Seslenme Sözleri

Kişiler arası iletişimde selam vermenin Kıbrıs deyişi ile birbirine seslenmenin önemi büyüktür. Kişiye verilen değerin ölçüsü olarak kabul edilir. Selam vermeyen/ almayanlara hoş bakılmaz. Allah’ın selamını vermez/almaz, burnu gıllı…diye o kişiden şikayet edilir (Yorgancıoğlu, 2000: 348). Kişinin doğrudan yüzüne ya da arkasından söylenmiş olan seslenme sözlerinde kızgınlık, eleştiri, beğenme, övgü ve destekleme durumu belirtilebilmektedir. Bunun yanında pek çok seslenme sözcüğü ünlemlerle oluşturulmaktadır. Bazı ünlemler de seslenilen kişinin kadın veya erkek

89

oluşuna göre ya da söz söylenen kişiyle samimiyet derecesine bağlı olarak değişebilmektedir. Aşağıda değişik selamlaşma sözleri verilmiştir:

 A gadınım “Genellikle bir konuşmaya başlarken giriş sözü olarak

kullanılır. Daha çok birbiri ile samimi olan kadınların kullandığı bir hitap şeklidir; ancak erkekler de kullanabilir.” (KTF: 348)

 A mubareg gadın “Hitap edilen hanıma az da olsa bir kızgınlık

belirtmektedir.” (KTF: 348)

 A oğlum? “Daha çok kadınların hatta samimi olan kadınların birbirine

kullandıkları bir hitap biçimidir.” (H.T)

 Ay ana? “Özellikle Dilekkaya köyünde sıklıkla kullanılan bir seslenme

biçimidir.” (A.Y)

 Be! “Kabaca yapılan bir seslenme biçimidir.”

_Be yavvole yedgililer maaş günü paraları desdelersiñiz da iş da yapıñ

be arada sırada. Söyleyiñ be napacam? (ÇS-2, 20-27 Haziran 2008: sayı 94)  Be herif/be garı? “Erkeğin eşine seslenirken kullandığı bir hitap

şeklidir.”

 Be yahu?/ be yau “Erkeğin eşine seslenirken kullandığı bir hitap şeklidir.

Günümüzde köylerde hâlâ daha kullanılan bir hitap şeklidir.”

 Bre encig? “Be” yerine, “bre” şeklinde de seslenmeler söz konusudur.

Seslenme ile birlikte “be köpek!” şeklinde hakaret de içermektedir. (VM: 17)

 Gız Ayşe…Gız Fatma? “Kızlar samimi bayanlar arasında kullanılır.”

90

 Nerdesiñ olan? (H.E)

 Olan…

_Olân salya adamlar! Ne arar keçi bu kıraç yerde. “Olan” sözcüğü

yanında, “ulan” şeklinde de kabaca seslenmelere rastlanır. (VM: 41)

 Ra Fatma?... Ori Ayşe “Erkeğin eşine seslenirken kullandığı bir hitap

şeklidir. Bazı bölgelerde Rumcanın etkisiyle kullanılır.” (KTF: 345)

 Ra?/re gumbare!

_Sen gitmen ra oraya? “Kadınlara kullanılan bir hitap şeklidir.” (H.K)

_ Re gumbare?/ Re gumbaro? “Erkeklere kullanılan bir hitap şeklidir.” (H.K)

 Re?

_Ben öyle söylemedim re. (H.K)

 Vay ahbab! “Özellikle uzun süre birbirini görmemiş genç erkeklerin

birbirlerinin arkasını sıvazlayarak yaptıları bir merhabalaşma şeklidir.” (H.N)

Tüm bunların yanında kişiler, birbirine kendi duygu durumlarını ifade eden belli sözlerle de hitap edebilmektedirler. Bunların pek çoğu deyim aktarması niteliğindedir. Bu sözler kişinin psikolojisine göre değişebilmekte ve çok farklı duyguları yansıtmaktadırlar:

2.5.4.1 Sevgiyi Belirten Sözler

 Annem! /anneciğim! “Sevgi ve seslenme sözü olarak annenin çocuğu için

kullandığı sözlerdendir. Sevgi ifadesi iyelik ve {+ÇIK} eki ile desteklenmektedir.”

