V. 2 1 Seleukeia ad Kalykadnos (Silifke)
V.2.14. Sol(o)i-Pompeipolis
942 Durugönül 2004:27-51;Durukan 2005:6-13; Ünal-Girginer 2007:442; Çalışkan vd. 2009:32. 943 Durugönül 1998:281-293; Durugönül 2004:27-51;Durukan 2005:6-13; Çalışkan vd. 2009:40. 944 Durugönül 1998: 281-293; Durugönül 2004: 27-51; Durukan 2005: 6-13; Ünal-Girginer 2007: 447;
Çalışkan vd. 2009: 50,54.
945
152
Sol(o)i Kenti, Mersin'in 11km. güneybatısındaki Mezitli Beldesi'nin 2km güneydoğusunda bulunmuştur.Viranşehir ve Mezitli semtine eşitlenir.Antik kaynaklarda Ovalık Kilikia'nın sınırları içinde en batıdaki kenttir946
.(Harita 7) Strabon;" Kilikia
Trakheia'nın sınırı .Soli ile Elaiussa arasında uzanan ve aynı adı taşıyan bir kentin de bulunduğu Lamos Nehri'dir..Lamos'tan sonra önemli bir kent olan Soli'ye gelinir. Burası İssos'u da içine alan diğer Kilikia'nın başlangıcıdır"947
diye tanımlar.Yapılan
kazılarda M.Ö. 7. yy. kadar uzanan bulgular ele geçmiştir. Tatlı su kaynakları, verimli topraklar, liman, bakır yatakları, bol miktardaki odun rezervinin olması Sol(o)i’nin daha önceleri de yerleşilmişliğini düşündürmektedir ve kazılarda M.Ö. 15. Yüzyıla tarihlenen Kizzuwatna surları izlerine rastlanmıştır948.Ayrıca kentin tam ortasında 2m.
yüksekliğinde 300m. genişliğinde bir höyük tespit edilmiştir. Burada yapılan araştırmalar, Neolitik Çağ'dan Roma Dönemi'ne kadar kesintisiz iskan olduğunu gösterir949. Yine burada çıkarılan ve Hititler'e ait olduğu düşünülen, pişmiş topraktan
damga mühür, bir matara, bulla ve büyük bir tabak vardır. Esasen burası bir Hitit Kenti olabilir. H.Bahar'a göre; “II.Muršili Dönemi'ne tarihlenen Śunaššura Antlaşması’nın 40.ve 46. satırlarında;"Deniz yönünde Lamiịa, majestesine ve Pitura, Śunaššura'ya
aittir. Aruna, majestesi tarafından tahkim edilmeyecek, Pitura'ya doğru araştırılıp ölçülecek ve aralarında bölüşülecek, majestesi Śaliịa'yı tahkim edecek" denilmektedir.
Buradaki Lamiịa, antik dönemdeki Lamos, günümüzdeki Limonlu, Śaliịa ise Soli olmalıdır950.Zira buradaki"deniz yönünde" ifadesi Soli Höyük'ün, Śaliịa olabileceği
ihtimalini güçlendirmektedir.951
Hitit Metinlerinde URU Śa-li-ja-aš, URU Śa-a-li-ja, URU Śa-li-ja olarak geçen Śaliịa Kenti, gerçekten de Hatti ile Kizzuwatna arasında bir sınır kentidir. Bundan dolayı araştırmacılar, Śaliịa kentini kuzeyde olarak düşünmüşlerdir.”952
Forrer ve Forsch, Śaliịa'nın Tahakir (Tekir) olduğunu söylerken953, Goetze954, Cornelius, Garstang-Gurney ise Bozantı ( Pozantı) olduğunu
946
Herodotos I.72 ; Strabon 1993: XIV.V.1; Kurt 2006: 63.
947
Strabon XIV.5. 1.
948
Sayar 2001:281; Yağcı 2004: 415; Ünal-Girginer 2007:507; Çalışkan vd.2009:58-60.
949
Sayar 2001: 282; Yağcı 2004:416; Ünal-Girginer 2007: 507; Çalışkan vd.2009: 61.
950 Bahar 2005: 94.
951 16 Mayıs 2013 Hasan Bahar ile özel görüşme. 952 16 Mayıs 2013 Hasan Bahar ile özel görüşme. 953
Forrer 1937:168; Monte-Tischler 1978: 334.
