Siirt Madenköy yatağının jenezi hakkında görüşler

Madenköy yatağında hidrotermal solüsyonlar tarafından yeri işgal edilen spilit ve diyabazlardan alınanan kromit ve ilmenitin tamamı, hematit ve manyetitin çok az bir kısmı en yaşlı mineraller olarak saptanmıştır. Hidrotermal solüsyonların etkisiyle kromit kısmen kromspinele, ilmenit sırasıyle rutil, lökoksen ve titanite dönüşmüştür. Diğer taraftan spilit ve diyabazlar kısmen veya tamamen kloritleşmiş, serisitleşmiş, karbonatlaşmış ve killeşmiştir. Hidrotermal solüsyonlarla çok fazla miktarda Fe yanında daha az miktarda Cu ve eser veya çok eser miktarlarda Zn, Pb, Ni, Co ve As taşınmıştır (Çağatay, 1981).

Ekonomik Jeoloji

Çalışma sahamızda E-W uzanımlı silisleşme, kloritleşme, serisitleşme ve killeşme gösteren bir alterasyon alanı izlemektedir. Alterasyona uğramış yastık lavlar yer yer yastık lav yapılarını korumuşlardır. Pirit ve kalkopirit saçınımları içeren ve ayrışmaya uğrayan kayaç örneklerinin analizinde % 0,46–0,60 Cu bulunmuştur.

Cevherleşme pirit-kalkopirit-manyetit veya yalnız manyetit saçınımlı killeşme, kloritleşme ve yer yer çatlak dolgulu cevherleşme ile sona ermektedir. Cevher kütlesi kuzeye 500 – 600 eğimlidir. Cevherleşme tamamen yastık lavlar içerisinde gelişmiştir. Cevherleşmeye ilişkin olarak kloritleşme görülürse de çoğu zaman kılavuz olmaktan uzaktır.

Siirt-Maden bakır yatağına ilişkin maden mikroskopisi çalışmaları Dr. Ahmet Çağatay tarafından yapılmıştır. Đncelenen örneklerde pirit, kalkopirit, manyetit, sfalerit, markazit, galenit, pirotin, bornit, kovellin, kalkosin, valerit, bravoit, linneit, fahlerz altın ve gümüş başlıca cevherler minerallerini kuvars, klorit, barit, siderit, karbonat da gang minerallerini oluştururlar. Doku olarak da çoğunlukla kataklastik ve kolloidal doku izlenir (Ç.E.D raporu, 2006).

Pirit

Çoğunlukla idiyomorf-hipidiyomorf ve genellikle kataklastik doku gösteren kristaller halinde, bazen kaenomorf bazende kolloidol doku gösteren oluşumlar şeklinde izlenmiştir. Piritin çok az bir kısmı da pirotinden dönüşerek oluşmuştur. Özellikle idiyomorfhipidiyomorf piritler içinde bazen ufak manyetit, hematit ve rutil kapanımları yanında kalkopirit ve çok nadiren sfalerit sokulumları görülmüştür. Tane büyüklükleri 5–10 mikronla 2–3 mm arasında değişen pirit oluşumlarının kataklastik çatlakları kısmen kalkoirit kısmende gang minerallerinden karbonatlar (aderit, kalsit, dolomit) ve kuvars tarafından doldurulmuştur.

Piritler kısmen birbirleriyle kenetli kısmen de serbest halde gang mineralleri ve kalkopirit içinde yüzmektedir. Bu durum piritin masif cevher içinde izlenen rutil, ilmenit, kromit ve manyetitin bir kısmı dışında diğer bütün maden minerallerinden yaşlı olduğunu söylenebilir (Ç.E.D raporu, 2006).

Kalkopirit

Allotriyomorf oluşumlar halinde pirit, piritle birlikte bulunan markasit; bazen manyetit ve hematitin ara ve çatlaklarını doldurmaktadır. Kalkopirit az da olsa kataklastik doku göstermektedir. Kataklastik çatlaklakları ve kenarları boyunca eser miktarda limonit kalkosin ve kovellin gibi desentet minerallere dönüşmüştür. Kalkopiritle yan yana büyümüş fahlerz ve bornit ufak tanecikler şeklinde eser miktarda izlenmiştir. Sfaleritle çok az miktarda genellikle kalkopirit, bazen de gang

mineraller içinde kalkopirit ayrılımları içerir halde saptanmıştır. Kalkopirit içindeki ayrılımları içerir halde saptanmıştır. Kalkopirit içindeki sfalerit, kalkopiritle lamelli büyüme meydana getirmiş halde de görülmektedir (sfalerit-kalkopirit 5–10 ile 150 mikron büyüklüğündedir) (Ç.E.D raporu, 2006).

