Sekerde Türkiye ve Seçilmis Dis Pazar Fiyatlarinin Karsilastirilmasi

düsüs, sonra düserek 1,613 degerlikli 1980 yilina gelmistir. 1981-93 yilina kadar, 1989, 1990 ve 1992 yillari disinda 2-2,5 araligindadir. 1994-98 bes yil boyunca 1,5 civarindadir.

Tayland fiyatlari ile ayni sekilde olusturulan egri ise 1969-73 yillari arasinda 3 civarindadir. Her üç pazar için yapilan oran egrileri 1974 yilinda son derece yakinlasmaktadir. Tayland pazari orani 1,481’dir. Bu yildan itibaren diger egrilerle ayni karakteri göstermekte, 1977 yilinda tepe degeri vermektedir. 4,059’luk bu degerden sonra 1980 yilina kadar inis göstermektedir.

1980 yilinda oran, 2,059’dur. 1993 yilina kadar Bangkok piyasasi ile benzer yapi görülmekle beraber, 1986 yilinda 2,982’lik degeri ile 2,602’lik Bankok degerinden uzaklasmaktadir. 1995 yilinda da belirgin bir düsüs ile 0,887 ile grafigin en düsük degerini vermektedir.

Pirinç tartili ortalama fiyatlarinin Myanmar borsa fiyatlarina oranlanmasi ile bulunan sonuçla ri gösteren grafik egrisi ise oldukça dalgalidir.1969-73 dönemindeki 3,5-5 inis çikisli yapidan , 3 katindan büyük düsüsle 1974 yilina gelmistir. Degerler, 1973 yili için 4,957, 1974 yilinda 1,865’tir. 1974 yilindan 1977 yilina yasanan çikisla 5,872 degerine ulasmistir.

1980 yilina kadar tekrar degerler düsmüstür. Degeri 2,545’tir ve 1982’den 1984 yilina yine düsüs, 1980 yilindan 1984 yilina 3,318 degerlik ile çikmis, buradan 1984 yilinda oran degerleri 1990 ve 1991 yilina düsme göstermistir. 1991 yili degeri 2,845’tir. 1992 yilinda 3,6 seviyelerine çikis ve 1994 yilina inisler yasanmistir. 1995-1998 yili 2,5 ve 1,9 araliginda degerler almistir.

4.3.4 Sekerde Türkiye ve Seçilmis Dis Pazar Fiyatlarinin Karsilastirilmasi

Türkiye’deki seker fiyatlarini dis pazar fiyatlari ile karsilastirirken; öncelikle, Türkiye’deki fiyatlar seçilmis dis pazar fiyatlarini bölünmüstür. Türkiye seker fiyatlari D.I.E. Istatistiklerinde illere göre perakende fiyat olarak verilmektedir. Bu nedenle Türkiye Seker Fabrikalari A.S. ‘den alinan fiyatlar kullanilmistir. Bir yil içindeki fiyat artis tarihleri ve artan fiyat degerini içeren bu verilerden yillik seker fiyat ortalamalari bulunmustur. Veriler 1974 – 1998 yillarini kapsamaktadir. Yillik

seker fiyatlarini hesaplarken , aralik ayinda yapilan fiyat artislari bir sonraki yila kaydirilarak , diger artislarin aritmetik ortalamasi alinmis ve mümkün oldugunca tam sayiya yuvarlatilmistir. Ve o yilin ortalama dolar kuruna çevrilmistir. Bu yolla Sekil 4.24 elde edilmistir.

Sekil 4.24 incelendiginde 1972 yilindan 1980 yilina kadar, Türkiye fiyatlarinin, Brezilya, Karaibler (NewYork) ve Filipin fiyatlarina oranlandigi egrilerin benzer oldugu görülmektedir. Ayni dönem için AB ve ABD fiyatlarina oranlanan egriler de birbirine benzemektedir. 1980 yilindan itibaren Brezilya ve Caribbean (NewYork) pazarlari benzer yapida iken, AB ithalat fiyatlari, ABD ithalat fiyatlari ve Filipin fiyatlarina bölünerek elde edilen grafik egrileri benzer karakteri tasimaktadir.

Türkiye fiyatlarinin Brezilya, Filipinler, ABD, Caribbean pazar fiyatlarina oranlandigi egrilerin 0,7 civarindaki 1974 yili degerinden yükselerek, 1978 yilinda 2,5 seviyelerine yaklasan tepe noktasi vererek düsmeye baslamistir.1980 yilinda alt degerler vererek sira ile 1, 1,4 ve 0,756 degerlerini almislardir. Filipin egrisi bir sonraki yila düsüs gösterirken Brezilya ve Caribbean yükselerek 1982 yilinda 2,159 ve 2,416’lik üst noktaya ulasmistir.

