Somatotipin Hesaplanmasında Ölçüm Noktaları

farklılık gösterenkapasiteler arasındaki ilişki de değerlidir. Mesafe koşuları,sürat, uzun atlamavb. sporbranşlarındaki performanslar arasındaki ilişkilerin yüksek olduğu görülmüştür. Fakat futbol, güreş, jimnastik, voleybol ve judo vb. spor dallarında taktik ve tekniğin performansın anaunsurlarını oluşturduğu branşlarda bu ilişki oldukça azalmaktadır.89

Gerçekleştirilen araştırmalarda profesyonel futbol oyuncularında savunma ve hücum oyuncularının somatotip ortalamasının sırasıyla III.Lig oyuncuları ekto-mezomorfi (1.49±0.13; 3.15±0.78; 3.07±0.60),II.Lig oyuncuları mezo-ektomorfi (1.59±0.16 4.06±0.88; 2.87±0.72),I.Lig oyuncuları ekto-mezomorfik (1.74±0.38; 3.44±0.83; 3.33±0.61) olarak bulunmuştur.90

Sheldon Sınıflandırması

4000 üniversite öğrencinsin katımlıyla gerçekleşen Sheldon ve arkadaşlarının öğrencilerin arkadan, önden ve yandan fotoğraflarını çektileri çalışma günümüzde Sheldon Atlası olarak yaygın bir biçimde kullanılmaktadır.91

Şekil 3Sheldon metoduna göre bireyin üç plandan şekli

İnsan vücut yapılarını kaslılık, yağlılık ve incelik kriterlerine göre ayıran Sheldon, bu kriterlere ektomorf, mezomorf ve endomorf adını vermiştir.1’den 7’ye kadar derecelendirilen komponentler 7 sayısı en çok 1 sayısı en az olacak şekilde dizilmiştir. 9293

1.4.2. Somatotipin Hesaplanmasında Ölçüm Noktaları

89 Çetin Gürses ve Pelin Olgun,Sporda Başarıyı Etkileyen Faktörler, Sportif Yetenek Araştırma Metodu, T.S.V. Ankara, 1991.

90Köklü vd, a, g, e, s,61-68.

91

Köklü vd, a, g, e. s,61-68. 

92Vucutcu.Com, Vücut Tipleri Endomorf-Mezomorf-Ektomorf,http://www.vucutcu.com/vucut-tipleri-endomorf-mezomorf-ektomorf.html,(Erişim Tarihi,17.06.2016)

93

26

Somatotip hesaplanmasında çok farklı ölçüm yöntemleri yapılmaktadır. Bu ölçüm yöntemleri sporcunun branşa özgü hazır bulunurluğu ve antrenman seviyesindeki şartları belirlemede etkin rol oynamaktadır.

1.4.2.1. Boy Ölçümü

Genel vücut ölçüsünün ve kemik uzunluğunun bir ana göstergesidir. Hastalığın ve yanlış beslenmenin gözlenmesinde ve ağırlığın yorumunda önemlidir.⁹⁴Boy ölçümü, stadiometre, antropometre ya da duvar skalası kullanılarak yapılabilir. Uygun bir boy ölçümü, uyku sonrasında ayağa kalktıktan 2 saat sonrası olarak kabul edilmektedir.95Deneğin ayak topukları bitişik, baş dik ve gözler karşıya bakar durumda iken boy uzunluğu cm cinsinden kaydedilir.96

1.4.2.2. Ağırlık Ölçümü

Ölçüm sırasında deneğin ayakları çıplak ve üzerinde ağırlığı etkilemeyecek şort ya da mayo bulunmalıdır. Hareketli ağırlık koluna sahip teraziler kullanılmalıdır. Bu teraziler ağırlık olmaksızın sıfırlandığında terazinin kolu dengede olmalıdır. Bununla birlikte ağırlığı bilinen parçaların tanımında doğru tartı okunduğunda kalibrasyonu yapılmış olarak kabul edilebilir. Denek terazinin platformunun orta bölgesinde ağırlığını iki yana dağıtacak bir biçimde durur. Deneğin yüzü skalaya dönük ve dik durumda olmalıdır. Ağırlık 100 gr’a kadar not edilir. Ağırlık ölçümü birtakım faktörler dikkate alınarak deneklerin hepsine aynı zamanda yapılmalıdır. Ağırlık antropometrik değişkenlerden en çok ölçülenidir. Beden yapısıyla ilgili tüm çalışmalarda ve kişisel bilgi formlarında ağırlık ve boy ölçümlerinin yer aldığı görülür. Ağırlık toplam beden ölçüsünün en önemli elemanıdır. Ağırlık, büyüme ve gelişme, şişmanlık ve yetersiz beslenmenin belirlenmesinde en önemli unsurdur.97

