Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektöründe 2005 yılı itibariyle 4.5 milyar USD olan dış ticaret hacmi, 2008’de en yüksek düzeyi olan 8.7 milyar USD seviyesine yükselirken, 2009’da 7.0 milyar USD düzeyine gerilemiş, 2010’da ise 2008 yılı seviyelerine tekrar yükselerek 8.1 milyar USD olarak gerçekleşmiştir. Sektör ihracatı ve ithalatında 2005–2008 döneminde sürekli olarak artış yaşanırken, küresel mali krizin genel talep düzeyinde önemli daralmalara yol açması nedeniyle 2009’da sektör ihracatı
%16.0, ithalatı ise %24.4 oranında düşüş kaydetmiştir.
Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektörü genel olarak dış ticaret fazlası veren bir sektördür. 2005’de 654 milyon USD olan dış ticaret fazlası, 2009’da 1.8 milyar USD’ye, 2010’da ise ufak bir düşüşle 1.7 milyar USD’ye ulaşmıştır.
Grafik 13: Dış Ticaretin Gelişimi
0 1,000 2,000 3,000 4,000 5,000 6,000
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Milyon USD
İhracat İthalat
3.1. İhracat
Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektöründe 2005 yılı itibariyle 2.6 milyar USD düzeyinde olan ihracat, yıllar itibariyle sürekli bir biçimde artış göstererek 2008’de 5.3 milyar USD seviyesine çıkmıştır. Ancak küresel krizin etkisiyle bir
olarak gerçekleşirken, 2010 yılında da %11.3 oranında artarak 4.9 milyar USD olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 12: İhracatın Gelişimi (*)
Yıllar
İmalat Sanayi Metal Eşya Sanayi
(makine ve teçhizatı hariç) İmalat Sanayi İçindeki Payı (%)
Bin USD Değişim
(%) Bin USD Değişim
(%)
2005 68,879,134 - 2,571,314 - 3.7
2006 80,406,863 16.7 3,207,643 24.7 4.0
2007 101,319,433 26.0 4,041,548 26.0 4.0
2008 125,410,325 23.8 5,252,635 30.0 4.2
2009 95,580,038 -23.8 4,411,957 -16.0 4.6
2010 105,858,220 10.8 4,910,893 11.3 4.6
(*): Avrupa Ekonomik Topluluğunda Faaliyete Göre Ürünlerin İstatistiki Sınıflaması CPA 2002 Kaynak: TÜİK
2005–2010 döneminde, makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektörünün imalat sanayi ihracatı içindeki payı incelendiğinde çok büyük bir değişiklik göstermemekle birlikte artış eğiliminde olduğu dikkati çekmektedir. Nitekim 2005 yılında sektör geneline ait ihracatın imalat sanayi ihracatı içindeki payı %3.7 iken, bu pay 2010 yılında %4.6 olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 14: İhracatın Değişimi (Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre % değişim)
-50
İmalat Sanayi Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı içerisinde en yüksek ihracat payına sahip alt faaliyet alanı ise 287 kodlu diğer fabrikasyon metal eşyaların imalatı ile 281 kodlu metal yapı malzemeleri imalatıdır. 2010 yılı itibariyle diğer fabrikasyon metal eşyaların imalatı alt faaliyet koluna ait ihracat tutarı sektörün toplam ihracatının
%46.4’ünü, metal yapı malzemeleri ihracatı da %25.2’sini oluşturmaktadır. 2010 yılında makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri toplam ihracatı içerisinde 282 kodlu tank, sarnıç, metal muhafaza ile kalorifer kazanı ve radyatör imalatının payı %16.4, 286 kodlu çatal-bıçak takımı, el aletleri ve genel hırdavat malzemelerinin payı da %11.3 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 13: İhracatın Alt Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı
2005 2010
Sanayi 68,879 100.00 - 105,858 100.00 - 53.7
28 2,571 3.73 100.00 4,911 4,64 100.00 91.0
281 551 0.80 21.4 1,237 1.17 25.2 124.6
282 466 0.68 18.1 804 0.76 16.4 72.5
283 28 0.04 1.1 37 0.04 0.8 34.5
286 238 0.35 9.3 557 0.53 11.3 134.0
287 1,289 1.87 50.1 2,276 2.15 46.4 76.6
(*): Avrupa Ekonomik Topluluğunda Faaliyete Göre Ürünlerin İstatistiki Sınıflaması CPA 2002 Kaynak: TÜİK
2005–2010 döneminde sektör genelinde ihracat değeri %91 oranında bir artış gösterirken, alt faaliyet kolları itibariyle aynı dönemde çatal-bıçak takımı, el aletleri ve genel hırdavat malzemelerinin ihracatı %134 ve metal yapı malzemeleri ihracatı
%124.6 oranında artarak sektörün genelinden yüksek oranda artış göstermiştir. Diğer fabrikasyon metal eşyaları ihracatı %76.6 ve metal muhafaza tankları, sarnıçlar; merkezi ısıtma radyatör ve kazanları ihracatı %72.5 ve sıcak sulu merkezi ısıtma kazanları hariç buhar jeneratörlerinin ihracatı %34.5 oranında artış göstererek aynı dönemde sektöre göre daha düşük artış oranı yakalamışlardır.
