Bu bölümde Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi eğitim-öğretiminin gelişimini toplu inceleyen kaynaklardan oluşmaktadır. Bu bölüm kendi içinde Dergiler yoluyla gelişen literatüre, Konferanslar yoluyla elde edilen yazına, Akademik örgütlenmeler/kurumların bilimsel çalışmalarında eğitim-öğretime odaklanan araştırmalara ve diğer yayın türlerinin bu başlık altında bir arada yer verilmektedir.
Siyaset Bilimi eğitim-öğretiminin sorunları alana özgü Teaching Political Science ile Journal of Political Science Education dergilerinde ve yanısıra Siyaset Biliminin Avrupa, ABD, Kanada, Avustralya ve başka coğrafyalardaki anaakım (mainstream) öncü ve etkili (etki/impact değeri yüksek) dergilerinde tartışılmaya devam etmektedir.
Herbert A. Simon’un 1985 yılında American Political Science Review’de yayımlanan ve bol atıf alan “Human Nature in Politics: The Dialogue of Psychology with Political Science” makalesi anaakım dergilerde Siyaset Bilimi disiplini ve dolaylı olarak eğitim-öğretimi açısından öne çıkan eserlerden birisidir.
Journal of Public Affairs Education (JPAE) ve Teaching Public Administration
gibi Kamu Yönetimi eğitim-öğretimine odaklanan spesifik dergiler 1970’lerin sonları ve 1980’lerin başlarında yayın hayatına girmiştir. 1977 yılından beri yayın hayatında olan ve yılda iki veya üç sayı yayımlanan (bazı yıllar tek sayı) ve spesifik olarak kamu yönetimi eğitim-öğretimine odaklanan Teaching Public Administration Dergisi (http://journals.sagepub.com/home/tpa) 2019 yılı itibariyle 37. yılına ulaşmıştır. 1973 yılından beri yayın hayatında olan, her iki yılı bir cilt olarak yayımlanan, spesifik olarak siyaset bilimi eğitimi-öğretimine odaklı 1990 yılından itibaren adı Perspectives in
Political Science adıyla yayın hayatına (http://www.tandfonline.com/loi/vztp20) devam
eden bu süreli yayın her iki yıldaki sayıları bir cilt olan Teaching Political Science Dergisi ise 19. Cilde ve 36. yılına ulaşmıştır. Bu dergiler Kamu Yönetimi eğitimi- öğretiminin akademik üslupla, teorik bağlamlar/arkaplan da içeren ve çeşitli ülkeler arasında karşılaştırma yapmaya imkân veren bir tartışmayı ve alan araştırmasına dayalı çalışmayı (örneğin doktora tezini) sürdürmek için gerekli olan altyapıyı büyük ölçüde sunmaktadır. Bu dergilerde ilgili derginin 15 yıl, 20 yıl hatta 25 yıl / çeyrek asır gibi belirli bir dönemdeki/geçen süredeki gelişimini toparlayan yayınlar bile yapılmıştır ve yapılmaktadır. Örneğin Danny L. Balfour (2010) Reflections on Founding JPAE: Fifteen Years After başlıklı makalesinde Journal of Public Affairs Education Dergisinin 15 yıllık ilk dönemindeki gelişmeleri irdelemektedir.
Journal of Political Science Education ile 1990 yılından itibaren Perspectives on Political Science adıyla devam eden ve 1973 yılında yayın hayatına başlayan Teaching
Political Science dergileri yoluyla başta ABD olmak üzere liberal Batı demokrasilerinde en az 45 yıldır önemli gelişmeler olmaktadır. Siyaset Bilimi eğitimi-öğretimi dünyanın farklı ülkelerinde yayımlanan İngilizce dilindeki anaakım dergilerde de ele alınan konular arasındadır. Disiplinin gelişimindeki gecikmeye paralel olarak Kamu Yönetimi eğitimi-öğretimi literatürü de Siyaset Bilimine göre hem Türkiye’de hem de özellikle ABD başta olmak üzere İngilizce konuşulan ülkelerde hayli gecikmeli olmuştur; bu gecikme alana özgü uzmanlaşmış dergilerin ilk yayımlanma tarihlerine, başarılarına ve
atıf alma durumlarına da yansımıştır. Bu bağlamda Journal of Public Affairs Education ve Teaching Public Administration dergileri genç süreli yayınlardır.
