Seyyid Mehmed Sâlih ve Muhcetu’l-Ebr<r

Nisbesini el-İstanbûlî şeklinde kaydeden Seyyid Mehmed Sâlih tarafından yazılmıştır.

Seyyid Mehmed Sâlih’in yazdığı bu şerh Muhcetü’l-Ebr<r Şerh-i Luccetu’l-Esrâr adıyla ve üç ayrı takrîz yazısıyla birlikte basılmıştır (İstanbul, 1288). Şerhin yazma haldeki bir nüshası, Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 4137 numarada kayıtlıdır.

Bu nüsha, 223 DVD numaralı, 230x170-185x112 mm ebatlarında, 21 satır, 78 yapraktır. Sırtı siyah bez, cilt kapakları desenli kâğıt kaplı mukavva bir cilt içindedir.

Cetveller kırmızıdır. Rika yazı türüyle sarı samanlı kâğıt üzerine yazılmıştır.

Vahdettin Darende adlı bir şahıstan 1967 yılında satın alınmıştır. Nüshanın zahriyesinde Luccetu’l-Esr<r Quccetu’l-Aqr<r kaydı, eserin başında ise şerhin adı Muhcetu’l-Ebr<r şeklinde kaydedilmiştir. Nüsha, Mehmed Şükrü el-Fecrî b. Receb

25 Erzurumî tarafından Muqcetu’l-Ebr<r Şerq-i Luccetu’l-Esr<r adıyla Erzurum İl Halk Kütüphanesi 25 Hk 23961/1 numarada kayıtlı nüshadan 1307 (1888) yılında istinsah edilmiştir. Erzurum İl Halk Kütüphanesi 25 Hk 23961/1 numarada kayıtlı nüsha, 182x117-155x100 mm ebatlarında olup her yaprak 13 satırdır ve nüsha 85 yapraktan ibarettir. Cetveller siyah, son dönem baskı silme süslemeli, onarım görmüş kahverengi cilt içindedir. Rika yazı türüyle krem rengi suyolu filigranlı kâğıt üzerine yazılmıştır.

Elimizde nüshası bulunan 06 Mil Yz A 4137 numaralı yazmada kasideye 5.

sayfada başlanmaktadır. 2. ve 3. sayfada ise “Bunca ni2am-ı cel4lenü3 ed<-yı zerre-i teşekküründe…” diye başlayan bir giriş kısmı bulunmaktadır.

Kaside metninin başladığı sayfa çiçek motifiyle süslenmiş olup 14 satırdır.

Diğer sayfalar genellikle 21 satır olup ara ara değişebilmektedir. Kaside metni beyitler halindedir. Her beyit ve “ma165l-i beyt” kaydıyla şerh edilmiştir. Şerh edilen beyit, kırmızı mürekkeple çerçevelenmiş cedveller içindedir. Her beyit sırasıyla sağ yandan numaralandırılmıştır. Açıklanan kelimeler parantez içine alınmış olup kelimeye dair gramer bilgileri verilmiş ve anlamları verilmiştir. Bu Farsça kelimelerin üzeri kırmızı çizgilidir. Kasidenin ilk beyitlerini şerhi şöyledir:

Muqcetu’l-Ebr<r Bismill<hirraqm<nirraq4m

تسا رد نید راصح راویدب شک ناد اهنخر تسا رترب ناویک خاک زک هش ناویا رگنک

(Küngür) k<f-ı 2Arab4nü3 @ammı ve n5nu3 sük5nı ve k<f-ı F<ris4nü3 @ammı ve r< ile her şeyü3 0aba_a 0aba_a yüksek yirine dinür ve 1<66aten min<re qi6<r _or_ulığına dinür ki 2Arabca <3a @amm-ı şın ve sük5n-ı r< ile şurfe dirler. >1irine bir h< ziy<desiyle (küngüre) da1i bu ma2n<yadur. Li-Cen<b-ı !<ce Q<fı* -_uddise sırruhu- (beyt):

تسداتفا هچ هگماد نیرد هک تمادن ریغص دننزیم شرع هرگنک ارت

26 (Eyv<n) 2Arab4de hemzenü3 kesriyledür amm< 2Acem fetq-i hemze ile o_ur 6uffa ve d4v<n1<ne ve ş<hniş4n ma2n<larınadur. Li-Cen<b-ı n<*ım -_uddise sırrıhu- (beyt):