İncelenen dönemde imalat sanayinin geneline ait ihracat değeri ise %54 düzeyinde bir artış göstermiştir.
Grafik 15: İhracatın Alt Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı (Yüzde ve Milyon USD)
2005 2006 2007 2008 2009 2010
281 551 718 994 1,416 1,323 1,237
282 466 626 759 893 777 804
283 28 23 41 54 57 37
286 238 344 489 567 436 557
287 1,289 1,498 1,758 2,322 1,818 2,276
0%
NOT: 281- Metal yapı malzemeleri imalatı; 282- Metal muhafaza tankları, sarnıçlar; merkezi ısıtma radyatör ve kazanları; 283- Sıcak sulu merkezi ısıtma kazanları hariç buhar jeneratörleri;
286- Çatal-bıçak takımı, el aletleri ve genel hırdavat malzemeleri; 287- Diğer fabrikasyon metal eşyaların imalatı
3.2. İthalat
Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektöründe 2005 yılı itibariyle 1.9 milyar USD düzeyinde olan ithalat, yıllar itibariyle sürekli bir biçimde artış göstererek 2008’de 3.5 milyar USD seviyesine çıkmıştır. Ancak küresel krizin etkisiyle bir önceki yıla göre %24.4 oranında azalış gösteren ithalat düzeyi 2009 yılında 2.6 milyar USD olarak gerçekleşirken, 2010 yılında bir önceki yıla göre %21.4 artış göstererek 3.2 milyar USD olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 14: İthalatın Gelişimi (*)
Yıllar
İmalat Sanayi Metal Eşya Sanayi
(makine ve teçhizatı hariç) İmalat Sanayi İçindeki Payı (%)
Bin USD Değişim
(%) Bin USD Değişim
(%)
2005 97,382,974 - 1,917,653 - 2.0
2006 114,190,614 17.3 2,427,096 26.6 2.1
2007 139,396,174 22.1 2,790,213 15.0 2.0
2008 159,117,622 14.1 3,452,081 23.7 2.2
2009 115,137,534 -27.6 2,609,743 -24.4 2.3
2010 152,556,313 32.5 3,169,060 21.4 2.1
(*): Avrupa Ekonomik Topluluğunda Faaliyete Göre Ürünlerin İstatistiki Sınıflaması CPA 2002 Kaynak: TÜİK
005–2010 döneminde makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektörünün imalat sanayi ithalatı içindeki payı incelendiğinde, önemli bir değişme göstermediği dikkati çekmektedir. Nitekim 2005 yılında sektör geneline ait ithalatın imalat sanayi ithalatı içindeki payı %2 iken, bu pay 2010 yılında %2.1 olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 16: İthalatın Değişimi (Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre % değişim)
-60 -40 -20 0 20 40 60
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
2009 2010
Yüzde
İmalat Sanayi Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı içerisinde en yüksek ithalat payına sahip alt faaliyet alanı ise 287 kodlu diğer fabrikasyon metal eşyaları ile 286 kodlu çatal-bıçak takımı, el aletleri ve genel hırdavat malzemeleri imalatıdır. 2010 yılı itibariyle diğer fabrikasyon metal eşyaları alt sektörüne ait ithalat tutarı sektörün toplam ithalatının
%46.3’ünü, çatal-bıçak takımı, el aletleri ve genel hırdavat malzemeleri ithalatı da
%33’ünü oluşturmaktadır. 2010 yılında sektör toplam ithalatı içerisinde 282 kodlu metal muhafaza tankları, sarnıçlar; merkezi ısıtma radyatör ve kazanları imalatı, alt sektörünün payı %8, 283 kodlu sıcak sulu merkezi ısıtma kazanları hariç buhar jeneratörlerinin payı