91

_Ne oldu annem?/Ne oldu anneciğim? (T.G)

 Bebeğim! “Sevgi sözcüğü olarak genç kızlar küçük çocuklar için

kullanılır. Genç erkekler de zaman zaman sevdiği kızlara “bebeğim” diyebilmektedir.

_İyi geceler bebeğim. (B.U)

 Bullim! “Özellikle küçük çocuklar için kullanılarak çocuğun sevimliliği

ve ona duyulan sevgi ifade edilir. ‘Napañ bullim?’ şeklinde küçük çocuklara hitap edilebilir.”

_Nerdesiñ bullim? (A.Ö)

 Ciglacıg! “Küçük çocuklar için kullanılmışsa çocukların zayıf oluşunu

belirtirken sevgi söz konusudur.”

_Nerdedir ama bu ciglacıg? (N.Ö)

 Danacıg! “Özellikle küçük çocuklara sevgi ifadesi olarak

kullanılmaktadır. Daha çok erkek çocukları için kullanılır.”

_Gel be danacıg sen buraya! (T.G)

 Gunna! “Gunna sözü, Rumca ‘fıstık içi’ anlamına gelmekte sevgi ifadesi

olarak kullanılabilmektedir. Özellikle küçük çocuklar için kullanıldığı görülür.”

_Gunnacıglar napar? (A.Ö)

 Guzucuğum!/Guzum! “Küçük çocuklar için sevgi belirten hitap sözü

92

_Gel benim guzucuğum! (N.Ö)

 Gülüm! “Çok yaygın olmamakla birlikte, genç erkeklerin sevdiklerine

kullandıkları hitap sözlerindendir. Küçük kızlar için de kullanılır.” (B.U)

 Keçi! “Sevgi ifadesi olarak bir kimsenin çocuklarına (kız ve erkek) keçi

diye hitap edilebilmektedir.”

_Napar seniñ keçiler? (A.Ö)

 Kerata! “Erkek çocukları için kullanılır.”

_Bag be kerataya nasıl oyun oynar. (T.G)

 Lingiricig! “Küçük çocuklar için sevgi ifadesi olarak kullanılır.” (N.Ö)  Şekerim! “Birbiri ile samimi olan kadınların biribirine hitap şeklidir.”

_Gel şekerim evdeyim. (T.G)

 Tegge! “Sevgi gösterilen erkek çocukları için, “Teggeler napar?”

şeklinde de söz söylenen kişinin erkek çocukları sorulabilmektedir.

_Teggeler napar? (A.Ö)

 Tokuş/tokuşcug “Çocuklarda sevgi ifadesi olarak kullanılır; çünkü

çocukların hafif kilolu olması sevilen ve beğenilen bir durumdur.”

_Ne şekerdir öyle. Tokuşcug! (T.G)

2.5.4.2 Birini Onurlandırmak İçin Kullanılan Sözler

 Aslanım! “Erkekler için kullanılan ve kişiyle gurur duyulduğunu ifade

eden sözlerdendir; ayrıca herhangi bir durumda söylendiği zaman kişi desteklendiğini hissetmektedir. ‘Aslanım benim!’ şeklinde de

93

kullanılmaktadır. Uzun zaman görülmemiş birisi ile karşılaşıldığı zaman ‘vay!’ ünlemi ile birlikte kullanılabilir.”

_ Ne güzel da resim yapar. Aslanım benim! (A.Y)

 Ateş ateş! “Ateş sözcüğü, hızlı hareket eden ve çabuk iş gören kişiler için

övgü ve teşvik sözü olarak gerek tek başına gerekse ikileme şeklinde kullanılabilmektedir.” (N.G)

 Vay koçum! “Erkekler için kullanılan ve kişiye gurur veren sözlerdendir;

ayrıca herhangi bir durumda kişi desteklendiğini hissetmektedir. Benim zamiri ile birlikte de kullanılabilmektedir. Uzun zaman görülmeyen birisi ile karşılaşıldığında ‘vay!’ ünlemi ile de birlikte kullanılır. (SBG: 17)

Ancak tek başına “koç” şeklinde kullanılması yaşlı ve zampara erkek anlamındadır. Kızgınlığı belirterek, hitap sözü olarak kullanılır (Bkz. 2.5.4.4). “Goca koç” sözü de yaşlı ve zampara erkek anlamına gelen bir hakaret sözüdür (Bkz. 3.1.3.2).