954
153
zannetmişlerdir955. Ne var ki Pozantı'nın, Hitit metinlerinde "Paduwanda"956
şeklinde geçtiği ve II.Sargon dönemine tarihlenen Asur mektuplarında "Pa-tu-an-da"957
olarak yazıldığına rastlanır.
Kentin uzunca bir süre limanı ve yakınındaki madenleri nedeniyle önemli pozisyonunu korumayı başardığı anlaşılmaktadır958
(Resim 17). Kentte M.Ö. 7. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren Geç Arkaik Döneme kadar kesintisiz yerleşim söz konusudur. Sol(o)i’nin kolonizasyon dönemine (M.Ö. 7. ve 6. yüzyıl) tarihlenen bir teras, arkeolojik olarak Sol(o)i’nin Doğu Grek ve Kıbrıs ile olan yakın ilişkilerinin varlığını göstermektedir ve Atinalı devlet adamı Solon’un, Sol(o)i’de görev yaptığı döneme (M.Ö. 640-559) tarihlenmektedir 959. Diogenes Laertios'a göre, Soli adının
kökeni, burada bir zamanlar yöneticilik yapmış olan Solon ’dan kaynaklanmaktadır.960
Kıbrıs'taki Soli Kenti de bu tarihlerde Solon'un tavsiyesi üzerine, Oepe Kenti'nin kralı Phylocyprus tarafından inşa edilmiştir. Kıbrıs'taki Soli'nin de yakınlarında, aynen Anadolulu çağdaşı gibi bakır yatakları mevcuttur ve madencilik yapılmaktadır961
.Solon, Kilikia'daki bu kente hem adını verir hem de buraya Atinalıları yerleştirir. Batı dillerine “soloikismos” olarak giren Soli (Grekçe Soloi) ismi veya kelimesi, burada yerleşen Atinalılar'ın dillerindeki yanlış kullanım ile yerel ağızda, bu şekilde söylenir olmuştur. Bu anlamda ününü Solon ile gelen Atinalıların, zamanla dillerini bozarak konuşan halkına borçludur962. Soli kelimesi aynı zamanda Latince "güneş" manasına da
gelmektedir. Soli adını ilk kullanan Hesiodos' tur. Hesiodos’a göre, Troia'nın düşmesinden sonra Argos'un kurucusu Amphiaraus'un oğlu kahin Amphilokhos, Apollon tarafından Soli'de öldürülmüş ve gömülmüştür963
.
Strabon'a göre; Sol(o)i kenti halkının ataları Argoslular, Akalar ve Rodos adasından gelen Lindoslu kolonistlerdir 964.Esasen ilk yerleşimin Argoslular veya
Akalar tarafından oluşturulduğu, Lindosluların da Yunan kolonizasyon döneminde
955 Monte-Tischler 1978: 334. 956 Goetze 1940:53¸ Kurt 2007:111. 957 Garstang-Gurney 1959: 60; Kurt 2007: 111. 958 Yağcı-Kaya 2008: 465 vd. 959 Durugönül 2004: 49-51; Durukan 2005: 13 . 960 Gözlü 2011: 272. 961 Gözlü 2011: 272.
962 Özbayoğlu 1998;131vd.; Özbayoğlu:1999: c 2, 14vd. ;Özyıldırım 1998:147-148. 963
Durugönül 2004: 49-51; Durukan 2005: 13; Arslan 2001: 3.
964
154
(M.Ö. 750–550) buraya gelmiş oldukları söylenmektedir. Tarsos ve Mersin'de bulunan Rhodos seramikleri, Sol(o)i'nin kuruluş tarihinin M.Ö. 7.yy.ın ilk on yılı olduğuna işaret eder. Buluntular, M.Ö. 690 yılında Gela Kenti'ni kuran ve aktif bir kolonici olan Lindoslu Oikist(kült kahraman) Lacios'un, aynı şekilde Sol(o)i Kenti'nin de kurucusu olduğuna dair ipuçları vermektedir 965.
Herodotos ise, kentin ilk olarak Fenikeliler tarafından bir koloni olarak kurulduğunu belirtir 966.
