Anahtar sözcükler: Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Fıstıkçamı (Pinus pinea L.), Orijin denemeleri.

I ÖNSÖZ

“Uluslararası Fıstıkçamı (Pinus pinea L) Orijin Denemesi” Silva Mediterranea öncülüğünde 1996 yılında Ege, Batı Akdeniz ve Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlükleri tarafından çalışma programına alınmıştır.

Fıstıkçamının doğal yayılış gösterdiği bu bölgelerde bölgesel araştırma müdürlüklerinin sorumluluğunda 6 deneme alanı tesis edilmiştir. Proje 2006 yılı Çalışma Gruplarında ve Araştırma Değerlendirme Kurulunda alınan karar gereğince Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğünün liderliğinde yürütülmektedir.

Fidanların yetiştirilmesi, deneme alanlarının seçimi ve denemelerin kurulması aşamalarında yardımlarını gördüğümüz AGM ve OGM’ye, ölçüm, gözlem ve koruma çalışmalarında yardımcı olan Ege, Batı Akdeniz ve Doğu Akdeniz Araştırma Müdürlüğü Personeline ve elde edilen verilerin istatistiki olarak değerlendirmelerini gerçekleştiren Proje Planlama ve İzleme Bölüm Başmühendisi M. Emin AKKAŞ’ a teşekkür ederiz.

Projenin ilk 10 yıllık sonuçlarının Türkiye ormancılığına yararlı olmasını dileriz.

Proje ekibi Ekim 2009

II ÖZ

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Akdeniz Ormanları Sorunları Komitesi-(Silva Mediterranea); Akdeniz havzasındaki ülkelerin (İtalya, Fransa, İspanya, Tunus, Fas, Türkiye) fıstıkçamı orman alanlarından sağlanan tohumlarla “Uluslararası Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Orijin Denemesi”nin kurulmasına öncülük etmiştir. Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Enstitüsü tarafından temin edilen Türkiye’ye ait orijinlerde 1996 yılında çalışmaya dahil edilerek; Ege, Batı ve Doğu Akdeniz bölgelerinde yetişme ortamı şartları uygun ikişer farklı yörede deneme alanları kurulmuştur.

Rastlantı Blokları Deneme Desenine göre ve üç yinelemeli olarak kurulan Ege ve Batı Akdeniz Bölgeleri ve tek ağaç parseline göre kurulan Doğu Akdeniz Bölgesi denemelerinde 6 x 6 m. aralık mesafe uygulanmıştır. Ege Bölgesinde 26, Batı Akdeniz Bölgesinde 15-19 ve Doğu Akdeniz Bölgesi’nde ise 18-20 orijin kullanılmıştır.

İlk on yıllık ara sonuçlara göre; Ege ve Batı Akdeniz bölgeleri ortak olarak değerlendirildiğinde yöreler arasında boy, çap ve yaşama oranı bakımından % 0.1, taç çapı bakımından % 1, yöre ve orijin etkileşimi bakımından boyda % 1, taç çapında % 5 seviyesinde istatistiki anlamda önemli farklılıklar bulunmuştur. Doğu Akdeniz de Mut deneme alanında istatistiki açıdan orijinler arasında boy da % 0,1, çap da ise % 1 istatistiki anlamda farklılıklar görülmüştür.

Anahtar sözcükler: Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Fıstıkçamı (Pinus pinea L.), Orijin denemeleri.

III ABSTRACT

Pinus pinea L. Origin trial which was carried out by seeds obtained from Mediterranean basin was provided by FAO Silvia Mediterranean actions. Turkey’s seed provenances were obtained from Directorate of Forest Tree Seeds And Tree Breeding Research. Two different experiment areas were established in Aegean, west and east Mediterranean in addition to the study in Turkey.

The trial established as randomized complete block design with three replication and 6 X 6 m. spacing and 26 origins in Aegean Region, 15-19 in West Mediterranean, 18-20 origins in East Mediterranean Region have been planted.

According to the first ten years temporary results:

In Aegean and West Mediterranean Region; There were 0,1 % statistically significant differences between areas in terms of height, diameter and survival rate, 1 % crown diameter. There were 1 % statistically significant differences between areas and origins in terms of height, 5 % crown diameter. In Eastern Mediterranean Region, trial area of Mut was statistically significant differences between origins in terms of height 0.1%, diameter 1%.

Key words: Aegean Region, Mediterranean Region, Pinus pinea, Origin trials.

IV İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ... I  ÖZ... II  ABSTRACT ... III  İÇİNDEKİLER ... IV  ÇİZELGELER DİZİNİ... V  ŞEKİLLER DİZİNİ ... V 

1. GİRİŞ ... 1 

2. LİTERATÜR ÖZETİ ... 2 

3. MATERYAL ve YÖNTEM ... 5 

3.1. Materyal ... 5 

3.2. Deneme Alanları ... 7 

3.3. Deneme Deseni ve Değerlendirme Yöntemi ... 10 

4. BULGULAR ... 12 

4.1 Deneme Alanlarına Ait Topraklar ... 12 

4.1.1. Ege Bölgesi Deneme Alanları Toprak Özellikleri ... 12 

4.1.2. Batı Akdeniz Bölgesi Deneme Alanları Toprak Özellikleri ... 12 

4.1.3. Doğu Akdeniz Bölgesi Deneme Alanları Toprak Özellikleri ... 12 

4.2. Deneme Alanlarında Elde Edilen Bulgular ... 13 

4.2.1. Ege Bölgesi Denemeleri ... 13 

4.2.2. Batı Akdeniz Bölgesi Denemeleri ... 16 

4.2.3. Ege Bölgesi ve Batı Akdeniz Bölgelerinin Birlikte Değerlendirilmesi . 28  4.2.4. Doğu Akdeniz Bölgesi Denemeleri ... 29 

5. TARTIŞMA ... 34 

SONUÇ ve ÖNERİLER ... 38 

ÖZET ... 39 

SUMMARY ... 41 

LİTERATÜR ... 43 

V

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge 1. 1997-2002 ithalat ve ihracat miktarları ve parasal değerleri ... 3

Çizelge 2. Denemelerde kullanılan orijinlere ait bilgiler ... 5

Çizelge 3. Denemelerde kullanılan orijinler ... 6

Çizelge 4. Deneme alanları tanıtımı ... 8

Çizelge 5. Ege bölgesi Kozak deneme alanı varyans analiz tablosu ... 13

Çizelge 6. Ege bölgesi Koçarlı deneme alanı varyans analiz tablosu ... 14

Çizelge 7. Koçarlı deneme alanındaki çap ortalamalarına ait duncan testi ... 15

Çizelge 8. Ege bölgesi deneme alanlarının ortak varyans analiz tablosu ... 16

Çizelge 9. İncik deneme alanı varyans analiz tablosu ... 17

Çizelge 10. İncik deneme alanı boy ortalaması duncan testi ... 18

Çizelge 11. İncik deneme alanı çap ortalaması duncan testi ... 19

Çizelge 12. İncik deneme alanı taç çapı ortalaması duncan testi ... 20

Çizelge 13. Başköy deneme alanı varyans analiz tablosu ... 21

Çizelge 14. Başköy deneme alanı boy ortalaması duncan testi--- ... 22

Çizelge 15. Başköy deneme alanı taç çapı ortalaması duncan testi ... 23

Çizelge 16. Batı Akdeniz Bölgesi Ortak Varyans Analiz Sonuçları ... 24

Çizelge 17. İncik-Başköy deneme alanları boy ortalaması duncan testi ... 25

Çizelge 18. İncik-Başköy deneme alanları çap ortalaması duncan testi ... 26

Çizelge 19. İncik-Başköy deneme alanları taç çapı ortalaması duncan testi ... 27

Çizelge 20. Ege ve Batı Akdeniz Ortak varyans analiz tablosu ... 28

Çizelge 21. Ege bölgesi ve Batı Akdeniz bölgesi deneme alanlarının Boy ortalamasına göre B tipi korelasyon tablosu ... 29

Çizelge 22. Ege bölgesi ve Batı Akdeniz bölgesi deneme alanlarının Taç çapı ortalamasına göre B tipi korelasyon tablosu ... 29

Çizelge 23. Tarsus/Turan Emeksiz Ormanı Deneme Alanı 9.Yaş Varyans Analizi 30 Çizelge 24. Mut Deneme Alanı 10. Yaş Varyans Analizi ... 30

Çizelge 25. Mut Deneme Alanı 10. Yaş Boy Verileri Duncan Testi ... 31

Çizelge 26. Mut Deneme Alanı 10. Çap Verileri Duncan Testi ... 33

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1. Fıstıkçamının Doğal Yayılışı (Fady at all., 2004) ... 2

 

1 1. GİRİŞ

Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) dünyada en geniş doğal yayılışını Akdeniz bölgesinde İberik yarımadasında (Portekiz, İspanya) yapmaktadır. Türkiye de ise, Ege ve Akdeniz sahillerinde denizden gelen nemli rüzgarların ulaşabildiği ılıman yörelerde, granit ana kaya üzerinde ve gevşek yapıdaki topraklarda yoğun olarak bulunmaktadır. Türkiye toplamı 92 892 ha olan fıstıkçamının 33742 ha’ı saf ve karışık halde doğal, 59 150 ha ise ağaçlandırmalar yoluyla tesis edilmiştir (Anonim, 2006). Bu alanlar yeni ağaçlandırmalar yoluyla hızla artmaktadır.

