 1994, Use of Provenance Tests to Predict Response To Climatic Change: Loblolly Pine and Norway Spruce. Tree Physiology 14:805-817.
SÜLÜŞOĞLU, M., 2004, The Management of Villagers Owned Stone Pine (Pinus pinea L.) Plantations in Kozak Region, Ankara
TUNÇTANER K., ÖZEL H.B., ERTEKİN M., 2007, Bartın Yöresindeki Ağaçlandırma Alanlarında Kullanılan Yerli Ve Yabancı Türlerin Adaptasyon Yetenekleri Üzerine Araştırmalar, ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi Cilt 9 Yıl 2007 sayı: 11, s11-25.
ÜRGENÇ, S.,1982, Orman Ağaçları Islahı, İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, Yayın No: 293, İstanbul
ZOHARY, M., 1973. Geobotanical foundations of the Middle East. Fischer éd., Stuttgart, 2 vol., 739 p.
46
EK 1.Aydın bölgesi Thornthwaite metoduna göre Su Bilançosu
Appendix 1. Water balance according to Thornthwaite method in Aydın Region
0,0
EK 2.Bergama bölgesi Thornthwaite metoduna göre Su Bilançosu Appendix 2 Water balance according to Thornthwaite method in Bergama
47
Ek 3 Antalya bölgesi Thornthwaite metoduna göre Su Bilançosu Appendix 4 Water balance according to Thornthwaite method in Antalya
0,0
Ek 4 Mut bölgesi Thornthwaite metoduna göre Su Bilançosu Appendix 4 Water balance according to Thornthwaite method in Mut
48
Ek 5 Tarsus bölgesi Thornthwaite metoduna göre Su Bilançosu Appendix 5 Water balance according to Thornthwaite method in Tarsus
Tarsus
0 50 100 150 200 250
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
AYLAR
YAĞIŞ
0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0
P. EVAPOTRANSPİRASYON
P. Evapo transpirasyon Yağış