Sendikal Haklar›n Türkiye’de Uygulanmas› ve Uluslararas› Sözleflmelere

Uygunlu¤u

1961 Anayasas›yla memurlar özellikle de örgütlenmeleriyle ilgili olarak ayr›nt›l›

düzenlemeler yap›lm›fl ve bunlar›n d›fl›nda yasalar ç›kar›lm›flt›r. 1961 Anayasas›’n›n 29. maddesi genel örgütlenme maddesi ni-teli¤inde olup “Herkes önceden izin almak-s›z›n dernek kurma hakk›na sahiptir” hük-mü bulunmaktad›r. Ancak bu hak kamu dü-zeni ve genel ahlak gibi nedenlerle yasayla s›n›rland›r›labilir hükmü yer almaktad›r.

1961 Anayasas›’n›n 46. maddesi iflçi memur ayr›m› yapmadan tüm çal›flanlara sendika kurma hakk› tan›m›flt›r. Ancak iflçi niteli¤i tafl›mayan kamu görevlilerinin (me-murlar›n) bu haklar› yasayla düzenlenir hükmü yer alm›flt›r. Bu hükme göre 17.06.1965 tarihli ve 624 say›l› “Devlet Personel Sendikalar› Kanunu” ç›kar›lm›flt›r.

Bu kanuna göre kamu personeline sendika kurma ve üye olma hakk› tan›nm›flt›r. An-cak toplu ifl sözleflmesi ve grev hakk›

veril-memifltir. Bu yasadan sonra geçen 3y›l süre içerisinde çok h›zl› bir sendikalaflma döne-mine girilmifl, 1965-1968 tarihleri aras›nda 453 adet memur sendikas› kurularak say›ca çok fazla fakat üye bak›m›ndan çok güçsüz sendikalar ortaya ç›km›flt›r. Bu h›zl› sendi-kalaflma süreci 1971’e kadar devam etmifl-tir. Bu dönemde memur sendikalar› yasas›-n›n 14. maddesindeki yasak faaliyetlerde bulunmas› nedeniyle 12.03.1971’de askeri muht›ra ile 1961 Anayasas›’n›n 1/3’ünün de¤ifltirilmesi s›ras›nda memur

sendikac›l›-¤›yla ilgili hükümlerde de de¤ifliklik yap›l-m›flt›r. Bu de¤ifliklikle 1961 Anayasas›’n›n 46. maddesindeki ilk sözcük “çal›flanlar”

yerine “iflçiler” olarak de¤ifltirilmifltir. Böy-lece kurulmufl olan tüm kamu personel sen-dikalar› sona ererek, büyük ço¤unlu¤u ad›-n› dernek yaparak örgütlenme sürecini h›z-la sürdürmüfltür. Bu durum 1982 Anayasa-s›’na kadar sürmüfltür. 1982 Anayasas›’nda memurlar›n sendika kurma hakk›n› tafl›yan ya da yasaklayan bir hüküm bulunmamak-tayd›. Ancak 1982 Anayasas›’n›n 51. mad-desinde 03.10.2001 tarihinde yap›lan de¤i-fliklikle yeniden “çal›flanlar” ibaresi kulla-n›larak kamu görevlilerine de sendika kur-ma ve üye olkur-ma hakk› tan›nm›flt›r. Ayr›ca 26.10.1995’te 1982 Anayasas›’n›n 53.

maddesine eklenen bir paragraf ile, memur sendikalar› grev ve lokavt kapsam› d›fl›nda tutularak sadece “Toplu Görüflme” hakk›

tan›nm›flt›r. 1982 Anayasas›’n›n 54. madde-si grev hakk›n› yaln›zca “iflçilere” ve “top-lu ifl sözleflmesinin yap›lmas› s›ras›nda

uyuflmazl›k ç›kmas› halinde” tan›m›flt›r.

Ancak 1961 Anayasas› gibi 1982 Anayasa-s› da, memurlar›n grev hakk›ndan olumlu ya da olumsuz biçimde söz etmemifltir.