Caribbean borsasi bu yildan , 1983 yilinda 2 civarina düstükten sonra yükselerek 1985 yilinda 2,921 degerlikli tepe noktasi vermektedir. Buradan 1988 ve 1989 yillarina 1,3’lük degerle düsen oran, yeniden yükselis göstererek 1992 yilindaki 3,12 degerine ulasmistir.1994 yilinda ise 1,6’ya düsmektedir. 1997 yilinda 3,398 degeri ile grafigin en yüksek degerlikli tepe noktasini vermistir.

Türkiye fiyatlarinin Brezilya fiyatlarina oranlandigi egri ise 1982 yilindaki degerinden düserek 1984 yilinda 1,5, bu yildan 1986 yilina çikis göstererek 1,93 degerine ulasmistir. 1989-90 yillarinda yeniden düsen oranlar yaklasik 1,3 ve 1,4’tür. Egri yeniden yükselise geçmis ve 1992 yilinda 2,547 degerlikli tepe noktasi vermistir.1992 yilindan sonra düserek 1994 yilinda 1,457 degerini almistir. Bu yildan sonra yeniden yükselen oranlar 1997-98 yillarinda 3 ve 2,9 degerlikli tepe noktalaridir.

Türkiye fiyatlarinin Filipin fiyatlarina oranlandigi egri 1980 yilindan sonra da düsüsler göstererek, 1980-84 yillarinda 1-1,5 araliginda, 1985-89 döneminde 0,7-0,8

Sekil 4.24 Seker Türkiye Fiyatlarinin Seçilmis Dis Pazar Fiyatlarina Orani ($/kg) / ($/kg)

-0,200 0,400 0,600 0,800 1,000 1,200 1,400 1,600 1,800 2,000 2,200 2,400 2,600 2,800 3,000 3,200 3,400 3,600 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Yillar

Seker Türkiye Fiyatlari / Seçilmis Dis Pazar Fiyatlari

Türk. beyaz kristal /AB ith. Türk.beyaz kristal/Karaibler(New York) Türk. beyaz kristal/ABD Ith Türk. beyaz kristal /Brezilya Türk. beyaz kristal /Filipinler

civarinda degerler almistir.1988 yilinda egrinin alt degeri olan 0,673 degerindedir. Bu yildan sonra yükselen oranlar 1993 yilinda 2,048 ve 1994 yilinda 0,86’dir. 1994 yilindaki bu alt degerden 1997 yilina yükselis göstermis ve 2,098 degerine ulasmistir. 1998 yilinda 1,624’e düsmüstür.

Türkiye fiyatlarinin ABD Ithalat fiyatlarina oranlandigi egri ilk tepe noktasini 1977 yilinda 1,694 degeri ile vermistir. 1980 yilina düserek gelmis ve 0,756 degerini almistir. 1981 yilinda 1,368 oranina yükselen egri 1984 yilina kadar düserek gelmis ve 0,635 degerlikli oran 1989 yilina kadar yaklasik seviyede kalmistir. Alt nokta 1987 yilinda 0,559’dur. 1989 yilindan 1993 yilina kadar artisla gelindiginde 1,33’lük oran, 1994’de 0,868’e düsmüstür.1997 yilina kadar yeniden yükselen degerler 1,69 ve 1998 yilinda 1,37’dir.

1974-76 yillarinda yaklasik 1,5 oranindaki Türkiye/ABD Ithalat fiyat egrisi, 1979 yilinda düsüs göstermis ve 0,864 olmustur. Iki yil boyunca yükselerek 1981 yilinda 1,43 degerine ulasmistir. Bu yildan sonra birbirine yakin düsüslerle 1988 yilina geldiginde degeri 0,537’dir. Bu yildan yine birbirine yakin yükselislerle 1992-93 yillarindaki 1 degerine ulasmis, 1994 yilindaki düsüste oran degeri 0,678 olmustur.1997 yilina çikis ve 1998 yilina inisteki degerler 1,3 ve 1,11’dir.