Her sporcu, kendisi için en uygun vücut ağırlığına ulaşmaya ve bunu korumaya çalışmalıdır.98

1.4.2.3. Deri Kıvrım Ölçümü

94 Ahmet Seydi Ağaoğlu, Türkiye’deki 11-15 Yaş Grubu Güreşçilerde Yetenek Seçimi, istanbul, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı, 1994.s.36(Yayınlanmış Doktora Tezi).

95Vilislava Mihajlova, Early Orientation of Children Toward Sport, Turkish Journal of Sports

Medicine,1981, 16(3), 65-72.

96 Erkut Tutkun, Samsun ili İlköğretim Çağı Çocuklarının Yetenek Seçimi Modelinin Oluşturulması, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı, Samsun, 2002.s.34-73 (Yayınlanmış Doktora Tezi).

97 Ahmet Hacı Pekel vd, Atletizim Yapan Çocukların Bazı Antropometrik Özellikleri ve

Performansla İlgili Fiziksel Uygunluk Parametrelerinin Değerlendirilmesi. 8. Uluslararası Spor

Bilimleri Kongresi, Antalya, 2004. s.427-438.

98 Alp Tunç Kalyon.Spor Hekimliği Sporcu Sağlığı ve Spor Sakatlıkları, Ankara, Gata Basımevi, 1990.

27

Deri kıvrım kalınlığı, bedenin özel noktalarındaki derinin çift katlı katlanması sonucunda iki deri tabakası arasında kalan yağ dokusu anlamındadır. Derialtı yağ ölçümü, vücudun toplam yağ oranının yasinin derinin altındaki yağ depolarında toplandığı ve bunun toplam yağ ile ilişkili olduğu gerekçesine dayanarak yapılır.99

Bu ölçümler özel kaliperler ile yapılır. Deri katlandığında arada kas dokusunun bulunmamasına dikkat edilir. Katlama işlemi, baş ve işaret parmakları ile ölçülecek yerin yaklaşık 1cm uzağından yapılır. Kaliper yüzleri parmaklarda tutulan bölgeden 1 cm uzaklıkta katlanma eksenine dik olarak uygulanmalıdır. Parmaklar ölçüm tamamlanıncaya aynı baskı ve katlanmayı devam ettirmelidir. Ölçüm kaliper basıncı uygulandıktan sonra yaklaşık 4 sn sonra okunur. Kaliper bu süreden daha uzun tutulduğunda yağ doku sıkıştığından bir miktar sıvı doku dışına çıkarak ölçünün daha düşük değerler vermesine neden olacaktır. Art arda yapılan ölçümler genellikle daha düşük değerlerin ölçülmesine neden olmaktadır. Ölçüm 0,1 cm’ye kadar kaydedilir.100

Deri kıvrım kalınlığı ölçümlerinden iki şekilde yararlanılır.

 Birincisi; genelde deri altı yağ dokusu toplam beden yağ dokusunun göstergesidir.

Deri altı yağ dokusu yaşa, bireylere ve farklı gruplara göre değişiklik gösterir. Toplam beden yağ dokusunun tahmininde deri altı yağ dokusu bölgelere göre farklılıklar gösterir.

 İkinci olarak; deri altı yağ dokusunun dağılımı hakkında bilgi edinmemizi sağlar.101

1.4.2.3.1. Arka Üst Kol (Triceps) Deri Kıvrım Kalınlığı Ölçümü

Ölçüm sırasında kişi ayakta dik olarak durur. Sağ kol dirsekten 90° olacak şekilde bükülür. Omuz ve dirseğin orta noktası tespit edilip işaretlenir. Serbest bırakılan kolun belirlenen yerinden işaret ve başparmakla tutulan deri kaliperle sıkıştırılır ve ölçüm yapılır.102

1.4.2.3.2. Ön Üst Kol (Biceps) Deri Kıvrım Kalınlığı Ölçümü

99Tuba Günebak, 14-15 Yaş Grubu Kız Çocuklarında Bazı Antropometrik Ölçümler ve Bu Ölçümleri Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi,Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2005 s.164(Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi).

