Sermaye Piyasası Kanunu İle Çıkarılan Yeni Finansal Araçlar

Sermaye Piyasası Kanunu ile çıkarılan yeni finansal araçlar Varlığa (Aktife) Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK), Oydan Yoksun Hisse Senetleri, Depo Edilen Menkul Kıymet Sertifikaları ve Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri olmak üzere dörde ayrılmaktadır. Bu finansal araçlara ait tanımlar aşağıdaki bölümde yapılacaktır.

1.5.4.8.1. Varlığa (Aktife) Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK)

Türk Sermaye Piyasasının en dikkat çeken finansman araçlarından biri olan VDMK, menkul kıymetleştirme (securitization) uygulamasının alacaklara dayalı bir çeşidi olarak Temmuz 1992’de düzenlenmiştir. Menkul kıymetleştirme (securitization) uygulamasıyla, birçok borçlunun yer aldığı, belli bir süreye yayılmış ve belgelenmiş alacak kalemleri ile aktifin diğer kısmını oluşturan duran varlıkların menkul kıymet haline dönüştürülerek alım ve satımının yapılabilmesi söz konusu olmaktadır. Önceleri yalnızca ortaklık bilançolarının pasifine dayalı olarak çıkarılan menkul kıymetler, bu uygulamayla bilanço aktiflerine dayalı olarak da çıkarılabilmişlerdir (Parasız, 2011: 256-257).

VDMK, bankaların bireysel tüketici kredileri, konut destek kredileri, ihracat kredileri; finansman şirketlerinin kendi mevzuatlarına bağlı olarak kullandırdıkları krediler; finansal kiralama işlemi yapan kuruluşların finansal kiralama sözleşmelerinden meydana gelen alacakları; gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföylerindeki gayrimenkullerin satış ya da satış vaadi sözleşmelerinden kaynaklanan senetli alacakları karşılığında doğrudan ihraç edecekleri bir kıymetli evraktır. VDMK iskonto esasına göre satılabileceği gibi dönemsel ve değişken faiz ödemeli olarak da ihraç edilebilmektedir (Büyükakın ve Önyılmaz, 2012: 10). Çalışmanın ikinci ve üçüncü bölümünde VDMK’e ait daha detaylı bilgi verilecektir.

1.5.4.8.2. Oydan Yoksun Hisse Senetleri

Anonim şirketlerin esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak şartıyla, kar payı imtiyazı sağlayarak, oy hakkından yoksun paylar ihraç edilebileceği ve bunları temsil eden hisse senetlerini halka arz edebileceği hisse senetlerine oydan yoksun hisse senetleri denilmektedir. Oydan yoksun payların ihracı ve ihraç durumunda bunların sermaye içindeki oranı, bu payları temsil eden hisse senetlerine kar payı dağıtımında tanınacak imtiyazın mahiyeti ve oranı, senetlerin şekil, kapsam ve türü, kar payı imtiyazı dışındaki pay sahipliği haklarında tanınabilecek diğer ayrıcalıklar ve bunların kullanım esasları ile bu senetlerin halka arz, satış, şart ve usulleri SPK tarafından düzenlenmektedir (Çalışkan, 2012: 127).

1.5.4.8.3. Depo Edilen Menkul Kıymet Sertifikaları

Bir depo kuruluna depo edilen, belirli miktardaki menkul kıymeti temsilen ihraç edilen ve depo edilen menkul kıymetin sahip olduğu bütün hakları taşıyan, yabancı bir para birimi cinsinden çıkarılan, ihraç eden firmanın ülkesindeki bir saklama bankasında saklanan ve hisse senetlerini temsil eden menkul kıymetlere depo edilen menkul kıymet sertifikası adı verilmektedir. Depo sertifikaları bu yönüyle firmalara uluslararası hisse senedi piyasalarından finansman imkanı sağlayan bir araç özelliği taşımaktadır. Depo sertifikaları ayrıca yabancı hisse senetlerine kolayca yatırım yapmayı sağlamaktadır. Depo sertifikası genel bir tanımlama olup, ihraç edildiği piyasalara göre farklı isimler almaktadır. ABD hisse senedi piyasalarında işlem görmek amacıyla ihraç edilenler American Depositary Receipts (Amerikan Tevdi Makbuzu- ADR), Avrupa piyasalarına yönelik ihraç edilenler European Depositary Receipts (Avrupa Tevdi Makbuzları-EDR), çeşitli uluslararası piyasalarda işlem görmek amacıyla ihraç edilenler Global Depositary Receipts (Küresel Depo Sertifikaları-GDR) olarak adlandırılmaktadır (Yalçıner, 2005: 395-399).