Anayasan›n iflçilere grev hakk› tan›n›rken memurlar›n grev hakk›na de¤inmemifl ol-mas›, grev hakk›n› memurlara yasaklad›¤›-n› göstermemektedir. Sadece memurlar için grev hakk› anayasal güvenceye al›nmam›fl, dolay›s›yla yasa koyucunun, grev hakk›n›n kifliler yönünden uygulama alan›n› iflçiler d›fl›nda geniflletme ya da daraltma konusun-da takdir yetkisi bulunmaktad›r. Ancak ya-sa koyucu, bu yetkisini 1961 Anayaya-sa- Anayasa-s›’ndan beri, anayasan›n memurlar için gü-venceye almad›¤› grev hakk›n› yasaklama yönünde kullanm›fl ve anayasa mahkemesi de 1965’ten beri yürürlükte olan bu yasa¤›

anayasaya ayk›r› bulmam›flt›r (Gülmez, 2002:162-163).

Türkiye’de yukar›da aç›klanan sendikal haklar›n uygulan›fl› ile, Türkiye’nin taraf oldu¤u uluslararas› sözleflmelerin uyum içinde olmad›¤› görülmekte ve çeflitli çev-relerce elefltirilmektedir. Türkiye’nin taraf oldu¤u uluslararas› sözleflmelere kronolojik olarak bak›ld›¤›nda 1951 y›l›nda onaylanan

“Örgütlenme ve Toplu Görüflme Hakk›

‹lkelerinin Uygulanmas›na ‹liflkin 98 sa-y›l› ILO Sözleflmesi”nde iflçi ve iflverenle-re serbestçe örgütlenme hakk› tan›d›ktan sonra, sözleflmenin 4. maddesinde, çal›flma koflullar›n›n toplu sözleflmelerle düzenlen-mesi öngörülmüfltür. Görülece¤i gibi 98 sa-y›l› sözleflme esas olarak iflçi-iflveren

kav-ramlar›n› kullanmas›na karfl›l›k, sözleflme-nin 5. maddesinde ulusal mevzuatla baz›

kamu görevlileri sözleflmenin sa¤lad›¤› gü-vencelerin kapsam› d›fl›na ç›kabilece¤i, 6.

maddede ise, sözleflmenin baz› kamu gö-revlilerinin konumuyla ilgili olmad›¤› ön-görülmektedir. Bu düzenleme ile kamu gö-revlilerinin de esas olarak 98 say›l› sözlefl-menin uygulama alan› içine girdi¤i, ancak kamu görevlileri aras›nda bir ayr›ma gide-rek sadece devlet memurlar›n›n kapsam d›-fl›nda b›rak›ld›¤›, di¤er kamu görevlileriyle kamu ya da özel sektör çal›flmas› fark etme-den iflçilerin örgütlenme ve toplu pazarl›k hakk›n›n düzenlendi¤i sonucuna var›lmak-tad›r. Yani 98 say›l› sözleflmenin 6. madde-si, Anayasan›n 128. maddesi ve DMK’nun 4. maddesi birlikte de¤erlendirildi¤inde Türkiye’de sadece devletin genel idare esaslar›na göre yürütmekle yükümlü

oldu-¤u asli ve sürekli görevleri yapan devlet memurlar›n›n 98 say›l› sözleflmenin kap-sam d›fl›nda kald›¤›, devlet, kamu iktisadi teflebbüsleri ve di¤er kamu tüzel kiflilikle-rinde çal›flt›r›lan di¤er kamu görevlilerinin-se sözleflme uygulama alan›na girdi¤i sonu-cuna var›lmaktad›r (Baflterzi, 2006:23-24).

Yine Türkiye taraf›ndan 1954 y›l›nda onaylanan “‹nsan Haklar›n›n ve Temel Özgürlüklerin Korunmas›na ‹liflkin Söz-leflmenin (Avrupa ‹nsan Haklar› Sözlefl-mesi)” 11. maddesinde de örgütlenme hak-k›n› bireyler aras›nda hiçbir ayr›m yapmak-s›z›n kabul eden bu sözleflmenin de sadece silahl› kuvvetler ve güvenlik güçleri

men-suplar›yla devlet memurlar›n›n örgütlenme ve sendika kurma hakk›ndan istisna tutula-bilece¤ini öngörmekle söz konusu hakk›n uzant›s› olan toplu pazarl›k ve toplu sözlefl-me hakk›n› da ayn› koflullarla s›n›rlad›¤› so-nucuna var›labilir (Baflterzi, 2006:23).