%7.2 ve 281 kodlu metal yapı malzemelerinin payı da %5.5 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 15: İthalatın Alt Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı
Sanayi 97,383 100.00 - 152,556 100.00 - 56.7
28 1,918 1.97 100.00 3,169 2.08 100.00 65.3
281 117 0.12 6.1 174 0.11 5.5 48.2
282 255 0.26 13.3 254 0.17 8.0 -0.5
283 62 0.06 3.2 228 0.15 7.2 268.3
286 610 0.63 31.8 1,046 0.69 33.0 71.5
287 874 0.90 45.6 1,468 0.96 46.3 68.0
(*): Avrupa Ekonomik Topluluğunda Faaliyete Göre Ürünlerin İstatistiki Sınıflaması CPA 2002 Kaynak: TÜİK
2005–2010 döneminde sektör genelinde ithalat değeri %65 oranında bir artış gösterirken, alt faaliyet kolları itibariyle aynı dönemde sıcak sulu merkezi ısıtma kazanları hariç buhar jeneratörleri ithalatı %268.3, çatal-bıçak takımı, el aletleri ve genel hırdavat malzemeleri ithalatı %71.5, diğer fabrikasyon metal ürünleri ithalatı %68 ve metal yapı malzemeleri ithalatı ise %48.2 oranında artış göstermiştir.
Grafik 17: İthalatın Alt Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı (Yüzde ve Milyon USD)
2005 2006 2007 2008 2009 2010
281 117 137 179 259 159 174
282 255 384 340 345 203 254
283 62 77 126 205 370 228
286 610 800 926 1,073 726 1,046
287 874 1,029 1,219 1,570 1,151 1,468
0% radyatör ve kazanları; 283- Sıcak sulu merkezi ısıtma kazanları hariç buhar jeneratörleri; 286- Çatal-bıçak takımı, el aletleri ve genel hırdavat malzemeleri; 287- Diğer fabrikasyon metal eşyaların imalatı
Sektör alt faaliyet dallarından metal muhafaza tankları, sarnıçlar; merkezi ısıtma radyatör ve kazanları ithalatında ise çok küçük bir miktarda azalış gözlenmiştir. İncelenen dönemde imalat sanayinin geneline ait ithalat değeri ise sektörün biraz altında (%57) artış göstermiştir.
3.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı
Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektörünün yıllar itibariyle dış ticaret dengesi ve ihracatın ithalatı karşılama oranını gösteren Tablo 16 bulguları incelendiğinde, bütün yıllarda anılan sektörde dış ticaret dengesinin Türkiye’nin lehine geliştiği görülmektedir. Başka bir deyişle, sektörün ödemeler dengesi üzerindeki döviz kazandırıcı net etkisi pozitif olmaktadır.
Tablo 16: Yıllar İtibariyle Dış Ticaret Dengesi ve İhracat/İthalat Oranı
Yıllar
İmalat Sanayi Metal Eşya Sanayi
(makine ve teçhizatı hariç) (Bin USD)X-M X / M
(%) X-M
(Bin USD) X / M
(%)
2005 -28,503,840 71 653,661 134
2006 -33,783,751 70 780,546 132
2007 -38,076,741 73 1,251,334 145
2008 -33,707,297 79 1,800,555 152
2009 -19,557,496 83 1,802,214 169
2010 -46,698,093 69 1,741,832 155
Kaynak: TÜİK
Grafik 18: İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (X/M)
80 90 100 110 120 130 140
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
%
Sektörün dış ticaret dengesinde gözlenen dış ticaret fazlasının özellikle son yıllarda önemli ölçüde yükselerek 2009’da 1,802 milyon USD, 2010’da ise küçük bir düşüşle 1,741 milyon USD düzeyinde gerçekleştiği görülmektedir.