Fıstıkçamı odunundan ziyade tohumları için üretilmektedir. Yurdumuzda yaklaşık olarak 1200 ton iç fıstık elde edilmektedir. Bu üretimin ortalama 1000 tonu Ege Bölgesinden sağlanmaktadır. Ege Bölgesinde yapılan bir çalışmada, hektarda iç fıstık veriminin 68-118 kg arasında değiştiği belirlenmiştir. İspanya’da ise bu oran 200 kg / ha civarındadır (Bilgin ve Ay, 1997).

Orijin denemeleri belirli bölgeler için en uygun orijinlerin belirlenmesi açısından önemlidir. Dolayısıyla diğer orijin denemelerinde olduğu gibi fıstıkçamı orijinlerinin Türkiye’deki çeşitli ekolojik bölgelerdeki uyum ve tohum verme yeteneklerinin belirlenmesi ekonomik kaynakların gerçekçi bir şekilde yönetilmesini kolaylaştıracaktır. Türkiye’de orijin denemelerine dayanmayan yabancı tür ithalleri ve bunlarla kurulan ağaçlandırmalar oldukça kötü sonuçlar doğurmuştur. Bu nedenle bir çok ülkede yabancı tür çalışmaları orijin denemeleri ile doğru sonuca ulaşana kadar uzun yıllar devam etmektedir (Ürgenç, 1982).

1990’lı yılların başında Fıstıkçamı gen kaynaklarının korunmasına yönelik ilk girişim ve proje önerisi Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) Akdeniz Ormanları Sorunları Komitesi-(Silva Mediterranea) tarafından yapılmış ve fıstıkçamının doğal yayılış gösterdiği Akdeniz havzası ülkelerinde fıstıkçamı gen kaynaklarının korunması için orijin denemelerinin kurulması teşvik edilmiştir. Bu çalışmanın temel amaçları; orijinlerin adaptasyon yetenekleri ile gelişme performanslarını tespit etmek, değişik orijinlerin gen kaynaklarını korumak ve geliştirmek, orijinlerin kozalak verimlerini belirlemektir .

2 2. LİTERATÜR ÖZETİ

Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) coğrafi olarak Portekiz’den başlar, Suriye’ye kadar yayılış gösterir. Bir Akdeniz türü olan fıstıkçamı İspanya, Türkiye İtalya, Portekiz,Lübnan, Fransa,Yunanistan, Fas ve Cezayir’de meşçereler oluşturmaktadır (Şekil 1).

Şekil 1. Fıstıkçamının Doğal Yayılışı (Fady at all., 2004) Table 1. The Natural Distribution of Pinus pinea

Fıstıkçamı Türkiye’de Batı Anadolu’da Bergama/Kozak ve Aydın (Mazon) bölgelerinde geniş meşçereler kurar. Ayrıca Akdeniz Bölgesinde Manavgat sahillerinde, Marmara bölgesinde Gemlik körfezi kıyılarında ve Kahramanmaraş’ın Önsen köyünde yayılış göstermektedir. Bu genel yayılışı dışında, Doğu Karadeniz sahil ve iç kesimlerinde çok dar ve parçalı halde, Trabzon’un Kalenema Deresi Düzköy yöresi ve bundan daha geniş olarak Artvin Çoruh vadisinde izlenmektedir.

Burada Fıstıklı Köyü-Neşvikiye’de orta kapalılıkta 100 hektardan büyük meşceresi bulunmaktadır (Akgül, 1991). Bir kısım araştırmacı bu türün oluşturduğu toplumların floristik yapısını ve parçalı dağılımını temel alarak bu yörelerde eski bir Akdeniz relikti olma olasılığını ileri sürmektedirler (Zohary, 1973). Anadolu’da yayıldığı alanların yükseltisi 10-860 m. arasında değişmektedir. Fırat (1943) ve Mirov (1967); İspanya’da Akdeniz sahiline yakın Sierra de Almijara’nın

3

güneyindeki tepelerde 1000 m’ ye kadar çıkan bu türün, doğu Akdeniz’deki adalarda 150-600 m. arasındaki yükseltilerde bulunduğunu bildirmektedirler.

Türkiye başta Birleşik Arap Emirlikleri, İspanya, İsviçre, Almanya ve İsrail olmak üzere bir çok ülkeye çamfıstığı ihracat yapmaktadır. 1993 yılından itibaren ise, Çin, Pakistan ve İran’dan da çamfıstığı ithal edilmeye başlanmıştır.

İhracat ve ithalat miktarları çizelge 1’de verilmiştir (Sülüşoğlu, 2004).

Çizelge 1. 1997-2002 ithalat ve ihracat miktarları ve parasal değerleri

Table 1. Export and import values and financial worth between the 1997-2002 years

İhracat İthalat

Yıl Exports Imports

Year

Miktar (kg) Değer (ABD $) Miktar (kg) Değer (ABD $) Amount (kg) Value (USA$) Amount (kg) Value (USA$) 1997 824,523 11,586,172 27,580 20,234 1998 859,479 16,408,290 57,787 29,275 1999 398,796 6,094,139 163,879 453,396 2000 165,983 2,262,965 142,822 163,377 2001 363,497 3,825,048 215,653 1,015,618 2002 765,018 10,355,524 40,975 376,105

İktüeren (1982); fıstıkçamının ve kızılçamın dört farklı yerdeki gelişim özelliklerine göre yaptığı çalışmada, 7 fıstıkçamı ve 23 kızılçam orijini kullanılarak çimlenme oranı, bin dane ağırlığı, nem ve fide yüzdesi, kotiledon sayısı, hipokotil boyu ve tutma oranı özellikleri belirlemiştir. Her iki türde de orijinlere bağlı olarak istatistiki olarak farklar saptanmıştır.

Yirmi iki yaşındaki fıstıkçamlarında yapılan fıstık ve odun veriminin araştırıldığı bir çalışmada; budamaların tek ağaçta çap artımı üzerinde bir miktar etkisinin görüldüğü fakat birim alanda bu etkisinin ortadan kalktığı ifade edilmektedir. Şiddetli aralama yapılan parsellerde çap artımı ve fıstık verimi en yüksek düzeyde olmakta fakat birim alanda ağaç sayısı azaldığından hacim düşmektedir. Birim alanda ki fıstık veriminin ise şiddetli aralama yapılan yerlerde ağaç sayısı az olmasına karşılık diğerlerinden yüksek olduğu, Fıstıkçamının taç ve gövdelerini hızlı geliştirmeleri için yapılacak silvikültürel işlemlerin şiddetli olması gerektiği vurgulanmaktadır (Eler, 1986).

Akgül ve Yılmaz (1991) tarafından yapılan çalışmada Türkiye’de fıstıkçamının ekolojik özelliklerini incelemek için doğal ve yapay saf fıstıkçamı sahalarındaki ağaçlarda yaş, boy ve çap tespitleri yapılarak toprak örnekleri alınmıştır. Doğal meşcerelerde genel olarak granit, kumtaşı, mikaşist, andezit ve

4

kuvarsit ana kayalarının üzerinde geliştiği ayrıca sığ, ağır karakterli, drenaj şartları kötü, organik madde miktarı yetersiz ve kil oranı % 25’den fazla olan topraklarda yetersiz gelişme gösterdiği tespit edilmiştir .

Avcıoğlu (1993), Tarsus-Turan Emeksiz arboretumunda kızılçam, sahilçamı ve fıstıkçamının on birinci ve yirmi ikinci yıllarındaki hacim artımlarını karşılaştırmıştır. Bu çalışmanın sonucuna göre on birinci yılda birinci sırayı sahilçamı ikinci sırayı fıstıkçamı üçüncü sırayı kızılçam almıştır. Fakat yirmi ikinci yılda yapılan ölçüm sonucunda sıralama tamamen değişmiş fıstıkçamının birinci sırayı aldığı tespit edilmiştir.

Batı Anadolu’da fıstıkçamı (Pinus pinea L.)’nın gelişmesini etkileyen faktörlerin incelendiği bir çalışmada; kum içeriğinin % 60 veya üzerinde olması, kil içeriğinin % 20 yi, toz ve kil içeriğinin ise % 40’ ı geçmemesi, yeterli toprak derinliğinin 100 cm’den fazla olması, taban suyu seviyesinin 150 cm’den yukarda olmaması şartları aranması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca Fıstıkçamı gelişimi üzerinde aralık ve mesafenin önemli olduğu, sık dikilmiş alanlarda gelişmelerin oldukça zayıf kaldığı belirtilmiştir. Bu nedenle ilk yıllarda odun hammaddesi eldesi düşünülmüyorsa aralık mesafenin en az 10x10 m olması önerilmiştir (Kılcı ve ark., 2000).