M.Ö. 6–4. yy. arasında bölgede Pers hâkimiyeti olması sebebiyle Kilikia’daki kentler bir satraba bağlanmışlardı. Ancak bu bağımlılıkla birlikte kentlerin belli orandaözerk oldukları bastıkları paralardan anlaşılmaktadır. Sol(o)i kenti de bu kentlerden biridir 967
İskender, Pers kralı III. Dareios’a karşı verdiği savaş sırasında Sol(o)i kentinden geçmiş, kentte herhangi bir direnişle karşılaşmamış, Asklepios'a kurbanlar sunmuştur. Zira Tarsos'tayken ateşli bir hastalıktan zor kurtulmuştur. Sol(o)i halkını Persler’e fazla sadık bulduğundan burada küçük bir garnizon yerleştirmeyi uygun bulmuştur. Ayrıca kent halkına 200 talanton para cezası vermiştir968.
Bundan anlaşıldığı üzere Sol(o)i'nin kendi geliri vardır. Tüm bunlara ek olarak İskender, muhtemelen Pers taraftarlarından oluşan insanlarla bir hükümet kurmuş ve Soloi’de demokratik bir yapılanma meydana getirmeye çalışmıştır. Bu demokratik yapılanmadan önce kentin oligarşi ile idare edildiği anlaşılmaktadır 969.
M.Ö. 323'te kent Seleukoslar ve Ptolemaioslar arasında çekişmelere sahne olmuştur. Kent, II.Antiochos Teos (M.Ö. 261-240) döneminde Ptolemaioslar'ın eline geçer. M.Ö.197'de ise III.Antiochos tarafından bütün Kilikia sahilleri ile birlikte geri alınır. M.Ö. I. yüzyılın başlarında Seleukosların Kilikia’daki hâkimiyeti zayıflayınca, Sol(o)i, M.Ö. 83 yılında tüm Ovalık Kilikia’yı ele geçiren Armenia kralı Tigranes tarafından tahrip edilmiş ve kent nüfusu kralın yeni başkenti Tigranocerta’ya taşınmıştır970.
Böylece kent halkı kendini, Kilikia açısından yağmacılık, esir ticareti ve kargaşa dolu korsanlık dönemi içinde bulur.
M.Ö. 67 yılında iyice rahatsızlık duyulmaya başlanan Akdeniz kıyılarındaki korsanlara karşı, Romalı General Pompeius, yetki alanı içindeki Kilikia'nın güvenliği
965 Durugönül 2004: 51; Yağcı 2004:416;Durukan 2005:12.
966 Herodotos VII,91.; Ünal-Girginer 2007: 507;Çalışkan vd.2009: 58-60. 967 Jones 1937: 194; Durukan 2005: 12.
968
Arrianos II.5; II..6.
969
155
açısından, "Lex Gabina"(Gabinius Yasası)'nın kendine tanıdığı,geniş hakları kullanarak, iyi gemilerden oluşmuş güçlü donanması ile korsanlara karşı savaşmıştır. Korakasion (Alanya) açıklarında korsanlar ağır bir yenilgiye uğratılmıştır.Pompeius, M.Ö.64 yılında Amisos (Samsun)'ta Anadolu eyaletleri için çok geniş bir düzenleme yapmıştır.Bu düzenleme içinde yetki alanındaki Kilikia da bulunmaktadır.Kilikia Eyaleti'nin Dağlık ve Ovalık bölümleri birleştirilmiştir. Pompeius, senato tarafından kendine verilen "İmperium consulare maius" yetkisine dayanarak, başkent Tarsos olmak üzere, Pamphylia bölgesi de dahil, Khalidonia (Kırlangıç Burnu)'dan Issos (Kinet Höyük)'a kadar uzanan tüm sahil bölgesi ile, içerilerde Isaura'yı da kapsayan bir Provencia Cilicia (Kilikia Eyaleti) oluşturmuştur. Bu eyaleti de kontrolünde tutmak maksadıyla, mağlup ettiği korsanları Kilikia'daki eski ve yeni şehirlere yerleştirmeye başlamıştır. Bu şekilde neredeyse insansız olan Doğu Kilikia şehirlerini oturuma açmış ve burada güç sahibi olmayı amaçlamıştır. Korsanlarla yapılan mücadelelerde şehirlerin çoğu tahrip olmuştur. Pompeius, korsanların yoksulluktan dolayı korsanlık yaptıklarını anladığından, onları Mallos (Kızıltahta?), Adana, Epiphaneia (Burnaz?) ve Sol(o)i (Viranşehir) gibi şehirlere yerleştirilmiştir971. Strabon, korsanlardan kalabalık bir nüfusun Sol(o)i'ye yerleştirildiğinden dolayı kentin yeni adının Sol(o)i-Pompeipolis olduğunu yazar972.
