Özel sigortalar, aslen sözleşme hukukunun bir parçası niteliğini taşımakta, yani bir
sözleşmeye dayanmaktadırlar. Tarihsel gelişim içinde özel sigortacılık kendine özgü özellikler edinmiş ve bugün apayrı bir sigorta hukuku ol uşmuştur3.
Türk Ticaret Kanunu sigortanın bir sözleşme olma özelliğini açıkça ortaya koyan maddesinde "Sigorta bir sözleşmedir ki, bununla sigartacı bir prim karşılığında diğer bir kimsenin parayla ölçülebilen birmenfaatini halele uğratan bir tehlikenin meydana gelmesi halinde tazminat vermeyi yahut bir veya birkaç kimsenin hayat müddetleri sebebiyle veya
hayatlarında meydana gelen belli bir takım hadiseler dolayısıyla bir para vermeyi yahut sair edatarda bulunmayı üzerine alır" (TTK m.1263) demektedir.
Türk Ticaret Kanunu, belirttiğimiz hükmü ile aslen özel sigortanın türleri ilc birlikte tanımını da vererek uygulamaya ışık tutmuştu~.
Kanunun sigortayı tanımlayan hükmüne göre sigorta bir sözleşmeden oluşmaktadı~. Sigorta sözleşmesi adını taşıyan bu sözleşmenin unsurlarını şu şekilde
3 4
5
John BIRDS, Modern losurance Law, 2nd. Ed., London, 1988, s.l.
Kanunun ilgili maddesi, ikinci fıkrasında da karşılıklı sigortayı " ... birçok şahısların birleşerek, içlerinden herhangi birinin düçar olacagı her nevi tehlikeden doğan 7.ararları tazmin etmeyi taahhüt etmelerine karşılıklı sigorta denir" şeklinde tanımlamıştır. (TIK.m.I263/II).
Y argıtay'a göre sigorta sözleşmesi karşılıklı hak ve borçlar yükleyen bir sözleşmedir ve tck tarafın irade beyanı ile fcshedilemez.(Yarg. T.D., T. 28.10.1964, E. 1963/5813, K. 1964/3974, BATİDER, C.4, S.l, 1967, 8.143.
sıralamak mümkündül';
- Sigortacı: Anonim şirket ya da kooperatİf şeklinde, Sanayi ve Ticaret
Bakanlığının izniyle kurulan ve belli bir sermayeye sahip kuruluştur. Sigortacı sigorta
sözleşmesinin, yasal olarak birini sigortalamaya yetkisi bulunan tarafıdır. Bu anlamda birine yardımda bulunma yetkisine sahip olmak sigortacı sıfatını kazanmak için yeterli değildir7.
- Sigorta ettiren: Sigorta sözleşmesinde yer alan ve belli bir şey veya hayat üzerindeki menfaatini sigorta ettiren taraftır. Sigorta ettiren ilke olarak sigortalıdır. Ancak, sigorta ettiren ile menfaati sigortalanan kimse her zaman aynı olmayabilir. Böylece
örneğin bir kimse, bir başkasının yaşamını da sigortalayabilmektedir. Bu anlamda yaşamı
sigortalanana sigortalı, sigorta sözleşmesini imzalayana sigorta ettiren denir-S. Sigorta sözleşmesinin geçerli olması için sigorta ettirenin sözleşme yapma ehliyetine9 sahip
olması gerekir.
- Sigorta menfaati: Türkiye uygulaması açısından özel sigortanın konusu mal
değil ekonomik (para ile ölçülebilir) değeri olan menfaattir. Sigorta sözleşmesi para ile ölçülebilir birmenfaati elde etmek için yapılır10. Menfaat, sigorta sözleşmesinin esaslı bir unsuru olup, menfaat unsuru olmaksızın yapılan sigorta sözleşmeleri batıldır11•
- Tehlike: Kavramın tanımlanmasındaki güçlük karşısında, doktrinde tehlike
kavramının, özelliklerinin belirlenmesi yoluna gidilmiştir. Tehlike deyimi her şeyden
önce, sigorta poliçesinde yer alan ileride gerçekleşecek bir olayı ifade eder. Ancak,
6
7 8 9
Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Akar ÖCAL, Sigortacılık ve Sigorta Hukuku Hakkında
Genel Bilgiler, EİTİA Ya.No: 81, Ankara, 1971, s.7 vd.; Ali BOZER, Sigorta -Hukuku, Banka ve Ticaret Hukuku Ar.Ens. Ya.No: 50, Ankard, 1965, s.96 vd; Haydar ARSEVEN, Sigorta Hukuku, Ana Prensipler, Genel Hükümler, Yenilenmiş B.2, İstanbul, 1991, s.12 vd.