Fıstıkçamı biyolojisi ve gençleştirilmesi ile ilgili olarak İktüeren (1974);

1000 dane ağırlıklarının orijinlere ve yıllara göre, özellikle yağışlı yıllarda arttığını tespit etmiştir. Çam fıstığının tadı aylara göre farklılık göstermemiş, fakat orijinlere göre değiştiği tespit edilmiştir. Çamfıstığı üretimini amaçlayan üreticilerin hasadı Mayıs ayında yapmaları tohum ağırlığı yönünden yararlı olacağı belirtilmiştir.

5 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1. Materyal

Denemelerde 11 adeti yerli ve 15 adeti yabancı olmak üzere toplam 26 adet farklı fıstıkçamı (Pinus pinea L.) orijini kullanılmıştır. İspanya, İtalya, Yunanistan, Lübnan ve Fransa’ya ait kullanılan yabancı orijinler, FAO Silva Mediterranea grub koordinatörü Bruno FADDY’den, yerli orijinler ise Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü tarafından temin edilmiş ve (1+0) yaşlı tüplü fidanlar şeklinde araziye aplike edilmiştir.

Çizelge 2. Denemelerde kullanılan orijinlere ait bilgiler Table 2. Data about the provenances which is used in trials Sıra

No Orijin Ülke Yükseklik

(m) Yağış

(mm) Ana Kaya-

Toprak Tipi Bin dane ağırlığı (gr) 1 Brignoles-Le Val Fransa 310 813 Kalker 921,6 2 Saintes – Maries Fransa 2 543 Kum 817,2 3 Bkassine Lübnan 800 - Bazalt 870,8

4 St Aygulf Fransa 10 943 792.0

5 Feniglia İtalya 25 680 Deniz kumulu 647,6 6 Andalucia

occidentalis İspanya 50 631 Kalsik luvisol 591,6 7 Chalkidiki Agios

Nikolaos Yunanistan 50-400 439 Granit 516,8 8 Beit Mounzer Lübnan 1300-1400 - Bazalt 678,4 9 St. Raphael Fransa 80 943 - 724,8 10 Cordillera central İspanya 900 1007 Distik

kambisol

granit 544,4 11 Muğla Yatağan-

Katrancı Türkiye 685 752,1 Gnays 565,6 12 Çanakkale –

Eceabat Türkiye 20 629,1 Kumtaşı 569,6 13 Denizli Türkiye 650 Kireçtaşı 710,2 14 Antalya –

Kumluca Türkiye 5 986,3 Kalker 717,2 15 Qsaibe Lübnan 600-700 - Bazalt 718,0 16 Meseta Castellana İspanya 875 452 Kalsik

kambisol 637,6 17 Cataluna İspanya 150 710 Humik

kambisol 770,8 18 Kornael Lübnan 1200-1400 - Bazalt 652,8 19 Villeneuvette

(Hérault) Fransa 130-220 775 Kalker 733,6 20 Bergama Kozak Türkiye 460 668,1 Granit 705,6

6

Çizelge 2 devam

Sıra

No Orijin Ülke Yükseklik

(m) Yağış

(mm) Ana Kaya-

Toprak Tipi Bin dane ağırlığı (gr) 21 Antalya Serik

Belek Türkiye 5 1030 Deniz

kumulu 780,9 22 Edremit Atkayası Türkiye 415 733 Gnays

23 Yalova –

Dumanlıdağ Türkiye 500 725,4 Granit 552 24 Aydın Koçarlı Türkiye 450 Gnays

25 Artvin Türkiye 250 1009,3 - 719,4 26 K.Maraş Elmacık Türkiye 750 1150,5 Kalker

Fidan üretim aşamasında karşılaşılan sorunlar nedeni ile bazı orijinlerden fidan üretilememiş, dolayısıyla deneme alanların tümünde eşit orijin kullanılamamıştır (Çizelge 3).

Çizelge 3. Denemelerde kullanılan orijinler Table 3. The provenances used in trials

ORİJİNLER Batı Akdeniz Ege Doğu Akdeniz Başköy incik Koçarlı Kozak Mut Turan 1 Fransa-Brignoles-Le Val (Var) x x x x x x 2 Fransa-Saintes-Maries (B.du Rh.) x x x x x x 3 Fransa-St Aygulf (Var) x x x x x x 4 Fransa-St Raphaël (var) x x x x x x 5 Fransa-Villeneuvette (Hérault) x x x x x x 6 İspanya-Andalucia occidental x x x x x x

7 İspanya-Cataluna x x x x x x

8 İspanya-Cordillera Central x x x x 9 İspanya-Meseta Castellana x x x x x x

10 İtalya-Fenignlia 67 x x x x x x

11 Lübnan-Beit Mounzer (Maddath Jebbel) x x x x x

12 Lübnan-Bkassine x x x x x

13 Lübnan-Kornael x x x x x x

14 Lübnan-Qsaibe x x x x x

15 Türkiye Antalya-Kumluca x x x x x x 16 Türkiye-Antalya Serik Belek x x x 17 Türkiye-Artvin – Artvin x x 18 Türkiye-Aydın Koçarlı x x

7

Çizelge 3 devam

ORİJİNLER Batı Akdeniz Ege Doğu Akdeniz Başköy incik Koçarlı Kozak Mut Turan 19 Türkiye-Bergama Kozak x x 20 Türkiye-Bursa-Yalova Dumanlıdağ x x x x x x 21 Türkiye-Çanakkale Milli Park x x x x x x 22 Türkiye-Denizli Kepentepe x x 23 Türkiye-Edremit Atkayası x x 24 Türkiye-K.Maraş Elmacık x x 25 Türkiye-Muğla-Yatağan Katrancı x x x x x x 26 Yunanistan-Chalkidiki Agios ikolaos x x x x x x

3.2. Deneme Alanları

Fidanlar, Ege Bölgesinde Muradiye, Batı Akdeniz Bölgesinde Antalya- Zeytinköy ve Doğu Akdeniz Bölgesinde araştırma müdürlüğünün fidanlıklarında üretilmiştir (Çizelge 4).

Deneme alanları ise;

I)-Ege Bölgesinde; Bergama-Kozak, Koçarlı-Yığıntaş ve Torbalı-Atizi yörelerinde 3 adet, (Ancak Torbalı-Atizi 2002 yılında yaşanan aşırı kurumalar nedeniyle değerlendirilemediğinden projeden çıkarılmıştır).

II)-Batı Akdeniz Bölgesinde; Antalya Orman İşletme Müdürlüğü, Döşemealtı ve Asar Orman İşletme şeflikleri sınırları dahilindeki Başköy ve İncik yörelerinde 2 adet,

III)-Doğu Akdeniz Bölgesinde; Tarsus Turan Emeksiz Ormanı ile Mut Hacınoğlu yöresinde olmak üzere 2 adet,

Olarak belirlenmiş ve toplam 6 deneme alanında çalışmalar yürütülmüştür.

8 Çizelge 4. Deneme alanlarının tanıtımı

Table 4. Identification of Trials

Deneme Alanı

Bölge Müd./

İşletme Müd.

Mevki

Kullanılan orijin sayısı Her bir orijinin temsil edildiği fidan sayıları

Deneme Deseni

Yineleme sayısı

Enlem Boylam Rakım (m) Denizden uzaklık (km)

Anakaya En yüksek sıcaklık

(^oC)

En düşük sıcaklık

(^oC)

Toplam Yağış (mm)

Ege

Kozak İzmir B.M./

Bergama İ. M.

Kozak Şefliği/

Karaveliler Köyü merası

26 30

Rastlantı Blokları Sıra Parsel

3 39⁰ 16′ 21′′ 27⁰ 09′ 32′′ 700 30 Granit 2000 Temmuz 36,6 ^oC

2000 Ocak

0,4 ^oC 629,02

Koçarlı Muğla B. M./

Aydın İ.

M.

Koçarlı Şefliği/

Yığıntaş Mevki

26 30

Rastlantı Blokları Sıra Parsel

3 37⁰ 39′ 69′′ 27⁰ 40′ 62′′ 700 36 Gnays

2000 Temmuz 38,3 ⁰C

2000 Ocak

0,7 ⁰C 664,91

Batı Akdeniz

Başköy

Antalya B.M./

Merkez İ. M.

Döşemealtı Şefliği/

835 no’lu bölmede

19 60

Rastlantı Blokları Kare Parsel

3 37⁰ 06′ 00′′ 30⁰ 46′ 09′′ 360 25 Kireçtaşı 1998 Ağustos 37 ⁰C

2000 Ocak

3,9 ⁰C 1289,85 İncik

Antalya B.M./

Merkez İ. M.