Manyetit

Piritten sonra en çok görülen minerallerdir. Kısmen 250–300 mikron büyüklükteki idiyomorf-hipidiyomorf kristaller, kısmen de yuvarlağımsı veya 1mm’ye varan uzunluktaki çubukcuklar (levhamsı kristallerin kesitleri) şeklinde bulunan manyetit kenarları boyunca çok az miktarda maghemit ve hematite dönüşmüştür. Đdiyomorf manyetit kristalleri bazen çok güzel zonlu yapı göstermektedir. Hidrotermal oluşumlu manyetitlerin tipik bir özelliği olan zonlu yapı burada kısmen manyetit içindeki zonların renk farkından, kısmende sideritle zonlu büyümesiyle belirlenmiştir. Çubukcuklar şeklinde izlenen manyetitler hematit psödomorfları (muşketofit) olup, bazen eğilme bükülme ve kırılmaya uğramıştır. Çeşitli doğrultularda uzanarak bir ağ meydana getirebilen manyetit çubukcukları bazende radyal ışınsal demetler halinde bulunmaktadırlar. Çubukcuklar şeklinde manyetit kısmen de olsa idiyomorf- hipidiyomorf olanlardan daha önce oluşmuştur. Genellikle kalkopirit ve piritle kenetli halde bulunan manyetit içinde 2–3 mikron gibi çok ufak pirotin ve kalkopirit tanecikleri içermektedir (Ç.E.D raporu, 2006).

Hematit

Az miktarda kısmen martitleşme sonucu manyetitten, kısmende gang içinde çoğunlukla çubukcuklar şeklinde bulunmaktadır. Özellikle bu sonuncular bazen siderit içinde radyal ışınsal sfaroidal oluşumlar oluşturmaktadır. Hematit çubukcukların bazıları içinde manyetite rastlanması hematit çubukcukların kısmen manyetitten dönüşerek oluştuğuna işaret etmektedir.

Sfelarit

Genellikle pirit-kakopirit ve gang mineralleriyle oluşmuştur. Tane boyları çoğunlukla 250–300 mikron irilikte ve çoğu kez ksenomorfik-hipidiyomorfiktir. Genellikle gang mineralleri ve bunların klorit içinde bulunan bu oluşumlar cevherleşme sonucu yerleri alınan kayaçlardan alınmıştır. Bazı örneklerde de en çok 30–40 mikron büyüklükte kenar ve çatlakları boyunca kısmen krom-spinel ve manyetite dönüşen idiomorf

hipidiyomorf kromit tanecikleri izlenmiştir. Özellikle diyabazların iddingsitleşmiş olivinleri içinde bulunan bu kromitler bazende klorit ve sülfitli mineraller içinde görülmektedir. Böylece kromit ve ilmenit yan kayaçlardan alınan mineraller Siirt- Maden yatağının en yaşlı mineralleridir. Kovelin ve kalkosin yanında limonit ve malakit izlenen diğer desendent mineralleridir. Maden bakır yatağında masif cevher kütlesinin üst seviyesi en az 90–100 m derinlikte başladığı için bu yatakta oksidasyon zonunda görülen demir şapka oluşamamıştır. Masif cevher içinde gang mineralleri olarak sırasıyla klorit, serisit, karbonat, (siderit, dolomit, kalsit) kuvars barit ve titanit izlenmiştir. Klorit, kripto ve mikrokristaller halinde bazen ışınsal bir yapı göstermekte ve genellikle serisiyle birlikte bulunmaktadır. Karbonatlar, kuvars ve barit boşluk çatlak dolgusu olarak damarcıklar oluşturmaktadır. Kuvars kripte ve mikro oluşumlar halindedir ve dalgalı yanıp sönme gösterirler (Ç.E.D raporu, 2006).