1967 yılında ABD’nin önde gelen Kamu Yönetimi dergilerinden Public
Administration Review’de yayımlanan ilgili esere kaynaklık eden araştırma
komisyonunun başkanı olan John Honey’in (1967) soyadına atfen Honey Raporu (Honey Report) yayımlanmıştır. Honey Raporuyla aynı Özel Sayıda yayımlanan diğer birçok makale de ABD’de Kamu Yönetimi disiplini ve eğitimi-öğretiminin sorunlarını çarpıcı ve sıradışı başlıklar altında ve eleştirel bir üslupla irdelemekteydiler.
ABD kökenli Public Administration Review akademik dergisi 2001 yılından itibaren “Big Questions / Big Issues” Forumu açarak bu Forumda nispeten düzenli olarak çeşitli yazılara yer vermektedir. Bu forum altında yayımlanan görüşlerin bir kısmı kamu yönetimi disiplinin veya onun alt konularının (örneğin, Agranoff ve McGuire, 2001) bir kısmı ise alandaki eğitim-öğretim faaliyetleri, teknikleri ve teorilerinin sorunlarına yönelik makalelerdir. Robert B. Denhardt’ın (2001) The Big Questions of Public Administration Education başlıklı makalesinde sorduğu sorulara halen cevap arama çabaları ABD ve ABD dışında ve tabii Türkiye’de devam etmektedir (Çiner, 2015: 6). Richard F. Callahan (2001) da Denhardt ile aynı yıl “Challenges of (Dis)Connectedness in the ‘Big Questions’: Methodologies in Public Administration” başlıklı makalesinde kamu yönetimi disiplininde metodolojinin büyük sorularını ve metodolojik sorunları irdelemektedir. Kamu yönetimi ve insan kaynakları gibi alt alanlarındaki büyük sorunların Public Administration Review Dergisi başta olmak üzere alanın anaakım dergilerinde tartışılmasına oldukça ilgi gören ve atıf alan “Human Services Integration: Past and Present Challenges in Public Administration” başlıklı makalesiyle Robert Agranoff (1991) da katılmıştır.
Ventriss’in (1982) yılında Southern Review of Public Administration Dergisinde öncü olarak yayımladığı makale doğrudan Kamu Yönetimi eğitiminin yaklaşan krizine ve sorunlarına odaklanmışken sonraki Crisis, Questions, Challenges adı kullanılan ve önemli bir kısmı Public Administration Review Dergisindeki makaleler ise ağırlıklı olarak disiplinin krizleri, sorunları ve açmazlarına odaklanmıştır.
Curtis Ventriss (1998) sonraki yıllarda da, üstelik doğrudan bu tezin ana konusuna (eğitim-öğretime) odaklanan Journal of Public Affairs Education gibi akademik dergilerde de önemli makaleler neşretmiştir. “The Role of an Undergraduate
Liberal Arts Education and a Professional Education in Public Administration: Some Enduring Dilemmas” başlıklı makale (Ventriss, 1998) ile “The Rating System: Determining What Constitutes a Quality Public Administration Program” (Ventriss, 1995) bunlar arasındadır ve 1982’de başlattığı tartışmayı böylece sürdürmüştür.
Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi eğitimi-öğretiminin nasıl olacağına dair sorunsalın ve sorunların doyurucu ve geniş kesimleri ikna eden, uzun süre kalıcı gözüken yanıtları halen bulunamamıştır; ancak ABD, Kanada, Avrupa ve Avustralya- Yeni Zelanda literatürlerinde ciddi bir arayış son birkaç onyıldır bulunmaktadır ve bu arayışın akademik ürünlerinin bazıları Journal of Public Affairs Education, Teaching
Public Administration, Teaching Politics, Journal of Political Science Education gibi
alandaki uzmanlaşmış dergilerde Public Administration Review, Public Administration,
Canadian Public Administration, Australian Journal of Public Administration gibi
alanın daha genel dergilerine ve çeşitli editörlü kitaplara ve Business History (Nettle, 2014) gibi diğer dergilere yansımaktadır.