Asar Şefliği/

716 no’lu bölmede

15 60

Rastlantı Blokları Kare Parsel

3 37⁰ 05′ 24′′ 30⁰ 40′ 31′′ 320 22 Kireçtaşı 1998 Ağustos 37 ⁰C

2000 Ocak 3,9 ⁰C

1289,85

9

Deneme Alanı

Bölge Müd./

İşletme Müd.

Mevki

Kullanılan orijin sayısı Her bir orijinin temsil edildiği fidan sayıları

Deneme Deseni

Yineleme sayısı

Enlem Boylam Rakım (m) Denizden uzaklık (km)

Anakaya En yüksek sıcaklık

(^oC)

En düşük sıcaklık

(^oC)

Toplam Yağış (mm)

Doğu Akdeniz

Tarsus

Mersin B. M./

Tarsus İ.

M.

Karabucak Şefliği/

67 no’lu bölmede Turan Emeksiz kumul ağ.

20 35 Tek ağaç 26 36⁰ 46′ 78′′ 34⁰ 51′ 73′′ 2 1 Kum 1999 Ağustos 38,5 ⁰C

1985 şubat

-3 ⁰C 665,50

Mut

Mersin B. M./

Mut İ.

M.

Merkez Şefliği/

100 no’lu bölmede

18 26 Tek ağaç. 35 36⁰ 40' 45'' 33⁰ 29' 04'' 365 53

Kireçtaşı (alüviyal- kollivüyal depo)

2000 Temmuz 39,3 ⁰C

2000 Ocak

0,3 ⁰C 355,72

10

3.3. Deneme Sahalarında Yapılan İş ve İşlemler

Deneme sahalarında dikimden önce toprak hazırlığı yapılmış, 1+0 yaşlı tüplü fidanlarla çukur dikimi yöntemiyle dikilmiştir. Tarsus-Turan Emeksiz deneme alanı 1995 yılı sonbaharında, diğerleri 1996 kışında tesis edilmiştir. Turan, Mut, İncik ve Başköy’de toprak işleme makine ile yapılmış Kozak ve Koçarlı’da ise sahanın eğimli ve kırıklı yapıda olması nedeniyle bu işlem işçi ile yaptırılmıştır.

Bakım çalışmaları Mut deneme alanında makine ile diğer deneme alanlarında ise işçi yardımıyla yapılmaktadır. Denemelerde 1996 yılı vejetasyon mevsimi sonunda boy ölçümlerine başlanmıştır. Boyları 1,30 cm den büyük olanların çapları mm hassasiyetinde kumpasla, boylar cm hassasiyetinde lata ile ölçülmüştür. Orijinlerin yaşama oranları sayımla belirlenmiştir.

3.4. Deneme Deseni ve Değerlendirme Yöntemi

Denemeler Ege ve Batı Akdeniz bölgelerinde rastlantı blokları deneme desenine göre, Doğu Akdeniz Bölgesinde ise, rastlantı blokları deneme desenine uygun olacak şekilde tek ağaç parselli olarak tesis edilmiştir. Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde TARİST (Akkaş, 1994) istatistik değerlendirme programı kullanılmış, yaşama oranlarına arcsinüs dönüşümleri yapılmıştır.

Her Deneme Alanı İçin Kullanılan Model:

Veriler tek faktörlü tesadüf blokları (Tarist; model 7) deneme desenine göre değerlendirilmiştir. Ortalamaların karşılaştırılması ve farklılıkların belirlenmesinde ise Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi uygulanmıştır.

Değerlendirmelerde kullanılan varyans analiz modeli ve istatistik değerlendirme formülü aşağıda verilmiştir.

Varyans analizinde serbestlik dereceleri:

Yij = µ+ Oj+Bi+ Eij Eşitlikte;

µ = Genel ortalama, Oj = Orijinlerin etkisi, Bi = Blokların etkisi

Eij = Orijin blok etkileşimi (hata) olarak tanımlamaktadır.

11

Ortak Deneme Alanı Değerlendirmeleri İçin Kullanılan Model:

Veriler bir faktör tesadüf blokları yer üzerine kombine (Tarist; model 15) deneme desenine göre değerlendirilmiştir. Ortalamaların karşılaştırılması ve farklılıkların belirlenmesinde ise Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi uygulanmıştır.

Değerlendirmelerde kullanılan varyans analiz modeli ve istatistik değerlendirme formülü aşağıda verilmiştir.

Varyans analizinde serbestlik dereceleri:

Yijk = µ+ Lj+Eij+Ok+(LxO)jk+Eijk

Eşitlikte;

µ = Genel ortalama Lj = Deneme alanı etkisi

Eij = i. deneme alanında j. Bloğun etkisi Ok = k. orijin etkisi,

(LXO)jk = Deneme alanı orijin etkileşimi Eijk = Hata

olarak tanımlamaktadır.

Deneme alanları arasındaki B tipi korelasyon değerleri hesaplanmıştır. B tipi korelasyonlar boy (cm), taç çapı (cm) değerleri üzerinden hesaplanmış, hesaplamalarda aşağıdaki eşitlik kullanılmıştır (Burdon, 1977).

) (

₀² ₁₀²

2 0

σ σ

σ

= +

Rb

Eşitlikte:

Rb= Orijin düzeyinde B tipi korelasyon

2

σ

0 = Orijinler arası farklılıktan kaynaklanan varyans,

2

σ

10= Orijinle-çevre etkileşimi varyans değeri olarak tanımlanmaktadır.

12 4. BULGULAR

4.1 Deneme Alanlarına Ait Topraklar

Ege Bölgesinde Kozak ve Koçarlı, Batı Akdeniz Bölgesinde İncik ve Başköy, Doğu Akdeniz Bölgesinde Mut deneme alanlarına ait toprak örneklerinin analizi Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü laboratuarında yapılmıştır. Turan deneme alanına ait toprak örneklerinin analizi ise Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Laboratuarında yapılmıştır.

4.1.1. Ege Bölgesi Deneme Alanları Toprak Özellikleri

Ana kayası granit olan Kozak deneme alanına ait topraklarda yapılan analizlere göre; Kozak’ta kurulan denemenin toprak türü kumlu balçık olup kimyasal özellikleri açısından, kireçsiz, tuzsuz, toprak reaksiyonu orta şiddetli asit ve organik maddece fakirdir.

Ana kayası gnays olan Koçarlı deneme alanına ait topraklarda yapılan analizlere göre; toprak türü balçıklı kum olup, toprağın kimyasal özellikleri az kireçli, tuzsuz, toprak reaksiyonu orta şiddette asit ile nötr arasında değişmektedir.

Ayrıca saha orta düzeyde organik maddeye sahiptir (EK 2.).

4.1.2. Batı Akdeniz Bölgesi Deneme Alanları Toprak Özellikleri

İncik deneme alanına ait topraklarda yapılan analizlere göre; Ana kaya kireçtaşı olup iskeletçe zengin 1-1,5 m toprak derinliğine sahip alanın mineral toprağın altında gevşek ana materyal yer almaktadır. Yağışın fazla olması nedeniyle kireçler yıkanmış bu yüzden toprak reaksiyonunun düşük olduğu belirlenmiştir.

İskeletçe zengin olduğu için toprak geçirgenliği fazladır. Toprak bünyesi kil olup, az kireçli, tuzsuz, toprak reaksiyonu olarak orta şiddette asit ile nötr arasında değişmektedir. Orta düzeyde organik maddeye sahiptir (Ek 2.).

Başköy deneme alanına ait topraklarda yapılan analizlere göre; Ana kaya kireçtaşı olup yatay tabakalı ve ana kaya çatlakları daha az olduğundan köklerin derinlere gitmesini sınırlamaktadır. Toprak türü kil olup, toprağın kimyasal özellikleri az kireçli, tuzsuz, toprak reaksiyonu nötr ile hafif alkali arasında değişmektedir. Ayrıca toprakta orta düzeyde organik madde vardır (EK 2.).

4.1.3. Doğu Akdeniz Bölgesi Deneme Alanları Toprak Özellikleri

Mut deneme alanına ait topraklarda yapılan analizlere göre; Mut’ta kurulan denemenin toprak türü balçık, kumlu-balçık, kumlu-killi-balçık, killi-balçıktır.

Kimyasal özellikleri açısından, aşırı kireçli, tuzsuz, toprak reaksiyonu orta alkali olup organik maddece düşük-orta düzeydedir (Ek 2.).

13

Turan deneme alanı ise kumlu toprak olup, toprağın kimyasal özellikleri yüksek kireçli, az tuzlu, toprak reaksiyonu orta alkalidir. Ayrıca orta düzeyde organik maddeye sahiptir (EK 2.) .