100 Pekel, a.g.e., s.427-438

101 Pekel, a.g.e., s.427-438

102Ayşe Baysal, Meral Aksoy ve Nuray Bozkurt. Diyet El Kitabı, Ankara, Hatipoğlu Yayınevi, 2002.s.53-225

28

Bicepsin tam ön orta noktasından işaret ve başparmak ile tutulan deri kaliper ile sıkıştırılarak ölçüm yapılır.103

1.4.2.3.3. Sırt (Subscapular) Deri Kıvrım Kalınlığı Ölçümü

Sağ skapula kemiğinin altından çapraz olacak şekilde deri kıvrımı tutularakkaliperle ölçüm yapılır.104

1.4.2.3.4. Yan (Supra-illiac) Deri Kıvrım Kalınlığı Ölçümü

İliak kemiğin 2 cm üzerine midaksiller çizgiye işaret konulup, katman çapraz tutularak ölçüm yapılır.105

1.4.2.3.5. Alt Baldır (Calf) Deri Kıvrım Kalınlığı Ölçümü

Ayak tabanı yere basacak şekilde, diz ve kalça 90 derecelik bir açı oluşturarak bacak bükülür. Maksimum baldır çevresi iç taraftan işaretlenir ve ölçüm yapılır.106

1.4.2.4. Çevre Ölçümleri

Çevre ölçümü çok büyük dikkat ister. En önemli zorluklardan biri, ölçüm yapılacak yerin belirlenmesidir. Çevre ölçümleri, vücudun ya da parçalarının uzun eksinine dik açılarda alınmalıdır. Ölçümdeki diğer bir hata kaynağı da ölçüm şeridin deri üzerine yaptığı farklı baskıdır. Bu hata, Gulick şeridiyle önlenebilir. Böyle bir şeridin yokluğunda, ölçümlerin derinin sıkılarak çukurlaştırılmamasına dikkat edilerek yapılması tavsiye edilir.107

1.4.2.4.1. Pazu (Biceps) Çevresi Ölçümü

Kol yumuşak doku olarakkas dokusu ve deri altı yağ dokusu içerir. Bu nedenle bu iki dokudan birinin yada her ikisinin azalması sonucu kol çevresi daralır. Endüstrileşmenin geri olduğu ülkelerde deri altı yağ dokusu miktarı genelde azdır ve kol çevresindeki değişme kas kitlesindeki değişmeye paralel gider. Bu nedenle de özellikle protein-enerji malnütrisyonu ve açlık durumunun belirlenmesinde yarar sağlar. Kol çevresi ölçümü kolay ve ucuz bir ölçüm şeklidir. Bazı araştırmacılara göre aynen yaşa göre ağırlık standardında olduğu gibi kol çevresi ölçümü, normal çocukla protein-enerji malnütrisyonlu çocuğu birbirinden kolaylıkla ayırt edebilir. Üst-orta kol çevresi ölçümleri şişmanlarda ve egzersiz yapan kişilerde yüksektir. Ölçüm

103 Baysal vd. a.g.e.,s. 53-225

104 Baysal vd. a.g.e.,s. 53-225 

105 Baysal vd. a.g.e.,s. 53-225

106Ronald .D Lee, Devid.C.Nieman , Nutritional Assessment, New York, Mc Graw-Hill, 2003.p.221-227

107Tamer Kemal, Fiziksel Performansın Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi, Ankara, Gökçe Ofset Matbaacılık, 1991.s.54

29 değeri referans verilerle karşılaştırılır.108

Ölçüm esnasında kişi dik ayakta durur. Kollar yanlarda serbest bırakılır. Avuç içleri uyluğa bakar. Orta kol noktası işaretlenir. Bunun için kol dirsekten 90° bükülür, avuç içi yere bakar. Akromion üzerine işaret konulur. Olekranon ile akromion arası nokta saptanır. Daha sonra kol serbest bırakılır. Mezura kola dik açı oluşturacak şekilde tutulur ve yumuşak dokuya basınç yapmadan, 0.1 cm duyarlılıkta ölçüm yapılır.¹⁰⁹