Pompeius da Sol(o)i’ye özgür kent statüsü vermiştir. Sol(o)i halkı M.Ö. 65 yıllarına denk gelen bu yeniden doğuşu kendi takvimlerinin başlangıcı, yani bir era (=milat) olarak kabul etmişlerdir973. Sol(o)i kenti, en parlak zamanını Roma Döneminde yaşamıştır.
Strabon’na göre kentin ünlü şahsiyetleri de vardır. Bunlardan birisi babası Tarsos’lu olan Stoikler’den Khrysippos, diğeri mizah yazarı Philemon ve üçüncüsü Helenistik dünyada geniş yankı uyandıran ve Latince’ye çevirisi yapılan “Phainomena” adlı eserin yazarı Aratos’tur974.
970 Jones 1937 : 201; Durugönül 1998: 281vd.; Durugönül 2004:51; Durukan 2005: 13 971 Durugönül 1998: 281-293; Kurt 2011: 431-432.
972
Strabon XIV.5.8. 973
Cassius Dio XXXVI.37.
974
156
Kent, M.S. 525 ve 528 yıllarındaki Büyük Antakya Depremlerinde çok zarar görmüş ve M.S. 7.yy.’daki İslam akınlarına karşı duramamıştır. Bu da kentin sonu olmuştur.975.
1999'dan bu yana kentin kazılarını yürüten heyetin başkanı Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Prof.Dr.Remzi Yağcı'dır. Kazılarda, Helenistik döneme ait altın ve gümüş takılar, M.Ö. 1. Yüzyılda yapılmış mermer bir Afrodit Heykeli, M.Ö. 2. Yüzyıla ait, Amazonlarla savaşı gösteren bir kabartma ele geçmiştir. Ayrıca, helenistik döneme ait, agoraya açılan sütunlu caddenin ve agoradaki mermer bir anıtsal çeşmenin de kalıntıları ortaya çıkmıştır. 2003 yılında sütunlu caddede yapılan kazılarda, Dionyzos, Pan ve Panter üçlü heykel grubuna rastlanmıştır. Ayrıca başka heykel grupları içinde; Sağlık Tanrısı Asklepios, kızı Hygieia ve yardımcısı Telesphoros'un tasvirleri ile, İmparator Balbinus'un portre heykelinin yanında Hygieia görüntüsünde Salus'un kompozisyonuna da rastlanmıştır.Bu kompozisyonda, Salus'un hem imparatorun sağlığını koruyan ve hem de bütün Kilikia'nın sağlığını koruyan bir pozisyonda gösterilmek istendiği anlaşılmaktadır976
. Sol(o)i Antik kenti; Sol(o)i Bazilikası, Sol(o)i Roma Tiyatrosu ve Agora bölümlerini içermektedir977.
Kentin kuzeye doğru yayılma alanına bakıldığında; Yavca, Tutar, Kuzucubelen ve Karayakuplu köyleri yakınlarında kayalar üzerine çeşitli şahıslara ait arazilerin sınırlarını belirlemek amacıyla yazılmış dört sınır yazıtı bulunmuştur978.
Bundan başka Kuyuluk Köyü'nün kuzeydoğusunda bir su kanalının kenarında yazıtlı bir mezar bloku bulunup incelenmiş ve M.S. 1. yüzyıl ortalarına tarihlenen bu eser ile Sol(o)i-Pompeipolis nekropollerinin bu bölgeye kadar yayılmakta olduğu belgelenmiştir. Ayrıca Mezitli ile Çiftlikköy arasında yapılan inşaatlar sırasında bulunan ve Mersin Müzesi tarafından yapılan kurtarma kazısıyla ortaya çıkarılan kayalara oyulmuş yeraltı mezar odası, Sol(o)i- Pompeiopolis nekropolünün, Roma Imparatorluk Devrinde ne kadar yaygın ve zengin olduğunu belgelemektedir979.
V.2.15. Yumuktepe (Zephyrion=Zephyrium=Mersin)
975
Ksenophon II.5.7 ; Jones 1937: 194; Ünal-Girginer 2007: 507; Çalışkan vd.2009: 58-60; Kaya- Kıyılı 2009: 405.
976 Yağcı 2001: 259vd.; Yağcı 2004:415-421; Yağcı 2005: 23vd.; Çalışkan vd.2009: 58-60. 977
Durugönül 1999:336; Sayar 2001: 284
978