Türkiye seker fiyatlari ve seçilmis dis pazar fiyatlari Sekil 4.25’te gösterilmistir. Seker fiyatlarinin çok degisken bir yapida oldugu görülmektedir. Egriler, 1980’li yillarin baslarina kadar benzer karakter göstermekte iken , bu yillardan itibaren farkli özellikler gösteren egriler 1990’lu yillarin basindan itibaren daha da faklilasmistir. Türkiye seker fiyatlarinin 1980-90 döneminde, seçilmis dis pazar fiyatlari degerleri arasinda yer aldigi görülmektedir. Seçilmis dis pazar fiyatlari 1969-71 boyunca 1 $/kg –1,5 $/kg, 1972-73 yillarinda 1,5 $/kg-2 $/kg degeri almakta iken, 1973 yilindan itibaren yükselise geçerek 1974 yilinda ABD fiyati 0,649 $/kg, Caribbean 0,659 $/kg degerleri ile tepe noktasi vermis, Brezilya, Filipinler, Türkiye ve AB fiyatlari 1975 yilinda tepe noktasi vererek sira ile 0,643 $/kg, 0,595 $/kg, 0,510 $/kg ve 0,340 $/kg degerlerine ulasmislardir. Bu yillardan itibaren hizla düsen fiyatlar 1977-79 yillarinda ABD, Filipinler ve Brezilya için 0,7 $/kg-0,9 $/kg araligindadir. Türkiye 1979 yilinda 0,37 $/kg’dir. 1977 yilindan sonra çikis gösteren ABD fiyatlari bu yil için 0,34 $/kg, 1976 ‘dan sonra çikis gösteren AB fiyatlari ise 0,425 $/kg’dir.

Sekil 4.25 Seker Türkiye iyatlari ve Seçilmis Dis Pazar Fiyatlari ($/kg)

-0,050 0,100 0,150 0,200 0,250 0,300 0,350 0,400 0,450 0,500 0,550 0,600 0,650 0,700 0,750 0,800 0,850 0,900 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Yillar

Seker Türkiye Fiyatlari ve Seçilmis Dis Pazar Fiyatlari ($/kg)

1980 yilinda ABD, Caribbean, AB ve Brezilya tepe noktalarina ulasmis ve sira ile 0,66 $/kg ,0,63 $/kg, 0,49 $/kgve 0,48 $/kg iken Türkiye ve Filipinler 1981 yilinda tepe noktalari vererek 0,595 $/kgve 0,455 $/kg degeri almistir. Tepe noktalarindan sonra inise geçen egriler bu dönemden sonra daha düzenli inis çikislar göstermektedir. ABD fiyatlari 1981-98 yillari boyunca 0,45 $/kg-0,5 $/kg araligindadir. AB fiyatlari 1981-86 döneminde 0,35 $/kg-0,41 $/kg araligindadir. 1986 yilindan 1990 yilina kadar çikis gösteren fiyatlar 1990-98 döneminde 0,6 $/kg-0,65 $/kg civarindadir. 1995-96 yillari bu araligin disinda olup, 0,7 $/kg’a yakindir.

Filipin fiyatlari 1981 yilindan 1994 yilindaki 0,28 $/kg ‘a düstükten sonra yükselise geçmistir.1988-98 yillarinda 0,4 $/kg-0,43 $/kg araliginda seyretmistir.

Brezilya fiyatlari 1982-84 yillarinda 0,2 $/kg, 1985-87 yillarinda 0,15 $/kg’dir. 1989-98 döneminde -1990 yili hariç (0,35 $/kg)- 0,25 $/kg-0,3 $/kg arasindadir.

Caribbean pazari ise Brezilya egrisine yakin olup,1982-83’te 0,18 $/kg olan fiyatlar,düserek 1985 yilindaki 0,089 $/kg ile en alt degeri vermektedir. Bu yildan sonra 1989-90 yillarinda 0,28 $/kg’a çikmis, buradan 1991 yilindaki 0,198 $/kg’lik fiyata inerek üç yil boyunca 0,2 $/kg araliginda, sonraki dört yil 0,25-0,3 $/kg araliginda deger almistir. 1998 yili degeri 0,196 $/kg’dir.

1981 yilindan sonra düsme gösteren Türkiye fiyatlari ise, 1985 yilinda en alt deger olan 0,26 $/kg’a düsmüstür. 1984-88 döneminde 0,25 $/kg-0,3 $/kg araliginda olup, Caribbean ve Brezilya pazarlari disindaki pazarlardan düsüktür. 1988 yilindan 1990, oradan 1993 yilindaki tepe noktasina gelindiginde fiyatlar sira ile 0,499 $/kg ve 0,637 $/kg’dir. 1993yilindan 1994 yilindaki 0,421 $/kg’a düsmüstür. Bu yildan çikis göstererek, 1997 yilinda 0,816 $/kg’a ulasmistir. Bu fiyat grafigin tüm egrileri için en yüksek degerdir. 1998 yilindaki 0,666 $/ kg serinin son degeridir.