2.5.4.3 Güzelliği Yansıtan Sözler

 Ayna! “kişinin yüzünün güzelliğini ve parlaklığını ifade eden bir

yakıştırma sözüdür.”

_Ne güzeldir öyle. Ayna ayna! (N.G)

 Ay parçam/ Ayım. “Beğeni ve sevgi sözüdür. Yüzü ay gibi beyaz, güzel

olan kişiler için kullanılır. (N.G)

 Badem gözlüm! “Beğeni ve sevgi sözüdür. Gözleri güzel ve iri olan kişi”

94

 Boncug/Boncuğum! “Sevgi ve beğenme sözü olarak mavi gözlü kişiler

için kullanılır.” (F.U)

 Ceylanım! “Beğeninin yanında, Kuzey Kıbrıs’ta daha çok özel ad olarak

kullanıldığı için seslenme sözü grubuna girmektedir.” (N.Ö)

 Ceylan gözlüm! “Beğeni ve sevgi ifadesidir. Gözü siyah ve güzel olan

kişi.” (N.G)

 Erig gözlüm! “Büyük ve kara gözler için kullanılır.” (N.G)

 Fısdığım! “Sevgi ifadesi olarak da kullanıldığı gibi daha çok beğenme

durumunu yansıtır. Fiziği düzgün olan kişiler için kullanılır. ”

_Napañ ya fısdığım! (B.U)

 Sülünüm! “Beğeninin yanında, kuzey Kıbrıs’ta özel ad olarak

kullanılabilmekte ve seslenme sözü olarak geçerliliğini korumaktadır. (T.G)

 Şaggayıg! “Gözlerin iriliğini ifade eder.” (T.G)

 Zeytin gözlüm! “Beğeni ve sevgi ifadesidir. Gözleri siyah, güzel ve iri

olan kişiler için kullanılır.” (N.G)

2.5.4.4 Kızgınlığı ve Beğenmeme Durumunu İfade Eden Sözler  Angud! “Kafası çalışmayan kişiler için kullanılan bir hakaret sözüdür.”

_ Hiş söylediğmi annamaz. Angud (B.S)

 Ayı! “İri yarı ve kaba saba kişiler için öfke anında kullanılır.”

_Kapıdan geçemeyyor. Ayı! (N.G)

95 _Oturur suratı asıg asıg. Bulla! (T.G)

 Cigla! “Kişilerin fazla kilolu olması nasıl ki beğenilmeyen bir durumsa,

fazla zayıf olması da eleştirilen ve beğenilmeyen bir durumdur. Bu söz de eğer yetişkin bir insan için kullanılmışsa, eleştiri söz konusudur.

_Hani o cigla nerdeydi? (N.Ö)

 Dana! “Dana sözcüğü kullanıldığı bağlama göre anlam

değiştirebilmektedir. Yerine göre sevgiyi belirtirken, yerine göre de hakaret içerebilmektedir. “Dana” sözcüğü, küçültme eki ile birlikte kullanılarak erkek çocuklarına olan sevgiyi ifade etmektedir. Yetişkin bir insan için kullanıldığı zaman da eleştiri ve kızgınlığı ifade eder.

_Dana gibi adam./ Dana! “Bu ifadelerde eleştiri ve kızgınlık vardır.

_Sağa sola koşdurur durmadan. Dana! (N.Ö)

 Değirmen! “Kilolu kişiler için kullanılan bir eleştiri sözüdür.”

_Aman anam! Değirmen (N.Ö)

 Deve! “Boyu gereğinden fazla uzun olan kişilere kızgınlık anında

söylenir veya eleştiri mahiyetinde kullanılır.”

 Direg! “Boyu gereğinden uzun olan kişiler için kullanılır.” (A.Y)

 Domuz! “Kötülük yapmayı seven karşısındakine zarar veren kişilere

söylenmektedir.”

_Süregli beni gızdırmaya çalışır. Domuz! (N.G)

 Eşşeg! “Hakaret sözü olarak söyleneni anlamayan, ya da beğenilmeyen

96 _Her söylenene inanır. Eşşeg! (N.Ö)

 Gâvur! “Hakaret sözü olarak kötülük yapan kişiler için kullanılır.”

_Yabdı gene yapacağnı. Gâvur! (T.G)

 Gıd! “Kafası çalışmayan algılaması zayıf olan kişiler için kullanılan bir

hitap sözüdür.” (B.S)

 Goyun! “Ahmak kafası çalışmayan veya sürekli önüne bakarak giden

kişiler için kullanılır.”