Siyaset Bilimini ve Kamu Yönetimini gerek disiplin gerekse eğitim-öğretim odağında Türkiye özelinde ele alan alana özgü bir dergi yoktur. Bu durumu Öztaş (2009), Çiner (2015) ve KAYFOR bildirisinde Özgür ve Çiçek (2017), Çiçek, Özgür ve Gül (2019) araştırmalarında değinmektedirler. Türkiye’de bu alanın boşluğunun doldurulmasına en yakın adaylar çoğunlukla genel çerçevedeki süreli yayınların kimi özel sayılardır. Mülkiye Dergisinin 2002 (kısmen) ve 2009 (150. Yıl) sayılarında Mekteb-i Mülkiye ile Ankara Üniversitesi SBF’nde devam eden kurumsal kimliğin tarihsel boyutu ile gelişmeler üzerine bağlar kuran özel sayıları alandaki kimi gelişmeleri toparlayıcıdır. Yine benzer bir yaklaşımla, Ankara Üniversitesi SBF’nin 143. yıldönümünde 237. Kasım-Aralık sayısında “Mülkiye Seçki” başlığı altındaki 14 çalışmada Mülkiye ile ilgili konular ele alınmaktadır. 2009 yılında Derginin 265. Sayısının tamamı 150. Yılında Mülkiye temasına ayrılmıştır. İstanbul Üniversitesi Hukuk (Başgil, 1951; Versan, 1956) ve SBF (örneğin, Turan, 2009; Abadan-Unat, 2009) dergileri de bazı sayılarında eğitim-öğretim konularına kimi zaman dağınık kimi zaman da özel sayılarla yer vermektedirler. TODAİE bünyesinde uzun yıllar yayımlanan Amme İdaresi Dergisinde (AİD) de Kamu Yönetimi özelinde eğitim- öğretim çalışmalarına seyrek de olsa yer verilmiştir. Dergi TODAİE’nin kurumsal kimliğinin 2018 yılı ortasından itibaren Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesine devredilmesinden dolayı bu üniversitenin bünyesinde yayımlarına devam etmektedir.
Bununla birlikte, Türkiye’de henüz sadece eğitim-öğretim odağında bir süreli yayımın gelişmemesinin, yukarıda Dünya’daki diğer ülkelerin örneklerinde süreli yayımlardaki istikrarlı uygulamaların disiplinlerin gelişimine ve bilimsel çalışmalara sağladığı katkılardan yeterince yararlanamama sorununa sebep olmaktadır.
Dünyada Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi eğitim-öğretimine dair Akademik örgütlenmeler/kurumların oluşturduğu literatürde yine bu alanın gelişiminde önemli katkılara zemin hazırlamaktadır. Ülkeler, üniversiteler, programlar / bölümler ve akademisyenler arasında etkileşim gerek Kamu Yönetimi, Kamu Politikası ve Siyaset Biliminde ve elbette komşu / yakından ilişkili Sosyoloji, Sosyal Psikoloji, Karar Verme Bilimi, Tarih, Kamu Hukuku, Antropoloji, Kamu Ekonomisi gibi alanlar ve disiplinlerde çeşitli uluslararası akademik konferanslar, dergiler ve diğer ortamlarda devam etmektedir. Bu bağlamda, Siyaset Bilimi disiplini kendi dergilerine, bilimsel/akademik etkinliklerine Kamu Yönetimi disiplininden daha önce ulaşmıştır. Siyaset Bilimi eğitim-öğretimi ABD ve İngiltere özelinde el kitaplarına (handbooks), sempozyumlar içerisindeki oturumlara (sessions) 80 yıldır konu olmaktadır.