تسلاب ورپ ار وا یغرم اشوخ شلصو ناویا تسرترب ناویک ز

(Şeh) ş<h laf*ından muqaffef olub bir i_l4m üzerine ferm<n-ferm< q<_im olan w<t-ı şer4fe dinür ve qüsn ü 2a*ametde f<i_ ve bihter ve buzurgter olan şey ma2n<sına gelür ve da1i <1iri h< ve m<-_abli elif olan kelim<t-i F<ris4nü3 elifini 1awf itmek c<izdür. Mexel< (ş<h ve c<h ve m<h) laf*larında (şeh ve ceh ve meh) gibi küngürü3 eyv<na ve eyv<nu3 şehe tet<bu2-ı i@<f<tı l<miyyedür. (Ma2l5m ola ki) i@<fet bir ismi diger isme rab0 itmekden 2ib<ret olub evvelkisine mu@<f, ikincisine mu@<fun ileyh dinilür ve F<ris4de d<im< mu@<f mecr5r olma_ _<2idedür ve i@<fet üç _ısm üzere olub evvelkisi i@<fet-i bey<niyye, ikincisi i@<fet-i l<miyye, üçüncüsü i@<fet-i *arfiyyedür.

Eger mu@<f mu@<fun ileyhü3 cinsi ya2ni mu@<fun ileyhi ve ğayrıyı ş<mil v<6ılı olub ve mu@<fun ileyh da1i kew<lik mu@<fı ve ğayrıyı ş<mil bir cins olur ise i@<fet be-ma2n< (min9 olub <3a i@<fet-i bey<niyye dirler. (_ofl-i zer9 gibi mu@<f olan _ofl bir cinsdür ki mu@<fun ileyhi olan zerden ve ğayrı nesneden da1i olur kew<lik mu@<fun ileyh olan zerden da1i hem _ofl ve hem ğayrı nesne i2m<l olınur (ve da1i) i@<fet-i teşb4h ki müşebbihün bihü3 müşebbihe i@<fetidür ya2ni bir şeyü3 bir şeye teşb4hinde müb<lağa _a6dıyla müşebbihün bih olan ismü3 müşebbih olan isme i@<feti da1i i@<fet-i bey<niyyedür. (Ka2be-i dil ve hüm<-yı himmet ve cev<hir-i qikmet) gibi ki Ka2be gibi gö3ül ve hüm< gibi ve cev<hir gibi qikmet dimekdür ve eger mu@<fun ileyh mu@<fu3 cinsi olmaz ise i@<fet be-ma2n< (l<m)dur ki <3a i@<fet-i l<miyye dirler.

Kit<b-ı min ve 6aq4fe-i kit<b gibi ki temellük ve nisbet ma2n<larını iş2<r ider ve eger mu@<fun ileyh mu@<fu3 *arfı olur ise i@<fet be-ma2n< (f4)dür ki <3a i@<fet-i *arfiyye dirler. (eyy<m-ı sel<met) gibi ki sel<met günlerinde dimekdür (ve da1i) mu@<f ile mu@<fun ileyh beyninde ekxer i1ti6<6-ı k<mil olub ve ba2zen l<-den4 mel<-beste da1i i@<fet olınur.

Maq65l-i beyt

Cen<b-ı Mevl<n< 2Abdurraqm<n C<m4 _uddise sırrıhu’s-S<m4 qa@retleri zev<hir d4n-i ber4n ile meml5 2umm<nu’l-cev<hir ve bir dürd<ne gibi 6ad beyti müştemil olan işbu _a64de-i na@4delerini şer42at-ı bey@<-yı Muqammediyeye kem<l-i

27 ta2*4m u in_ıy<d d<im< ins<na m5cib-i 2izzet ü sa2<det-i her dü ser< ve 1il<f-ı şer2-i şer4f qareket ise m5rix-i ned<met ü fel<ket-i b4-intih< olacağını if<de vü bey<n 6adedinde işbu beyt-i mün4fleriyle ta6d4r idüb buyururlar ki sel<04n-i 2i*<ma maq656 olub 0aba_a ve wirvesi zuqal yıldızınu3 _a6rı bulınan felek-i s<bi2den daha b<l<ter olan eyv<n ve d4v<n1<neye ra1ne ve 1alel bil ki ra1ne-i mewk5r d4n-i ber4n ve şer2-i güz4n qi6<rındadur. Ya2ni şer42at-i mu0ahharda bey<n buyrılan ev<mir-i 2aliyye-yi il<hiyyeye imtix<l ve in_ıy<d itmeyüb ve nev<h4den da1i perh4z ü ictin<b itmemekle qı6n-ı qa64n gibi olan d4nine ra1ne ve 1alel peyd< eyleyen kimseler fi’l-qa_4_a kendüsinü3 şehrist<n-ı vüc5dını hedm ve ta1r4be _a6d itmiş olur.

3.2.3. Necîb b. Mehmed ve Şerq-i Ķa64de-i Luccetu’l-Esr<r’ı