_Önüne ardına bagmaz gider yolda. Goyun! (B.S)

 Guş! “Kafası çalışmayan kişiler için kullanılan bir hitap sözü olduğu gibi,

bir yerde yeni olan bir yere yeni gelen kişiler için de kullanılır.”

_O daha yeni geldi. Kim dinner genni. Guş! (Y.D)

 Hıyar! “Kaba saba davranışlar sergileyen kişiler için kullanılır. Erkekler

için kullanılan sözlerdendir.”

_Bizi görür da hiş seslenmez. Hıyar! (T.G)

 Horoz! “Her konuşmaya atılmak yorum yapmak fazla hoş karşılanmaz.

Her lafa her konuşmaya atılan erkekler için kullanılır. Sözü söyleyen kişinin memnuniyetsizliğini dile getirir.”

_Hiş gonuşdurmaz bizi. Horoz! (N.Ö)

 Kısrag! “Ateşli ve davetkâr kadın anlamına gelen bir hakaret sözüdür.”

(T.G)

 Koç! “Yaşı ilerlediği halde zamparalık yapmaktan vazgeçmeyen erkekler

97

 Köpeg! “Kötülük yapan ya da gereksiz yere bağırıp çağıran kişiler için

kullanılmaktadır.”

_Ne bağrıñ be köpeg! (N.G)

 Kütüg! “Şişman ve kalın bacaklı hanımlar için kullanılan beğenmeme

durumunu belirten bir hitap sözüdür.”

_Mini eteg da isder. Kütüg! (B.S)

 Leş! “Hakaret ve sövgü sözü olarak kızgınlık anında kadınlar için

kullanılır.”

_O kimdir da baña öyle gonuşur. Leş! (T.G)

 Maymun! “Kızgınlık anında karşı tarafa hitaben söylenmektedir.”

_Ya işler ya uyur. Maymun! (T.G)

 Öküz! “Aptal, kafası çalışmayan kaba ve de iri yarı kişiler için kişiler

için kullanılır.”

_Yer yer doymaz daha. Şişdigca şişdi. Öküz! (T.G)

 Paçavura! “Üstü başı düzgün olmayan kişileri eleştirmek için

kullanılmaktadır. Beğenmeme durumunu ifade eder.”

_Hale bag. Paçavura! (T.G)

 Papaz! “Kendine bakmayı bırakmış saçı sakalı birbirine karışmış kendini

belli şeylerden soyutlayan erkekler için kullanılır.”

98

 Sıpa! “Çocuklar için kullanılan kızgınlık ifadesidir. Genellikle ‘eşşeg

sıpası’ şeklinde kullanılır. İçinde sevgiyi de barındırır.”

_Gelirsam oraya dövecem seni. Sıpa! (N.G)

 Sırıg! “Kişi fazla uzun boylu olduğu zaman eleştiri durumunda kullanılır.

Böyle bir durumda kızgınlık da eklenince kişi karşı tarafa ‘sırıg!’ diye hitap edebilmektedir.”

_Yakışıglılıgdan öldü sanki. Sırıg! (T.G)

 Tavug! “Kısa boylu ve kısa bacaklı hanımlar için kullanılan bir

yakıştırma sözüdür.”

_İşde öyle bir gıccağaz. Tavug! (T.G)

 Togmag! “Etli butlu olan bayanlar için beğenmemezliği ifade eder.

Kızgınlık anında da söylenir.”

_Dar elbise da geyer. Togmag! (N.Ö)

 Topuz! “Etli butlu olan bayanlar için beğenmemezliği ve eleştiriyi ifade

eder. Kızgınlık anında da söylenir.”

_Nereye gadar yeyceg.Topuz! (T.G)

 Varel! “Şişman ve özellikle kalçalı hanımlar için kullanılan bir

yakıştırma sözüdür.” (N.G)

 Yalag! “Ağzı yayvan ve geniş olan kişiler için kullanılan bir yakıştırma

sözüdür.”

99

 Yılan! “Kötülük yapmayı alışkanlık haline getirmiş kişiler için kulanılan

bir yakıştırma sözüdür.”

_Ne fena insandır. Yılan! (N.G)

Belgede Kuzey Kıbrıs Türk Ağızlarında Kalıp Sözler (sayfa 111-122)