Dünyada Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi eğitim-öğretimine Konferansların oluşturduğu literatürde, ABD’de Teaching Public Administration Conference 20 yılı aşkın süredir devam etmekte ve alana önemli katkılar sunmaktadır; ancak bu konferansların literatür açısından en büyük sorunu çoğunun erişilebilir olmayışıdır. Elbette bazı konferans bildirilerinin gözden geçirilmiş versiyonları daha sonra alanın ilgili dergilerinde makale olarak yayımlanmış ve akademisyenlerin ilgisine sunulmuştur.
Journal of Public Administration Education Dergisinin (JPAE) Symposium: Public Administration Education for Development in Africa temalı ve 2014 yılında
yayımlanan özel sayısında Derginin editörünün takdim yazısı dahil en az dört Afrika ülkesini (Fas, Gana, Nijerya, Güney Afrika Cumhuriyeti) doğrudan ele alan yedi makale yayımlanmıştır. Bu özel sayının misafir editörleri Peter Haruna ve Shikha Vyas- Doorgapersad’dır. JPAE başka sayılarında da mini Symposium serileri yayımlamış, bu mini sempozyum yayın kümeleri içerisinde sayıca daha az makale yer almıştır.
ABD’de 1970’lerin sonlarından itibaren her yıl Kamu Yönetimi eğitimi üzerine bir sempozyum yapılmakta ve bu sempozyumların bildirilerinin bir kısmı internet sayfasında bir kısmı dergi özel sayılarında basılmakta bir kısmı ise hiç yayımlanmamaktadır. George M. Guess (1984) “Toward a Theory of Public
Administration Instruction”, başlıklı çalışma siyaset bilimi öğretimi dergisinde o yılki yıllık Amerikan Kamu Yönetimi Eğitimi Sempozyum bildirileri özel sayısı olarak yayımlanmıştır. Bu Sempozyumda kamu idaresindeki insanların örgüt içinde nasıl çalışmalarının öğretilmesinde özellikle entelektüel gelişimi ve organizasyon etkinliğini artırmanın cevabının arandığından söz edilmektedir. Sempozyum, öğretimi geliştirmek ve öğretim yöntem ve süreçleri için teorik temeller geliştirmek için artan çabaların bir yansıması olarak da nitelendirilmektedir.
Türkiye’de Kamu Yönetimi disiplininin gelişmelerini ve geleceğini mercek altına alan 1994 yılında gerçekleştirilen Kamu Yönetimi Disiplini Sempozyumu (TODAİE) gerek alanın değerlendirilmesine gerekse yazının zenginleşmesine önemli katkı sağlamıştır. Bu Sempozyum kapsamındaki çalışmaların 1995’de TODAİE tarafından iki cilt kitap olarak yayımlanması bilimsel çalışmalara ulaşılabilirlik sağlaması açısından kıymetlidir. TODAİE 1997 yılında 21. Yüzyılda Nasıl Bir Kamu Yönetimi Sempozyumu da düzenlemiştir.
2003 yılında ilki Tayfur Özşen’in öncülüğünde Mersin Üniversitesinde düzenlenen ve 2018 yılında Kayseri’de Nuh Naci Yazgan Vakıf Üniversitesinde düzenleneni ile 16.’sına ulaşan Kamu Yönetimi Forumu ve Sempozyumu (KAYFOR) etkinliklerinin ilki alanın eğitim ve öğretim sorunlarına da genişçe verilmesini hedeflemişti. Bu hedef 2003 yılında Tayfun Özşen önderliğinde Mersin’de gerçekleştirilen ilk KAYFOR’da büyük ölçüde meyve verirken sonraki yıllarda ana tartışma konusu olmaktan çıkmıştır; yine de her yıl birkaç bildirinin sunulduğu bilinmektedir. Amme İdaresi Dergisinde Kamu Yönetimi başta olmak üzere komşu sosyal bilimler alanıyla ilgili de bazı makaleler neşredilmiştir. 2012 yılında Sosyal Bilimler Enstitüsü müdürü Bilal Eryılmaz öncülüğünde Sakarya Üniversitesinde lisans ve lisansüstü düzeyde Kamu Yönetimi Eğitiminin Avrupa Birliği Bologna sürecine uyumu konusunda farklı devlet üniversitelerinden temsilcilerin katılımıyla arama konferansı niteliğinde bir ulusal çalıştay düzenlenmiştir. 2015 yılında ise Süleyman Demirel Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü ev sahipliğinde iki gün süren Türkiye’de Kamu Yönetimi eğitimi ve öğretimi çalıştayı düzenlenmiş ve etkinlik sonunda bir sonuç bildirgesi yayımlanmıştır.