4.2. Deneme Alanlarında Elde Edilen Bulgular 4.2.1. Ege Bölgesi Denemeleri

Denemelerin onuncu yılında elde edilen verilere uygulanan varyans analizleri sonucunda; Ege bölgesindeki deneme alanlarında Kozak bölgesinde orijinler arasında , boy, çap, taç çapı ve yaşama oranı bakımından istatistiki yönden anlamlı bir farklılığa rastlanılmamıştır (Çizelge 5.). Koçarlı deneme alanında ise çap ortalamaları yönünden % 5 alfa seviyesinde önemli farklılıklar bulunmuştur (Çizelge 6.).

Verilen çizelgelerdeki istatistiki anlamda farklılıkların önem dağılımı aşağıdaki gibidir.

* = Önemli % 5 alfa seviyesinde (significant at alfa level %5) ** = Önemli % 1 alfa seviyesinde (significant at alfa level % 1)

*** = Önemli % 0.1 alfa seviyesinde (significant at alfa level % 0.1) ns = Önemsiz ( not significant )

Çizelge 5. Ege bölgesi Kozak deneme alanı varyans analiz tablosu Table 5.The analysis of variance at Kozak trial in Aegean Region VARYASYON

KAYNAĞI Source of

variation

SERBESTLİK DERECESİ Degres of freedom

F ORANI/KARELER ORTALAMASI

Ratio of F/average of the squares Boy

Ort.

Height

Çap Ort.

Diameter

Taç Çapı Ort.

Crown Diameter

Yaşama Oranı Survival Rate Yineleme

Replication 2 4.143*

15 051.423 3.438*

3 771.905 5.256**

24 650.539 5.238**

957.778 Orijin

Origin 25 0.921ns 3 344.701

0.623ns 683.859

1.100ns 5 156.987

0.704ns 128.718 Hata

Error 50 3 633.182 1 097.063 4 690.180 182.852 Genel

General 77 3 836.097 1 032.382 5 360.192 185.404

14

Çizelge 6. Ege bölgesi Koçarlı deneme alanı varyans analiz tablosu Table 6. The analysis of variance at Koçarlı trial in Aegean Region

Koçarlı deneme alanındaki çap ortalamalarına uygulanan Duncan testine göre

orijinlerin beş farklı grup oluşturdukları belirlenmiştir. İlk grubu oluşturan orijinlerden bazıları; Muğla-Yatağan-Kantarcı-Türkiye (114,93 mm), Brignoles-Le Val-Fransa (91,57 mm), Artvin-Türkiye (86,17 mm), Saintes-Maries- Fransa (85,37 mm), Antalya-Serik- Belek-Türkiye (83,32 mm) orijinleridir. Son grubu oluşturan orijinlerden bazıları; Antalya-Kumluca-Türkiye (29,30 mm) Cataluna-İspanya (35,17 mm), Andalucia-Occidentalis-İspanya (43,67 mm)’dır.

VARYASYON KAYNAĞI Source of variation

SERBESTLİK DERECESİ Degres of freedom

F ORANI/KARELER ORTALAMASI

Ratio of F/ average of the squares Boy

Height Çap Diameter

Taç Çapı Crown Diameter

Yaşama Oranı Survival Rate Yineleme

Replication 2 3.916* 10 464.769

0.794ns 420.105

0.193ns 663.511

0.818ns 253.360 Orijin

Origin 25 1.364ns

3 645.720 1.748* 924.864

1.099ns

3 784.413 0.690ns 213.954 Hata

Error 50 2672.268 529.233 3444.091 309.896 Genel

General 77 3204.552 658.200 3483.383 276.407

15

Çizelge 7. Koçarlı deneme alanındaki çap ortalamalarına ait Duncan testi Table 7. Duncan test of diameter means in Koçarlı trial

Muğla Yatağan-Katrancı (TR) 114.925···│

Brignoles-Le Val (FR) 91.567···││

Artvin (TR) 86.165···│││

Saintes – Maries (FR) 85.360···│││

Antalya Serik Belek (TR) 83.323···│││

Denizli (TR) 82.167···│││

Edremit Atkayası (TR) 76.260···││││

Qsaibe (LB) 76.140···││││

St Aygulf (FR) 74.110···│││││

Feniglia (IT) 73.597···│││││

Aydın Koçarlı (TR) 71.420···│││││

Cordillera central (IS) 71.390···│││││

Çanakkale – Eceabat (TR) 70.023···│││││

Yalova – Dumanlıdağ (TR) 69.233···││││

Beit Mounzer (LB) 66.500···││││

Bergama Kozak (TR) 65.800···││││

K.Maraş Elmacık (TR) 64.643···││││

Meseta Castellana (IS) 62.997···││││

Villeneuvette (Hérault) (FR) 60.690···││││

Bkassine (LB) 59.287···││││

St. Raphael (FR) 51.353···││││

Kornael (LB) 46.867···││││

Chalkidiki Agios Nikolaos (YU) 46.333···││││

Andalucia occidentalis (IS) 43.667···│││

Cataluna (IS) 35.167···││

Antalya – Kumluca (TR) 29.297···│

Hko=529.233 dir

Kozak ve Koçarlı deneme alanı ortak değerlendirildiğinde, boy, çap ve taç çapı bakımından deneme alanları arasında fark % 5 alfa seviyesinde önemli bulunmuştur. Yaşama oranları bakımından deneme alanları arasında % 1 alfa seviyesinde fark saptanmıştır (Çizelge 8.). Boy, çap ve taç çapı ve yaşama oranlarına uygulanan duncan testi sonucunda Kozak deneme alanında gelişen orijinlerin Koçarlı deneme alanında gelişen orijinlerden daha iyi gelişme gösterdiği

16

görülmüştür. Kozak’ta yaşama oranı % 74, 36, Koçarlı’da % 50, 05’dir. Bergama- Kozak deneme alanındaki fidanların boy, çap, taç çapları ve yaşama oranları Koçarlı deneme alanından daha yüksektir.

Çizelge 8. Ege bölgesi deneme alanlarının ortak varyans analiz tablosu Table 8. The analysis of variance at combined trials in Aegean Region

VARYASYON KAYNAĞI

Source of variation

SERBESTLİK DERECESİ

Degrees of freedom

F ORANI/KARELER ORTALAMASI

Ratio of F/ average of the squares Boy

Ort.

Height

Çap Ort Diameter

Taç Çapı Ort.

Crown Diameter

Yaşama Oranı Survival

Rate Deneme Alanı

Location 1 17.852*

227 763.656 14.966*

31 369.398 14.102*

178 483.079 37.562**

22 746.589 Blok

(Deneme alanı) Block ( Location)

4 4.034**

12 758.096

2.556* 2 096.005

3.102* 1 2657.025

2.470* 605.569 Orijin

Origin 25 1.101ns 3 483.388

0.890ns 729.191

1.040ns 4 243.930

0.317ns 77.803 Den.Al x Orijin

Location x Origin 25 1.109ns

3 507.033 1.074ns

879.532 1.151ns

4 697.470 1.081ns 264.868 Hata

Error 98 3 162.530 818.942 4 079.851 245.078 Genel

General 153 4 990.095 1 047.241 5 571.709 377.472

4.2.2. Batı Akdeniz Bölgesi Denemeleri

Denemelerin onuncu yılında İncik deneme alanında elde edilen verilere yapılan varyans analizine göre orijinler arasında boy, çap ve taç çapı verilerinde % 5 alfa seviyesinde farklılık bulunmuştur .

17

Çizelge 9. İncik deneme alanı varyans analiz tablosu

Table 9. The analysis of variance in İncik trial

VARYASYON KAYNAĞI

Source of variation

SERBESTLİK DERECESİ

Degres of freedom

F ORANI/KARELER ORTALAMASI

Ratio of F/ average of the squares Boy Ort.

Height Çap Ort.

Diameter Taç Çapı Ort.

Crown Diameter Yaşama Oranı Survival Rate Yineleme

Replication 2 1.746ns

2 717.978 2.796ns

499.740 2.791ns

1 865.395 0.194ns 28.374 Orijin

Origin 14 3.208* 4 994.299

2.953* 527.732

2.708* 1 809.735

1.643ns 240.452 Hata

Error 13 1556.864 178.729 668.346 146.375 Genel

General 29 3296.392 369.352 1301.916 183.654 İncik deneme alanında hangi orijin yada orijin gruplarının farklı olduğunu test etmek için uygulanan Duncan Çoklu Karşılaştırma testlerine göre boy bakımından 5 farklı grup oluşmuştur.

İlk grubu oluşturan orijinlerden bazıları; Chalkidiki Agios Nikolaos- Yunanistan (533,65 cm), Andalucia occidentalis-İspanya (476,11 cm), Saintes- Maries-Fransa (463,55 cm), Villeneuvette (Herault)-Fransa (456,30 cm)’dır. Son grubu oluşturan orijinler; Antalya-Kumluca-Türkiye (334,52 cm), Yalova- Dumanlıdağ-Türkiye (357,28 cm), Muğla-Yatağan-Kantarcı-Türkiye (364,81 cm), Cataluna-İspanya (414,95 cm)’dır.