Sektörde ihracat lehine gelişen dış ticaret sonucunda, ihracatın ithalatı karşılama oranı da yüksek düzeyde bulunmaktadır. 2005 yılında %134 olan X/M parametresi, son yıllarda önemli oranda artış göstererek 2009’da %169’a yükselmiş; 2010’da ise %155 değerini almıştır.
Alt faaliyet kolları bazında dış ticaret dengesi ve ihracatın ithalatı karşılama oranları incelendiğinde, 283 kodlu sıcak sulu merkezi ısıtma kazanları hariç buhar jeneratörleri ve 286 kodlu çatal-bıçak takımı, el aletleri ve genel hırdavat malzemeleri dışında geriye kalan diğer alt faaliyet kollarında dış ticaret dengesinin fazla verdiği ve X/M oranının
%100’ün üzerinde olduğu görülmektedir. 281 kodlu metal yapı malzemeleri alt faaliyet dalında ihracatın ithalatı karşılama oranı %700’ün ve 282 kodlu metal muhafaza tankları, sarnıçlar; merkezi ısıtma radyatör ve kazanları faaliyet alanında %300’ün üzerinde yer almaktadır.
Tablo 17: Alt Sektörler Bazında Dış Ticaret Dengesi ve İhracat/İthalat Oranı
2005 2010
(Milyon USD)X-M X / M
(%) X-M
(Milyon USD) X / M
(%)
İmalat Sanayi -28,504 71 -46,698 69
28 654 134 1,742 155
281 434 470 1,063 712
282 211 183 550 317
283 -34 45 -191 16
286 -372 39 -489 53
287 415 148 808 155
Kaynak: TÜİK
3.4. Dış Ticaret Hadleri
İhracat fiyat endeksinin ithalat fiyat endeksine bölünmesiyle elde edi len dış ticaret hadleri; dış ticarete konu mallar için fiyatların ülke lehine ya da aleyhine geliştiğini göstermektedir. Dış ticaret haddinin 100’ün üzerinde (altında) olması ticaret haddinin ülke ve/veya sektör lehine (aleyhine) olduğunu ifade etmektedir. Benzer şekilde, dış ticaret hadlerinin ülke ve/veya sektör lehine iyileşmesi için, ihracat fiyatlarının ithalat fiyatlarından daha hızlı yükselmesi, ya da tersinden ithalat fiyatlarından daha ya vaş düşmesi gerekir.
Dış ticaret hadleri incelendiğinde, makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektöründe dış ticaret hadlerinin 2003 baz yılına göre sektör lehinde olduğu ve 2008’de en yüksek seviyesine ulaştığı (135.3), ancak izleyen yıllarda ufak bir azalış kaydettiği dikkati çekmektedir.
Grafik 19: Dış Ticaret Hadlerindeki Gelişim
80 90 100 110 120 130 140
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
%
İmalat Sanayi Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
Tablo 18: Dış Ticaret Endeksleri ve Dış Ticaret Hadleri (2003=100)
2005 2010 Dönemsel Değişim (%)
İmalat Sanayi
Metal Eşya Sanayi
İmalat Sanayi
Metal Eşya Sanayi
İmalat
Sanayi Metal Eşya Sanayi
İhracat Birim Değer Endeksi 121.1 132.6 144.3 167.5 19.2 26.3
İthalat Birim Değer Endeksi 118.4 118.1 141.7 135.7 19.7 14.9
İhracat Miktar Endeksi 127.3 128.6 165.3 195.2 29.9 51.8
İthalat Miktar Endeksi 142.7 143.0 187.0 205.9 31.0 44.0
Dış Ticaret Hadleri 102.3 112.2 101.8 123.4 -0.5 10.0
Kaynak: TÜİK
3.5. Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Durumu
Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı3, sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA değerlerini kapsamaktadır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 ve üzerinde olan sektörler (RCA>50) “Rekabet Gücü Yüksek”, RCA skorları –50’den büyük, 50’den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) “Rekabet Gücü Sınırda”, RCA skorları –50’den küçük sektörler (-50>RCA) ise “Rekabet Gücü Düşük” sektörler olarak belirlenmiştir.