Dünya’da Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Eğitim-Öğretimine, Raporlar ve diğer yayınlara Morris B. Lambie editörlüğünde 1935 yılında Training for the Public
Administration Clearing House başlıklı kitap (daha doğrusu rapor) pek dikkat çekmeyen öncü eserlerden birisidir. Oysa John M. Gaus, L. D. White and Marshall E. Dimock’un aynı yıllarda (1936’da) yayımlanan Kamu Yönetimi alanındaki öncü isimleri ve fikirlerini aktaran The Frontiers of Public Administration başlıklı kitabı alanda yüksek düzeyde ilgi görmekte ve hale atıf almaktadır.
Siyaset Bilimi ve/veya Kamu Yönetimi eğitimini bir ülkede veya birkaç ülkede toplu olarak inceleyen bol miktarda eser bulunmaktadır; ancak kimi ülkeler için İngilizce veya Türkçe dilinde bu incelemeler oldukça eksik kalmaktadır. Bu alandaki bazı eserlere ise erişim eldeki teknik ve maddi imkânlarla oldukça zordur ve hatta kimi zaman mümkün olamamıştır. Örneğin, Proserpina’nın 2002 yılında yayımlanan Domingo Tapales’in 50 Years of Public Administration Education in the Philippines başlıklı kitabı bu alanda önemli olabilecek izlenimi vermektedir; ancak kitaba erişim mümkün olamadı. Finlandiya’da yayımlanan kamu yönetimi (eğitimi ve disiplini) editörlü kitabına da ulaşmak mümkün olamadı. Hindistan’da 1977’de yapılan Kamu Yönetimi eğitimine dair Sempozyumun 98 sayfalık bildiriler kitabı 1979 yılında yayımlanmış olup bu kitaba erişim sağlanamamıştır.
İngiltere’deki Kamu Yönetimi eğitimi-öğretimini 1960’lardan 1990’lara kadar geçen 30 yıl civarındaki uzunca bir süreci J. A. Chandler (2002) “Deregulation and the Decline of Public Administration Teaching in the UK” başlığındaki makalesinde incelemektedir. Chandler (2002) İngiltere'de Kamu Yönetimi eğitim-öğretiminin gerilemesini ve yeniden düzenlenmesini 1990’lı yıllardaki kamu sektöründeki dönüşümün odağından değerlendirmektedir. Birleşik Krallık özelindeki bu çalışmasıyla yazar, Kamu Yönetimi eğitim-öğretimi ve yerel yönetimler hizmet öncesi eğitimi ilişkisinin de kurulmasını sağlamaktadır. Bu alanlardaki değişimi Chandler, kamu sektöründe insan kaynağının yetiştirilmesinde etkin olan mesleki yönelimli, derece seviyeli Kamu Yönetimi kurslarında ve üniversitelerdeki lisans derslerini inceleyerek ortaya koymaktadır. Araştırma kapsamında yazar Southampton, the University of Aston, Manchester Metropolitan University, Sheffield Hallam University, Leicester Polytechnic gibi İngiltere’deki kurumlara yer vermektedir.