18

Çizelge 10. İncik deneme alanı boy ortalamaları duncan testi Table 10. Duncan test of height means in İncik trial

Chalkidiki Agios Nikolaos (YU)

533.645···│

Andalucia occidentalis (IS)

476.110···││

Saintes – Maries (FR)

463.545···││

Villeneuvette (Hérault) (FR)

456.300···│││

Brignoles-Le Val (FR)

451.015···││││

St. Raphael (FR)

448.930···││││

St Aygulf (FR)

447.430···││││

Çanakkale – Eceabat (TR)

445.270···││││

Meseta Castellana (IS)

444.295···││││

Feniglia (IT)

438.865···││││

Kornael (LB)

436.325···│││

Cataluna (IS)

414.950···││││

Muğla Yatağan-Katrancı (TR)

364.810···│││

Yalova – Dumanlıdağ (TR)

357.280···││

Antalya – Kumluca (TR)

334.515···│

Hko=1556.864 dir

Çap ortalamalarına uygulanan duncan testine göre 5 grup oluşmuştur ve ilk grubu oluşturan 10 orijin sırasıyla; Chalkidiki Agios Nikolaos-Yunanistan (146,19mm), Andalucia occidentalis- İspanya 126,67 mm, St-Aygulf-Fransa (125,87 mm), Saintes-Maries-Fransa (121,73 mm) St. Raphael-Fransa (120.710mm), Villeneuvette (Hérault)-Fransa (119.365mm), Meseta Castellana- İspanya (119.230mm), Kornael-Lübnan (117.055mm), Çanakkale –Eceabat- Türkiye (116.885mm,) ve Brignoles-Le Val - Fransa (114.625mm)’ dır. Son grubu oluşturan orijinlerden bazıları ; Antalya-Kumluca-Türkiye (79,17 mm), Yalova- Dumanlıdağ-Türkiye (90,67 mm), Muğla-Yatağan-Kantarcı-Türkiye (93,85 mm), Feniglia-İtalya (110,99 cm)’Cataluna - İspanya (111.51 mm) dır.

19

Çizelge 11. İncik deneme alanı çap ortalamaları duncan testi Table 11. Duncan test of diameter means in İncik trial

Chalkidiki Agios Nikolaos (YU)

146.185···│

Andalucia occidentalis (IS)

126.670···││

St Aygulf (FR)

125.870···│││

Saintes – Maries (FR)

121.730···││││

St. Raphael (FR)

120.710···││││

Villeneuvette (Hérault) (FR)

119.365···││││

Meseta Castellana (IS)

119.230···││││

Kornael (LB)

117.055···││││

Çanakkale – Eceabat (TR)

116.885···││││

Brignoles-Le Val (FR)

114.625···││││

Cataluna (IS)

111.510···││││

Feniglia (IT)

110.995···││││

Muğla Yatağan-Katrancı (TR)

93.845···│││

Yalova – Dumanlıdağ (TR)

90.670···││

Antalya – Kumluca (TR)

79.165···│

Hko=178.729 dir

Taç çapı ortalamalarına göre orijinler 3 farklı grup oluşturmuştur. Buna göre ilk grubu oluşturan orijinler; Chalkidiki Agios Nikolaos-Yunanistan (310,79 cm), Andalucia occidentalis-İspanya (298,28 cm), Saintes-Maries-Fransa (193,86 cm), Villeneuvette (Herault)-Fransa (292,34 cm), St Aygulf-Fransa (283.510cm), Meseta Castellana-İspanya (283.240cm), St. Raphael-Fransa (280.355 cm), Çanakkale – Eceabat-Türkiye (268.200cm), Cataluna-Ispanya (260.910 cm), Kornael-Lübnan (260.290cm), Brignoles-Le Val-Fransa (254.660cm) ve Feniglia- İtalya (253.420cm)’dır. Son grubu oluşturan orijinlerden bazıları; Antalya- Kumluca-Türkiye (209,09 cm), Yalova-Dumanlıdağ-Türkiye (216,28 cm).

20

Çizelge 12. İncik deneme alanı taç çapı ortalamaları duncan testi Table 12. Duncan test of crown diameter means in İncik trial

Chalkidiki Agios Nikolaos (YU)

310.790···│

Andalucia occidentalis (IS)

298.275···│

Saintes – Maries (FR)

293.855···│

Villeneuvette (Hérault) (FR)

292.335···││

St Aygulf (FR)

283.510···││

Meseta Castellana (IS)

283.240···││

St. Raphael (FR)

280.355···││

Çanakkale – Eceabat (TR)

268.200···│││

Cataluna (IS)

260.910···│││

Kornael (LB)

260.290···│││

Brignoles-Le Val (FR)

254.660···│││

Feniglia (IT)

253.420···│││

Muğla Yatağan-Katrancı (TR)

230.195···││

Yalova – Dumanlıdağ (TR)

216.275···│

Antalya – Kumluca (TR)

209.095···│

Hko=668.346 dir

Başköy deneme alanında 10. yılda elde edilen verilere uygulanan varyans analizine göre boy bakımından orijinler arasında % 5 alfa seviyesinde, taç çapı olarak orijinler arasında % 1 alfa seviyesinde istatistiki güven düzeyinde farklılıklar görülmüştür (Çizelge 13.).

21

Çizelge 13. Başköy deneme alanı varyans analiz tablosu Table 13. Analysis of variance in Başköy trial

VARYASYON KAYNAĞI

Source of variation

SERBESTLİK DERECESİ

Degres of freedom

F ORANI/KARELER ORTALAMASI

Ratio of F/ average of the squares

Boy Ort.

Height Çap Ort.

Diameter Taç Çapı Ort.

Crown Diameter Yaşama Oranı Survival Rate Yineleme

Replication 2 6.401**

5 879.071 9.333***

665.866 8.311**

2 421.493 2.325ns 262.260 Orijin

Origin 18 2.375*

2 180.994 1.775ns 126.630

2.999***

873.705 0.822ns 92.699 Hata

Error 36 918.473 71.349 291.361 112.788 Genel

General 56 1501.447 110.351 554.619 111.669 Başköy’de boy ortalamalarına uygulanan Duncan testinde 3 grup oluşmuştur. İlk grupta yer alan 11 orijin sırasıyla; Feninglia-İtalya (392,51 cm), Cataluna-İspanya (390,93 cm), Brignoles-le-val- Fransa (375,48 cm), St-Aygulf- Fransa (371,28 cm), Meseta Castellana-İspanya (366.177 cm), Andalucia occidentalis-İspanya (363.170 cm), Qsaibe-Lübnan (359.553 cm), Cordillera central-İspanya (358.607cm), Villeneuvette (Hérault) -Fransa (354.373 cm), Kornael-Lübnan (352.627 cm), Saintes – Maries –Fransa (340.820·cm) orijinlerindedir.

22

Çizelge 14. Başköy deneme alanı boy ortalamaları duncan testi Table 14. Duncan test of height means in Başköy trial

Feniglia (IT)

392.507···│

Cataluna (IS)

390.927···│

Brignoles-Le Val (FR)

375.483···││

St Aygulf (FR)

371.283···││

Meseta Castellana (IS)

366.177···│││

Andalucia occidentalis (IS)

363.170···│││

Qsaibe (LB)

359.553···│││

Cordillera central (IS)

358.607···│││

Villeneuvette (Hérault) (FR)

354.373···│││

Kornael (LB)

352.627···│││

Saintes – Maries (FR)

340.820···│││

St. Raphael (FR)

326.397···││

Çanakkale – Eceabat (TR)

324.573···││

Yalova – Dumanlıdağ (TR)

322.220···││

Bkassine (LB)

319.327···││

Beit Mounzer (LB)

319.193···││

Antalya – Kumluca (TR)

319.073···││

Muğla Yatağan-Katrancı (TR)

310.660···│

Chalkidiki Agios Nikolaos (YU)

308.610···│

Hko=918.473 dir

Taç çapı ortalamalarına yapılan duncan testine göre 6 grup oluşmuştur. İlk grupta yer alan orijinler; Cataluna-İspanya (251,02 cm), Andalucia occidentalis- Yunanistan (241,39 cm), Meseta Castellana-İspanya (239,45 cm), Cordillera Central-İspanya (238,67 cm), Feniglia-Italya (232.097 cm), St Aygulf-Fransa (231.583 cm), Villeneuvette (Hérault)-Fransa (229.977 cm), QsaibeLübnan (227.410 cm), Brignoles-Le Val-Fransa (225.260 cm), Kornael-Lübnan (222.337 cm), Saintes – Maries-Fransa (220.907 cm) orijinleridir.