Türkiye’nin onaylad›¤› 87, 98 ve 151 sa-y›l› sözleflmeler birlikte de¤erlendirildi¤in-de (Baflterzi, 2006:28-29);

--98 say›l› sözleflmenin kapsam› d›fl›nda b›rak›lan silahl› kuvvetler ve güvenlik güç-leri mensuplar›yla devlet memurlar› d›fl›n-daki kamu görevlilerine toplu pazarl›k ve toplu sözleflme hakk›n›n tan›nmas›

--151 say›l› sözleflmeye göre devlet me-murlar›ndan görevleri izlenecek politikalar›

belirleme ve yönetim iflleri ile ilgili üst dü-zey görevliler, gizli nitelikte görev yapan-lar, silahl› kuvvetler ve polis mensuplar› d›-fl›ndakilere, toplu görüflme ve çal›flma ko-flullar›n›n belirlenmesine etkin kat›l›m ola-na¤› sa¤lanmas› Türkiye aç›s›ndan uluslararas› bir yükümlülük olmaktad›r.

Çal›flma hayat›yla ilgili Türk mevzuat›-n›n, Türkiye’nin taraf oldu¤u uluslararas›

sözleflmelerle uyumlu olmad›¤› bu flekilde tespit edildikten sonra, Türk yarg› organla-r›n›n, Türk mevzuat› karfl›s›nda söz konusu uluslararas› metinlere üstünlük tan›y›p tan›-yamayacaklar› sorunu ortaya ç›kmaktad›r.

Anayasan›n 1982 Anayasas›’n›n 90. mad-desinin son f›kras›na 2004 y›l›nda konan;

“Usulüne göre yürürlü¤e konuflmufl temel hak ve özgürlüklere iliflkin milletler aras›

anlaflmalarla kanunlar›n ayn› konuda fark-l› hükümler içermesi nedeniyle ç›kabilecek uyuflmazl›klarda milletler aras› anlaflma hükümleri esas al›n›r” hükmünün eklenme-siyle bu konudaki tart›flmalar yeni bir boyut kazanm›flt›r. Türkiye’de oldu¤u gibi, kat›

bir anayasan›n bulundu¤u sistemlerde yasa-ma organ›n›n basit ço¤unlu¤unun oyuyla onaylanmas› uygun bulunan uluslararas›

sözleflme hükümlerini, daha uzun bir görüfl-me süreci ve kabul için nitelikli ço¤unluk gerektiren anayasa hükümleriyle efl düzey-de, hatta onun üzerinde görmek do¤ru

de-¤ildir (Tanör-Yüzbafl›o¤lu, 2004:475; Te-ziç, 2004:11). Bu görüfl, anayasa hükümle-rinin temel hak ve özgürlüklere iliflkin de olsa uluslararas› sözleflme hükümleri karfl›-s›nda flekli üstünlü¤ünü ifade etmektedir (Baflterzi, 2006:32-34). Anayasa kurallar›

uluslararas› sözleflmeler karfl›s›nda flekli ol-du¤u gibi maddi anlamda da üstün olmakta-d›r. Ayr›ca anayasa tekni¤i bak›m›ndan ku-rallar hiyerarflisinde en üst düzeyde yer alan anayasa kurallar› birbirine efl de¤erdedir.

Yani anayasa kurallar›n›n hiçbirinin di¤eri-ne üstün olmad›¤› kabul edilmektedir. Buna göre, anayasa hükmüyle bir uluslararas›

sözleflme hükmü çat›flt›¤›nda, uluslararas›

hukuka göndermede bulunan bir anayasa hükmüne üstünlük tan›narak, di¤er anayasa hükmü ihmal edilmek suretiyle uluslararas›

sözleflmenin uygulanmas›, anayasa hüküm-leri aras›ndaki eflitli¤e ayk›r› olacakt›r. Bu nedenle anayasan›n 90. maddesinin son f›k-ras›na yap›lan eklemeden sonra da

uluslararas› sözleflme hükümleriyle çat›flsa dahi anayasa hükümlerinin uygulanmas›

gerekir (Gülmez,2005:81).

Ancak bu uygulama karfl›s›nda da uluslararas› yarg› organlar›n›n yapt›r›mla-r›yla karfl›laflma durumu söz konusudur. Bu yapt›r›mlardan kurtulman›n yolu ise, Türki-ye taraf›ndan onaylanan uluslararas› sözlefl-me hükümlerine ayk›r› anayasa hükümleri-ni ve ilgili mevzuat› uluslararas› sözleflme-lere uygun flekilde de¤ifltirmek yerinde ola-cakt›r (Tanör- Yüzbafl›o¤lu, 2004:475).

4.3. Sendikal Haklar Aç›s›ndan