İskandinav ülkelerinde Siyaset Bilimi disiplinini inceleyen Helen V. Aareskjold (1976) “Bibliography of Scandinavian Political Science for 1974 and 1975”, başlığında literatür analizini sunmaktadır. Yazar, makalesinde 1974 ile 1975 tarih aralığında iki yıllık kısa bir zaman aralığına odaklanmakla birlikte, Danimarka, Finlandiya, İzlanda,
Norveç ve İsveç’teki yerli ve yabancı siyaset bilimcilerin yayınlarını değerlendirmeye almakla araştırmanın genişlemesini sağlamıştır. Bu araştırma kapsamında diğer ülkelerde yayınlanan İskandinav yazarlarının yayınları da dâhil edilmiştir. Araştırmada İskandinav siyasal yaşamın merkezi yönleriyle değerlendiren bibliyografya kitap ve süreli yayınlar incelenmiştir. Her ülke araştırmada belirlenen bu prensipler doğrultusunda bilgi girişlerini ve sınıflandırmalarını yapmışlardır. Aynı zamanda ulusal editörler UNESCO tarafından yayımlanan Uluslararası Siyaset Bilimi Bibliyografyasında kullanılan sınıflandırma şemasını izleyerek yüksek derecede bir tek biçimlilik elde etmeye çalışmaları da literatür analizine önemli bir katkı sağlamıştır.
İKİNCİ BÖLÜM:
OSMANLI’DA VE TÜRKİYE’DE 1936 ÖNCESİ DÖNEMDE SİYASET
BİLİMİ VE KAMU YÖNETİMİ EĞİTİMİ-ÖĞRETİMİ LİTERATÜRÜ
Bu bölümde 1936 öncesi dönemde Osmanlı Devletinde ve Türkiye’de lisans ve lisansüstü düzeyde Siyaset Bilimi ile Kamu Yönetimi eğitimi-öğretimi literatür analizi üzerinden değerlendirilmektedir. Bu analizde Osmanlı’da ve Türkiye’de yükseköğretim sisteminin kuruluşu ve ana dönüşümleri ile bu sistem içerisinde sosyal bilimler içerisinde yer alan Amme Hukuku, Siyasi İlimler ve Amme İdaresi konularının ayrışma mücadelesi aktarılmaktadır. Bu bölümde Dünya’da ve Türkiye’de bu üç disiplinin ayrışma mücadelesi, eğitim-öğretimin gelişmesi, kurumsal yapıda, müfredatlarda ve ders konularında bunların yeri ve değişimi irdelenmektedir.2.1. Osmanlı Devletinin Son Döneminde Siyaset Bilimi ve Kamu
Yönetimi Alanında Lisans ve Lisansüstü Eğitim-Öğretimin Gelişimi
Literatürü
Türkiye’de ve Osmanlı Devleti’nin son döneminde 1936 öncesi Siyaset Bilimi ile Kamu Yönetimi eğitimi-öğretim konularına yer veren çalışmalar iki kurumsal yapıyla bu döneme açıklık kazandırmaktadırlar. Bu konudaki akademik çalışmalar genellikle kurumsal başlangıç olarak Endurun’u işaret ederken, devamlılık Mekteb-i Mülkiye ile sağlanmıştır. 1936 öncesi dönemde Osmanlı Devleti son döneminde ve Türkiye Cumhuriyetinin ilk yıllarında Siyaset Bilimi ile Kamu Yönetimi eğitim- öğretimiyle ilgili akademik yazın, ağırlıklı olarak Enderun ile Mektebi Mülkiye üzerinde odaklansa da, H. Aliyar Demirci (2015), Osmanlı Devletinde ortaokul ve lise düzeyi dahil kamu görevlilerinin hizmet öncesi ve hizmetiçi eğitim yoluyla yetişmesine kısmen veya doğrudan destek veren diğer okulların da irdelemiştir. Bu konuda tüm araştırmacıların çalışmalarında yer açtıkları bölüm, başlık, ya da konularının anlatımları içerisinde Saray Okulu ya da Mülkiyeye dair bilgilere tekrar tekrar yer verilmiştir. Bu yer açmalar başlangıçta akademik çalışmanın bütünlüğü için gerekli görülürken (Usta ve Çelik, 2015: 303), zamanla eğitim-öğretimle ilgili iyileştirmelere ve düzenlemelere katkı sağlamak beklentisi olarak da yorumlanabilir. Mustafa Gündüz’ün (2016: 11) dönemin halen birçok bilinmezliklerle dolu olduğuna dair ifadeleri meraklı araştırmacıların konuya ilgilerini artırabilecek nedenler arasındadır.