BIRDS, s. 9.
BOZER, s.97.
Yani reşit, mtimeyyiz ve kısıtlı olmaması.
10 ÖCAL, s.9.
ll BOZER, s.99.
sözleşmenin yapıldığı sırada sigorta ettiren ya da sigortadan yararlanan kimse tehlikenin
gerçekleşmiş olduğunu bilmiyorsa, sigorta sözleşmesi hüküm ifade eder (TIK.m.1279).
Diğer taraftan tehlike olgusu meydana gelmesi belirsiz bir olaydır. Yani meydana gelip gelmeyeceğiniönceden bilmek mümkün değildir12• Bunun istisnası yaşam sigortalarıdır.
Ölüm tehlikesine karşı bağıtlanan yaşam sigortalarında belirsizlik ölüm olayında değil, bu olayın ne zaman gerçekleşeceğindedir13.
- Sigorta tazminatı (sigorta bedeli): Tehlikenin gerçekleşmesi veya belli bazı
olaylar dolayısıyla (yaşam sigortasında belli bir yaşa ulaşma gibi) sigortaemın ödediği meblağa sigorta tazminatı denir. Tazminat, sigortacı tarafından belirlenebileceği gibi, sigorta! ı tarafından da belirlenebilir; ya da işin niteliğinden anlaşılabilir ( önreğin bazı trafik sigortalannda tazminat miktan hasar kadardır) 14•
- Prim(sigorta ücreti): Özel sigortalarda, sigorta sözleşmesi ile bir yükümlülük altına giren sigortacı bu işi bir ücret karşılığında yapar ki, buna prim denir15• Başka bir
deyişle prim, tehlikenin gerçekleşmesi halinde, sigorta tazminatını karşılamak üzere sigorta ettiren tarafından sigortacıya bir kerede ya da taksi tl e ödenen sigorta ücretidir16.
Primierin tesbitinde tehlikenin gerçekleşme olasılığı, sigorta tazminatının miktarı,
sigorta sözleşmesinin süresi ve sigortaemın kaç kişiyi sigortaladığı gibi faktörler etkilidir.
Primierin tesbiti, önceleri sigorta şirketlerinin hazırladığı tarifeterin Sanayi ve Ticaret
Bakanlığınca onaylanması ile yapılırken, konuyu düzenleyen TIK.m.1294/l hükmünde 1990 yılında yapılan değişiklikle yaşam sigorta branşları ve zorunlu özel mali mesuliyet sigortası dışında serbest prim uygulamasına gidilmiştir17.
12 ÖCAL, s. lO; BOZER, s.l02.
13 BIRDS, s.9. Özel sigortalarda son dönemde tehlike kavramı ile birlikte ileri sürülen önemli bir unsur tehlikenin kontrol edilebilirliğidir. Sigorta kontrol edilemeyen tehlikeleri kapsamına almaktadır.
Örneğin bir buzdolabı satıcısının yapım hatalaona karşı önerdiği bir yıl bakım garantisi bir sigorta
sözleşmesi değildir. Çünkü burada tehlikenin kontrol edilebilirliği sözkonusudur. Buna karşılık aynı satıcının yapını hataları dışında örneğin elektrik voltajının aşırı artışı sebebiyle buzdolabının
motorunun yanmasına karşı motoru değiştirmeyi ya da tazınin etmeyi öncrmesi, kontrol edilemez bir tehlikeyi içerdiği için sigorta niteliği taşımaktadır Ayrıntılı bilgi için bla- BIRDS, s. lO vd.
14 BOZER, s.l06; ÖCAL, s. lO, BIRDS, s. ll.
15 öcAL, s.ıo.
16 BOZER, s. 108.
17 Yaşam sigortası branşlarında prim miJ...-ıarları sigorta şirketlerince belirlenmekte, bunu bakanlık onaylamaktadır. Zorunlu özel mali mesuliyet sigortasında ise prim oranları doğrudan bakailiıkça belirlenmektedir.