23

Çizelge 15. Başköy deneme alanı taç çapı ortalamaları duncan testi Table 15. Duncan test of crown diameter means in Başköy trial

Cataluna (IS)

251.023···│

Andalucia occidentalis (IS)

241.390···││

Meseta Castellana (IS)

239.447···│││

Cordillera central (IS)

238.660···│││

Feniglia (IT)

232.097···││││

St Aygulf (FR)

231.583···││││

Villeneuvette (Hérault) (FR)

229.977···││││

Qsaibe (LB)

227.410···│││││

Brignoles-Le Val (FR)

225.260···││││││

Kornael (LB)

222.337···││││││

Saintes – Maries (FR)

220.907···││││││

St. Raphael (FR)

213.473···│││││

Bkassine (LB)

212.670···│││││

Antalya – Kumluca (TR)

207.543···││││

Beit Mounzer (LB)

204.457···│││

Çanakkale – Eceabat (TR)

200.840···│││

Yalova – Dumanlıdağ (TR)

199.823···│││

Muğla Yatağan-Katrancı (TR)

195.153···││

Chalkidiki Agios Nikolaos (YU)

192.710···│

Hko=291.361 dir

24

Çizelge 16. Batı Akdeniz Bölgesi Ortak Varyans Analiz Sonuçları

Table 16.The analysis of variance at combined trials in West Mediterranean Region VARYASYON

KAYNAĞI Source of

variation

SERBESTLİK DERECESİ

Degres of freedom

F ORANI/KARELER ORTALAMASI

Ratio of F/ average of the squares Boy Ort.

Height Çap Ort.

Diameter

Taç Çapı Ort.

Crown Diameter

Yaşama Oranı Survival

Rate Deneme Alanı

Location 1 46.670**

134 034.602

46.971**

18 151.476

23.856**

38 291.591

22.409* 2 819.712 Blok

(Deneme alanı)

Block ( Location) 4 3.021ns

2 871.955 4.120**

386.442

4.329**

1 605.108

0.929ns 125.828 Orijin

Origin 14 4.324***

4 109.190 3.954***

370.799 4.627***

1 715.558

1.426ns 193.044 Den.AlXOri

Location XOri. 14 3.470**

3 297.479

3.325**

311.824

2.881**

1 068.184

1.176n 159.250 Hata

Error 41 950.403 93.784 370.775 135.416 Genel

General 74 3 894.356 447.285 1 336.300 186.584

İncik ve Başköy deneme alanları birlikte değerlendirildiğinde boy, çap ve taç çapı bakımından deneme alanları arasında % 1 , orijinler arasında % 0.1, deneme alanları ve orijinler etkileşimi bakımından % 1 alfa seviyesinde farklılık görülmüştür.Yaşama oranı bakımından sadece deneme alanları arasında % 5 alfa seviyesinde önemli farklılık görülmüştür. Farklılık görülen verilere duncan testi uygulanmıştır (Çizelge 17).

Başköy deneme alanındaki fidanların yaşama oranı İncikten daha iyidir.

Fakat, boy, çap ve taç çapı ortalamaları İncik deneme alanında daha yüksektir.

25

Çizelge 17. İncik-Başköy deneme alanları boy ortalamaları duncan testi Table 17. Duncan test of height means in İncik and Başköy trials

Feniglia (IT)

411.050···│

Andalucia occidentalis (IS)

408.346···│

Brignoles-Le Val (FR)

405.696···│

St Aygulf (FR)

401.742···│

Cataluna (IS)

400.536···│

Chalkidiki Agios Nikolaos (YU)

398.624···│

Meseta Castellana (IS)

397.424···│

Villeneuvette (Hérault) (FR)

395.144···│

Saintes – Maries (FR)

389.910···│

Kornael (LB)

386.106···│

St. Raphael (FR)

375.410···││

Çanakkale – Eceabat (TR)

372.852···││

Yalova – Dumanlıdağ (TR)

336.244···││

Muğla Yatağan-Katrancı (TR)

332.320···││

Antalya – Kumluca (TR)

325.250···│

Hko=950.403 dir

Boy ortalamalarına uygulanan duncan testine göre 3 grup oluşmuştur ilk grubu oluşturan orijinler; Feninglia-İtalya (411,05 cm), Andalucia Occidentalis- İspanya (408,35 cm), Brignoles Le-Val-Fransa (405,69 cm), St Aygulf-Fransa (401.742 cm), Cataluna-İspanya (400.536 cm), Chaldiki Agios Nikolaos- Yunanistan (398.624 cm), Meseta Castellana –Ispanya (397.424 cm), Villeneuvette–Fransa (395.144 cm), Saintes-Maries-Fransa (389.910 cm), Kornael- Lübnan (375.410.cm), St. Raphael-Fransa (375.410 cm), Çanakkale-Eceabat- Türkiye (372.852 cm) almıştır. Son grubu oluşturan orijinler, Antalya Kumluca- Türkiye (325,25 cm), Muğla Yatağan Katrancı-Türkiye (332,32 cm) ve Yalova Dumanlıdağ-Türkiye (336,24 cm)’dir.

26

Çizelge 18. İncik-Başköy deneme alanları çap ortalamaları duncan testi Table 18. Duncan test of diameter means in İncik and Başköy trials

St Aygulf (FR)

104.028···│

Chalkidiki Agios Nikolaos (YU)

102.986···│

Andalucia occidentalis (IS)

101.224···│

Feniglia (IT)

100.694···│

Cataluna (IS)

100.216···│

Villeneuvette (Hérault) (FR)

100.110···│

Meseta Castellana (IS)

99.418···│

Kornael (LB)

98.400···│

Saintes – Maries (FR)

98.054···│

Brignoles-Le Val (FR)

97.296···│

St. Raphael (FR)

93.872···││

Çanakkale – Eceabat (TR)

93.630···│││

Yalova – Dumanlıdağ (TR)

81.872···│││

Muğla Yatağan-Katrancı (TR)

79.068···││

Antalya – Kumluca (TR)

77.842···│

Hko=93.784 dir

Çap ortalamalarına uygulanan duncan testine göre 4 grup oluşmuştur. ilk grubu oluşturan orijinler; St Aygulf-Fransa (104,03 mm), Chalkidiki Agios Nikolaos-Yunanistan (102,99 mm), Andalucia occidentalis-İspanya (101,22 mm), Feniglia-İtalya (100.694 mm), Cataluna-İspanya (100.216mm), Villeneuvette- Fransa (100.110mm), Meseta Castellana–İspanya (99.418mm), Korneal-Lübnan (98.400mm), Saintes-Maries –Fransa (98.054mm), Brignoles-LeVal-Fransa (97.296), St. Raphael-Fransa (93.630 mm) ve Çanakkale-Eceabat-Türkiye (93.630 mm)’dır. Son grubu oluşturan orijinlerin tümü; Antalya Kumluca-Türkiye (77,84 mm), Muğla Yatağan Katrancı-Türkiye (79,07 mm), Yalova Dumanlıdağ-Türkiye (81,87 mm)’dir.

27

Çizelge 19. İncik-Başköy deneme alanları taç çapı ortalamalsrı duncan testi Table 19. Duncan test of crown diameter means in İncik and Başköy trials

Andalucia occidentalis (IS)

264.144···│

Meseta Castellana (IS)

256.964···│

Cataluna (IS)

254.978···││

Villeneuvette (Hérault) (FR)

254.920···││

St Aygulf (FR)

252.354···││

Saintes – Maries (FR)

250.086···││

Feniglia (IT)

240.626···││

St. Raphael (FR)

240.226···││

Chalkidiki Agios Nikolaos (YU)

239.942···││

Kornael (LB)

237.518···│││

Brignoles-Le Val (FR)

237.020···││││

Çanakkale – Eceabat (TR)

227.784···││││

Muğla Yatağan-Katrancı (TR)

209.170···│││

Antalya – Kumluca (TR)

208.164···││

Yalova – Dumanlıdağ (TR)

206.404···│

Hko=370.775 dir

Taç çapı ortalamalarına uygulanan duncan testine göre 5 grup oluşmuştur.

İlk grubu oluşturan orijinler; Andalucia occidentalis-İspanya (264,14 cm), Meseta castellana-İspanya (256,96 cm), Cataluna-İspanya (254,98 cm), Villeneuvette (Herault)-Fransa (254,92 cm), St. Aygulf-Fransa (252.354 cm), Saintes-Maries- Fransa (250.086cm), Feniglia-İtalya (240.626 cm), St. Raphael –Fransa (240.226cm), Chalkidiki Agios-Yunanistan (239.942 cm), Korneal-Lübnan (237.518 cm) ve Brignoles Le Val-Fransa (237.020 cm)’dır. Son grubu oluşturan orijinler; Yalova Dumanlıdağ-Türkiye (206,40 cm), Antalya Kumluca-Türkiye (208,16 cm), Muğla Yatağan Katrancı-Türkiye (209,17 cm), Çanakkale Eceabat- Türkiye (227,78 cm)’dir.