Enderun Okulu ile Mekteb-i Mülkiye sadece siyaset bilimcilerin ve kamu yönetimcilerin ilgisi arasında sınırlı kalmadığı, diğer disiplinler, alt disiplinler veya kuramlar ve kavramları da açıklayabilmek adına bu eğitim kuruluşlarıyla ilgili yerli ve yabancı yazarlar hayli ilgi göstermiş ve göstermektedir. Bu tezin kapsamı açısından disiplin başlıkları ayrı olarak değerlendirilemeyecek kadar sosyal bilimler alanı ortak köklü bir geçmişe sahip ve kuram ve/veya kavramların gelişimindeki girift yapı alanyazınsal inceleme temelli bu eserde tarihsel gelişimi korumaktadır. Bu nedenle iki ayrı disiplinin kendi eğitim-öğretim çizgisinin gelişiminin belirlenmesinde komşu disiplinlerin çalışmalarından da yararlanılmıştır. Örneğin eğitim bilimcilerin Enderun tarihiyle ilgili çalışmaları tezin bu Bölümünde ele alınan tarihsel gelişimle ilgili anlatımda önemli ölçüde katkı sağlamıştır. Özellikle orijinal belgeler, arşiv ve ulaşılamayan el yazmaları ile yapılan bu değerli çalışmalardan faydalanılmıştır.
Mehmet Oluç’a (1972: 1) göre, Topkapı Sarayı içerisinde 1460 yılında Enderun- i Hümayun Mektebi açılmış, genel idarede ve devletin diğer kamu işlerinde çalışacak kişilerin yetiştirilmesine bu okulda başlanılmış ve 1908 yılına kadar da devam etmiştir. Çankaya (1968-1969) ise, Enderun Mektebi’nin İstanbul’da Topkapı Sarayı içinde kurulması, 1453’de İstanbul’un fethi sonucunda Osmanlı Devleti’nin hukuksal yapısındaki değişiminden kaynaklanmıştı. Çankaya’ya göre, Devlet yapısının hukuken imparatorluk biçimini aldığı bu dönemle birlikte Genel İdare’de büyük değişiklikler başlamış, Devletin teşkilat yapısı genişlemiş ve bu yapıya uyumlu yeni kuruluşlar şekillenmeye başlamıştır. Çankaya’ya (Cilt 1: 1968-1969: 1) göre, birbirini tetikleyen bu genişleme ve geniş ölçüdeki kurumsal değişiklik beraberinde eğitimli ve donanımlı insan gücü ihtiyacının karşılanması için Enderun Mektebi açılmıştır.
Enderun Mektebi ve Mektebi Mülkiye hakkında son yıllarda yabancı akademisyenlerin ilgisi ciddi artış göstermektedir, Türklerin de İngilizce ve diğer dillerde yayımlanan eserlerinde çoğalma gözlemlenmektedir. Yabancı akademisyenlerin ve doktora öğrencilerinin bu iki konuya dair eserlerinde Türkçe eserlerde pek bulunmayan kimi orijinal ve değerli bilgi ve veriler de sunulabilmektedir. Osmanlıca, Arapça, İngilizce kaynakları ve bugünkü Suriye topraklarındaki mülakatları da içeren Corinne Lee Blake’in (1991) Training Arab-Ottoman Bureaucrats: Syrian Graduates of
the Mulkiye Mektebi, 1890–1920 başlıklı doktora tezi bunun çarpıcı örneklerinden
birisidir. Osmanlı Devletinin bu iki okulundaki eğitim-öğretime dair gelişmeleri titiz bir