1.5.8.4.4. Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri

Değerleri diğer varlıkların değerlerine bağlı olarak değişen finansal araçlara türev ürün adı verilmektedir. Bu araçlar döviz, faiz, altın, emtia, hisse senedi gibi bir çok finansal varlık üzerine düzenlenebilmekte ve bu araçların işlem gördüğü kontratlar; futures, opsiyon, swap ve forward biçiminde ifade edilmektedir. Finansal bir ürün ya da varlığın gelecekteki fiyat belirsizliğinin ya da değişkenliğinin en aza indirilmesi veya kontrol edilebilmesi amacıyla bu kontratlar kullanılmaktadır (Aşıkoğlu ve Kayahan, 2008: 159).

İKİNCİ BÖLÜM

MENKUL KIYMETLEŞTİRME

İkinci bölümde, son yılların en önemli yeniliği olarak görülen menkul kıymetleştirme kavramının tanımı ve tarihsel gelişimi, menkul kıymetleştirilebilecek varlıklar, menkul kıymetleştirme sürecinde yer alan taraflar, menkul kıymetleştirme süreci, bu sürecin safhaları ve yöntemleri, menkul kıymetleştirme işleminde karşılaşılan riskler ile bu işleminin yararları ve sakıncaları ele alınacaktır. Ayrıca literatür açısından menkul kıymetleştirme işlemi detaylı bir şekilde incelenecektir.

2.1. Menkul Kıymetleştirmenin Tanımı ve Gelişimi

Ekonomik sistemde finansal işlemlerin temeli niteliğinde olan borç verenler ile borç alanların bir araya gelmesi işlemlerinde menkul kıymetleştirmenin meydana getirdiği gelişme finans literatüründe önemli bir yere sahiptir. Geleneksel fon yaratma yöntemlerini önemli ölçüde değiştiren menkul kıymetleştirme, varlıklara ilişkin nakit akımlarının menkul kıymete dönüştürülmesi süreci olarak tanımlanmaktadır (Hepşen, 2005: 17).

Kavram olarak yeni olan menkul kıymetleştirmenin kesin bir tanımı olmamakla birlikte, çeşitli tanımlarının olması, kavramın zaman zaman yanlış kullanılmasına neden olmaktadır. Geniş anlamıyla borçlanma aracı olarak banka kredilerinin yerini alan devredilebilir varlıkların gelişmiş halini ifade eden menkul kıymetleştirme; dar anlamda bankaların, tasarruf kurumlarının ve diğer aracı kurumların likit olmayan aktiflerinin menkul kıymetlere dönüştürülmesi işlemidir (Tantan, 1996: 5-6).

Menkul kıymetleştirme (securitization), nakit akımına dayalı finansman sağlamaya yönelik bir finansman tekniği olarak tanımlanmaktadır. İngilizce’de “securitization”, “asset securitization” ve “structured finance” terimleri aynı anlamda kullanılmaktadır. Her bir terim, bir şirketin finansman elde etmek için, kendi varlıklarından doğan nakit akımını kullandığını, bu terimler içinden “securitization” ise nakit akımına dayalı finansmanın, menkul kıymet ihracıyla sağlandığını ifade etmektedir (Doğru, 2007b: 44).

Bu bölümde, menkul kıymetleştirme kavramının tanımı yapılarak, menkul kıymetleştirme işlemlerinin tarihsel gelişimine değinilecektir. Daha sonra ise konu ile ilgili literatür taramasına yer verilecektir.