Dış ticaret istatistikleri kullanılarak hesaplanan rekabet gücü endeksi (RCA) rakamları incelendiğinde, makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektörüne ait RCA değerlerinin 2005-2008 döneminde istikrarlı bir artış gösterdiği ve 2005’de 76 olan RCA değerinin 2010’da 93 olarak gerçekleştiği görülmüştür. Sektörün 2005-2010 dönemi itibariyle ortalama RCA değeri 83 olup sektör, bu ortalama endeks değerleriyle yüksek bir rekabet gücüne (RCA skorunun, 50’den büyük olması) sahiptir. Bununla birlikte sektörün rekabet gücünün sabit bir eğilim gösterdiği dikkati çekmektedir.
Tablo 19: Metal Eşya Sanayi (makine ve teçhizatı hariç) RCA Değerleri
Sektörler 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2005-2010 RCA Ortalaması
Skor Değer Eğilim
İmalat Sanayi 12 14 14 19 14 12 14 Sınırda Sabit
28 76 77 83 84 85 93 83 Yüksek Sabit
281 201 215 217 212 244 245 222 Yüksek Sabit
282 107 98 126 138 166 164 133 Yüksek Artan
283 -35 -73 -67 -92 -154 -133 -92 Düşük Azalan
286 -48 -35 -18 -21 -19 -14 -26 Sınırda Sabit
287 85 87 83 82 78 93 84 Yüksek Sabit
Kaynak: TÜİK dış ticaret verilerinden yararlanılarak ESAM tarafından hesaplanmıştır.
Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektörünün, 2005-2010 dönemine ait ortalama RCA değeri imalat sanayinin oldukça üzerinde olup sektör bu RCA değeri ile imalat sanayi içinde altıncı en yüksek RCA değerine sektördür.
Alt sektörler itibariyle rekabet gücüne bakıldığında ise; 2005-2010 dönemi itibariyle 281 kodlu metal yapı malzemeleri imalatı, 282 kodlu tank, sarnıç, metal muhafaza
3 Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı hakkında daha geniş bilgi için bkz.
KAFALI, M. Ali, OZAN, Seher, EŞİYOK, B. Ali, KARACA, M. Emin (2006), İmalat Sanayii Ürünlerinin Dış Ticaretteki Rekabet Gücüne Göre Değerlendirilmesi (1995-2004 Dönemi), Türkiye Kalkınma Bankası, GA-06-06-07, Ağustos 2006, Ankara
KÜÇÜKKİREMİTÇİ, Oktay (2006), Dış Ticaretteki Rekabet Gücüne Göre Sanayi Sektörünün Değerlendirilmesi (1995-2005 Dönemi, ISIC Revize 3, Dört Haneli Düzey Sınıflamasına Göre), Türkiye Kalkınma Bankası, GA-06-04-04, Mayıs 2006, Ankara.
ile kalorifer kazanı ve radyatör imalatı ve 287 kodlu diğer fabrikasyon metal eşyaların imalatı alt faaliyet dallarına ait ortalama RCA skorunun 50’den büyük olduğu, başka bir ifadeyle yüksek rekabet gücüne sahip oldukları görülürken, 282 kodlu tank, sarnıç, metal muhafaza ile kalorifer kazanı ve radyatör imalatına ait rekabet gücünün artan bir eğilim sergilediği, 281 ve 287 kodlu alt sektörlerin ise rekabet gücüne ait bu eğilimin değişmediği (sabit) görülmektedir. Tablodan, 286 kodlu çatal-bıçak takımı, el aletleri ve genel hırdavat malzemeleri imalatı alt sektörünün rekabet gücünün sınırda olduğu ve rekabet gücünün sabit bir eğilim sergilediği görülürken, 283 kodlu buhar kazanı imalatı (merkezi kalorifer kazanları hariç), alt faaliyet dalında ise rekabet gücünün düşük ve azalan eğilimde olduğu dikkati çekmektedir.
Grafik 20: Rekabet Gücü Endeksinin Gelişimi
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
2005 2006 2007 2008 2009 2010
RCA Skor
İmalat Sanayi Metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç)
4. İstihdam ve Verimlilik