1.4.2.4.2. Alt Baldır (Calf) Çevresi Ölçümü

Tek başına veya lateral ve/veya medial baldır deri kıvrım kalınlığı ile kesitsel kas ve adipoz dokuyu saptamak amacıyla kullanıldığı gibi yetişkinlerde vücut bileşiminin göstergesidir ve yaşlılarda vücut ağırlığını saptamak amacıyla da kullanılır. Ölçümde birey masa üzerine oturtulur. Ölçülecek bacak serbest sallandırılır veya birey ayaklarını birbirinden 20 cm açık tutar. Mezura yatay konumda tutulur ve maksimum çevre hedeflenerek 0,1 cm duyarlılıkta ölçüm yapılır.110

1.4.2.5. Genişlik Ölçümleri

Beden genişliği ölçümleri Somatotip tekniğinde beden tipinin belirlenmesinde kullanılmaktadır. Genişlik ölçümleri için sürgülü kaliperler kullanılmalıdır.111

Beden genişliği ölçümleri bazı araştırmalar ve klinik amaçlı olarak kullanılmaktadır. Örneğin, Heath-Carter somatotip tekniğinde beden tipinin belirlenmesi için kullanılmaktadır. Genişlik ölçümleri için büyükten küçüğe doğru özel amaçlar için sürgülü kaliperlerle birlikte özellikle göğüs derinliğinin ölçülmesinde kıvrık uçlu pergeller de kullanılmaktadır. Bu kaliperlerin kollarında biri sabit diğeri ise hareketlidir. Bedenin değişik bölümlerinin ölçümü için kaliperlere kısa yada uzun kollar takılabilmektedir. Beden genişlikleri, genelde belirli kemik noktaları arası uzaklık olarak ölçülür. Bu yüzden bu noktaların ince yapılarda olduğu gibi şişman kişilerde de belirlenmesi önemlidir. Genişlik ölçümlerinde ellerin başparmağı ve işaret parmakları kaliperin kollarının ucunda uygulanacak noktaları incelikle arayarak ölçümü gerçekleştirir. Parmaklar kaliperin gözleridir. Kemik genişliklerinin

108 Arslan Kalkavan,Trabzonspor’lu Minik, Yıldız ve Genç Futbolcuların Fiziksel ve Fizyolojik Özelliklerinin Karşılaştırılması,Marmara Üniversitesi BESYO Dinamik Spor Bilimleri Dergisi, 1999, 1(1): s.11-18.

109Türkan Kutluay Merdol vd. Beslenme ve Diyetetik Açıklamalı Sözlük, Ankara, Hatiboğlu Yayınevi, 1997.s.21-33

110 Merdol ,a.g.e.s.21-33

111Murat Çakıroğlu, Askeri Lise Öğrencilerinin Somatotiplerinin Aerobik ve Anaerobik Kapasitelerine Etkisi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara 2007.s.52-92(Yüksek Lisans Tezi).

30

ölçümünde kaliperin kolları gereğince bastırılarak o. noktadaki doku sıkıştırılır. Her alanda en az üç ölçüm yapılmalıdır. Ölçümler peş peşe değil aralı olarak yapılmalıdır.112

1.4.2.5.1. Dirsek (Humerus) Genişliği Ölçümü

Humerus bikondiler genişlik, geniş yüzeyli kolları olan sürgülü kaliperle ölçülür. Kol 90° bükülü durumdayken humerusun lateral ve medial epikondilleri arasındaki uzaklık ölçülür. Medial epikondilin lateral epikondile göre distal durumu nedeniyle kaliper, epikondillere paralel değil hafif açılı tutulur. Ölçüm sırasında diz ölçümünde olduğu gibi yumuşak dokuya yeterli baskı uygulanmalıdır.113

1.4.2.5.2. Diz (Femur) Genişliği Ölçümü

Femur’un medial ve lateral epikondilleri arasındaki uzaklıktır. Diz 90° bükülü oturur vaziyette iken ölçüm on taraftan sürgülü kaliper ile yapılır. Kaliperin uçları baş ve işaret parmakları arasında tutularak önceden belirlenmiş noktalara uygulanır. Ölçüm sırasında doku sıkıştırılarak minimum uzaklık ölçülür. Lateral ve medial epikondiller arasındaki uzaklık ölçülürken bu ölçünün yatay planda alınması önemli değildir. Bu bölgede yumuşak doku fazla olduğundan iskelet kitlesinin belirlenmesinde az kullanılan bir ölçü olmakla birlikte Parnell ve Heat- Carter metodunda mezomorfi bileşeninin antropometrik yolla tahmininde kullanılan önemli parametrelerden biridir.114