28

4.2.3. Ege Bölgesi ve Batı Akdeniz Bölgelerinin Birlikte Değerlendirilmesi

Ege ve Batı Akdeniz denemelerinde ortak kullanılan orijinlere uygulanan varyans analizine göre deneme alanları arasında boy ve çap bakımından % 0.1, taç çapı bakımından % 1, deneme alanı ve orijin etkileşimine göre boyda % 1, taç çapında % 5 alfa seviyesinde önemli farklılık bulunmuştur. Yaşama oranlarının değerlendirilmesine göre deneme alanları arasında % 0.1 alfa seviyesinde önemli farklılık bulunmuştur (Çizelge 20.) .

Çizelge 20. Ege ve Batı Akdeniz Ortak varyans analiz tablosu

Table 20. The analysis of variance results at combined trials in Aegean and

West Mediterranean regions

VARYASYON KAYNAĞI

Source of variation

SERBESTLİK DERECESİ

Degres of freedom

F ORANI/KARELER ORTALAMASI Ratio of F/ average of the squares Boy Ort.

Height Çap Ort.

Diameter

T.

Çapı Ort.

Crown Diameter

Yaşama Oranı Survival

Rate Deneme Alanı

Location 3 31.895***

185 413.066

18.544***

17 885.123

9.797**

67 511.163

23.580***

7 536.246 Blok

(Deneme alanı)

Block ( Location) 8 2.446* 5 813.307

1.977 ns

964.492 3.367***

6 891.238

1.666ns 319.605 Orijin

Origin 14 1.375ns

3 267.383 1.172ns

571.779 1.178ns

2 410.252 0.559ns 107.171 Den.AlXOri

Location XOri. 42 1.802**

4 282.465

1.294ns

631.130 1.555* 3 183.197

1.157ns 221.867 Hata

Error 96 2376.182 487.724 2046.535 191.818 Genel

General 163 6481.387 875.492 3813.304 333.736

Duncan testlerine göre yaşama oranı ortalamalarına sahip en iyi deneme alanları Başköy ve Kozak, en kötü deneme alanları İncik ve Koçarlı’dır. Taç çapı ortalamaları en iyi Kozak deneme alanında, en kötü Başköy deneme alanında, boy ve çap gelişimi bakımından en iyi deneme alanı İncik, en kötü deneme alanı Koçarlı’dır.

29

Elde edilen sonuçlara B tipi korelasyon uygulandığımda, yöreler arasında orijin çevre etkileşimi bakımından önemli bir farklılık vardır. (Çizelge 23-24).

Çizelge 21. Ege ve Batı Akdeniz Bölgesi deneme alanlarının boy ortalamalarına göre B tipi korelasyon tablosu

Table 21. B type corelation table of height means in Aegean and West Mediterranian regions

Kozak Koçarlı İncik Başköy

Kozak - 0,49 0,40 0,43

Koçarlı - 0,40 0,54

İncik - 0,55

Başköy -

Çizelge 22. Ege ve Batı Akdeniz bölgesi deneme alanlarının taç çapı ortalamalarına göre B tipi korelasyon tablosu

Table 22. B type corelation table of crown diameter means in Aegean and West Mediterranian regions

Kozak Koçarlı İncik Başköy

Kozak - 0,37 0,57 0,47

Koçarlı - 0,57 0,41

İncik - 0,62

Başköy -

4.2.4. Doğu Akdeniz Bölgesi Denemeleri

Turan’da onuncu yıl verileri alınamadan saha, aralama kesimi sonucu Orman İşletme Müdürlüğü tarafından kesilmiştir. Turan deneme sahasının 9 yıllık verileri, Mut deneme sahasının on yıllık verileri değerlendirilmiştir. Bu nedenle her iki deneme alanı birbiriyle karşılaştırılamamıştır. Ayrıca Mut deneme deseni diğer deneme alanlarından farklı olduğundan birlikte değerlendirilememiştir. Turan ve Mut’ta elde edilen verilere uygulanan varyans analizine göre Turan deneme alanında test edilen orijinler arasında boy ve çap değerleri bakımından fark yoktur (Çizelge 24). Mut deneme alanında orijinler arasında boy bakımından % 0,01 alfa seviyesinde, çap bakımından % 1 alfa seviyesinde önemli farklılık bulunmuştur (Çizelge 25-26).

30

Çizelge 23. Tarsus/Turan Emeksiz Ormanı Deneme Alanı 9.Yaş Varyans Analizi Table 23. The analysis of variance of 9 th years in Turan Emeksiz trial.

VARYASYON KAYNAĞI

Source of variation

SERBESTLİK DERECESİ

Degres of freedom

F ORANI/KARELER ORTALAMASI

Ratio of F Boy

Height Çap Diameter Yineleme

Replication 34 4.174***

29 216.589 3.193***

3 057.324 Orijin

Origin 19 1.291ns

9 036.542

1.085ns 1 038.578 Hata

Error 145 6 999.035 957.547

Genel

General 198 11 009.689 1 325.891 Çizelge 24. Mut Deneme Alanı 10. Yaş Varyans Analizi

Table 24. The analysis of variance of 10 th years in Mut trial.

VARYASYON KAYNAĞI

Source of variation

SERBESTLİK DERECESİ

Degres of freedom

F ORANI/KARELER ORTALAMASI Ratio of F

Boy

Height Çap Diameter

Taç Çapı Crown Diameter Yineleme

Replication 25 5.225***

1 1475.874

2.668***

948.632

12.144***

27 221.105 Orijin

Origin 17 3.774***

8288.918

2.505**

890.706

0.729ns 1634.512 Hata

Error 410 2 196.319 355.508 2 241.489 Genel

General 452 2 938.715 408.442 3 600.276

31

Mut deneme alanındaki boy ortalamalarına uygulanan duncan testine göre en iyi boy gelişimi gösteren iki orijin sırasıyla; Feniglia-İtalya (455,39 cm) ve Brignoles_Le Val-Fransa ( 429,58 cm) ‘dır. En düşük boy gelişimi yapan orijinlerden bazıları; Muğla Yatağan Katrancı_Türkiye ( 385,22 cm), Bkassine- Lübnan (386,154 cm), Qasibe-Lübnan (388,750 cm), Yalova Dumanlıdağ-Türkiye ( 390,00 cm) ‘dir.

32

Çizelge 25. Mut Deneme Alanı 10. Yaş Boy Verileri Duncan Testi Table 25. Duncan test of 10 th years of heights in Mut trial

Feniglia (IT)

455.385···│

Brignoles-Le Val (FR)

429.583···││

Saintes – Maries (FR)

420.769···││

Villeneuvette (Hérault) (FR)

418.400···│││

Meseta Castellana (IS)

415.000···││││

Chalkidiki Agios Nikolaos (YU)

410.400···││││

Çanakkale – Eceabat (TR)

408.600···││││

Kornael (LB)

405.769···││││

St Aygulf (FR)

401.600···││││

St. Raphael (FR)

397.692···│││

Andalucia occidentalis (IS)

395.769···│││

Beit Mounzer (LB)

393.077···│││

Cataluna (IS)

392.800···│││

Antalya – Kumluca (TR)

392.000···│││

Yalova – Dumanlıdağ (TR)

390.000···│││

Qsaibe (LB)

388.750···│││

Bkassine (LB)

386.154···││

Muğla Yatağan-Katrancı (TR)

385.217···│

Hko=2196.319 dir

Mut deneme alanında çap verilerine uygulanan duncan testine gören ilk grubu oluşturan orijinler; Feniglia-İtalya (110,89 mm), Brignoles-Le Val-Fransa (105,89 mm), Meseta castellena-İspanya (102,27 mm), Villeneuvette-Fransa (101.760 mm), Kornael-Lübnan (100.115 mm), Çanakkale-Eceabat-(98.960 mm)’dır. Son grubu oluşturan orijinlerden bazıları; Andalucia occidentalis-İspanya (88,15 mm), Cataluna-İspanya (90,04 mm), St. Raphael-Fransa (90,15 mm)’dır

33

Çizelge 26. Mut Deneme Alanı 10. Yaş Çap Verileri Duncan Testi Table 26. Duncan test of 10 th years of diameters in Mut trial.

Feniglia (IT)

110.885···│

Brignoles-Le Val (FR)

105.167···││

Meseta Castellana (IS)

102.269···│││

Villeneuvette (Hérault) (FR)

101.760···│││

Kornael (LB)

100.115···││││

Çanakkale – Eceabat (TR)

98.960···││││

Antalya – Kumluca (TR)

97.560···│││

Chalkidiki Agios Nikolaos (YU)

96.400···│││

Saintes – Maries (FR)

95.385···│││

St Aygulf (FR)

94.640···│││

Qsaibe(LB)

94.292···│││

Yalova – Dumanlıdağ (TR)

94.120···│││

Muğla Yatağan-Katrancı (TR)

93.130···│││

Bkassine (LB)

92.423···│││

Beit Mounzer (LB)

90.654···││

St. Raphael (FR)

90.154···││

Cataluna (IS)

90.040···││

Andalucia occidentalis (IS)

88.154···│

Hko=355.508 dir