Sefih Kimsenin Hanımını Boşaması

a. Bidâyetü’l-Müctehid’de Ebû Yûsuf’a Nispet Edilen Görüş ve Tahkiki

İbn Rüşd’ün nakline göre Ebû Yûsuf, sefih kimsenin eşiyle muhâlea akdi yapması veya eşini boşaması geçerli değildir,46 görüşüne sahiptir.

Ebû Yûsuf’a göre, sefihlik sebebiyle kısıtlanan kimse çocuk hükmündedir. Ancak nikâh, boşama, köle azat etme, had ve kısasları ikrar etme, vasiyet etme bu hükmün dışındadır.47 İbn Rüşd, Ebû Yûsuf’un bu görüşünü yanlış nakletmiş gibi görünmektedir. Nitekim İmam Muhammed ve Ebû Yûsuf’a göre sefihlik sebebiyle kısıtlanan kimse çocuk

hükmündedir ama yapmış olduğu evlilik, boşanma, köle azat etme gibi akitler geçerlidir.48

İbn Rüşd’ün bu görüşü yanlış nakletmesinin sebebi, Ebû Yûsuf’un sefih kimseyi çocuğa benzetmiş olması sebebiyle olabilir.

b. Hanefî Kaynaklarda Konunun İncelenmesi

Bu konuda Hanefîler Peygamber efendimizden nakledilen “Çocuk ve bunak haricinde herkesin boşaması geçerli olur”49 hadisini delil olarak kullanmışlardır. Dolayısıyla Hanefîlere göre, sefih kimsenin hanımını boşaması geçerlidir. Nitekim evlilik

45

Serahsî, el-Mebsût, VII780; Mevsılî, el-İhtiyâr, III/171.

46

İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid, s. 668.

47

Mevsılî, el-İhtiyâr, II/97; Kâsânî, Bedâiu’s-Sanâi’, X/90.

48

Serahsî, el-Mebsût, XXIV/227; Kâsânî, Bedâiu’s-Sanâi’, X/90.

49

akdini gerçekleştirebilen gerektiğinde hanımını da boşayabilir.50 Ebû Hanife’ye göre de ergenlik çağına ulaşmış ve akıl sahibi sefih kimseye hacr uygulanamaz. Dolayısıyla malı ve kendisi hakkında yapmış olduğu tasarrufları geçerlidir. 51

50

Mevsılî, el-İhtiyâr, II/97.

51

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ALIŞ VERİŞ BÖLÜMÜ

3.1. Hurmanın Yaşı İle Kurusunun Değiştirilmesi

a. Bidâyetü’l-Müctehid’de Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed’e Nispet Edilen Görüş ve Tahkiki

İbn Rüşd’ün nakline göre Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed, yaş hurma ile kuru hurmayı değiştirmek caiz değildir,1 içtihadında bulunmuşlardır.

Hanefî âlimlerin eserlerini incelediğimizde Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed’e göre, yaş hurmanın kuru hurma karşılığında satılması caiz değildir.2

b. Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed’in Delili

Bu konuda Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed’in dayandığı delil, Peygamber efendimizden nakledilen hadistir. Rivayet edildiğine göre Peygamber efendimize bu mesele sorulduğunda, yaş hurmayı kastederek “kuruduğunda eksilir mi” diye sormuş, “evet” cevabını verilince, “Öyleyse hayır” karşılığını vermiştir.3 Ayrıca yaş hurmanın kuru hurmadan daha fazla ağırlık çekecek olması sebebiyle, ikisinin birbiriyle satılması esnasında birisinde bir fazlalık oluşacak ki, bu fazlalık da caiz değildir.4

1

İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid, s. 548.

2

Mevsılî, el-İhtiyâr, II/32; Merginânî, el-Hidâye, III/90; Şeybanî, Kitâbü’l-Asl, V/58.

3

Ebû Dâvûd, “Büyû”, 18.

4

c. Hanefî Kaynaklarda Konunun İncelenmesi

Ebû Hanife, yaş hurma ile kuru hurmanın aynı miktarda satılmasını caiz görmüştür. Ancak Ebû Hanife, bu görüşünde tek kalmıştır. Âlimlerin çoğunluğu ise böyle bir satışın caiz olmadığı görüşünü benimsemişlerdir.5

Ebû Hanife Irak’a girdiğinde kendisine bu mesele sorulmuş ve kendisinden caizdir, şeklinde cevap alınmıştır. Çünkü ona göre eğer “ﺐطر” (yaş hurma), hurma cinsinden ise, bu satışta bir engel yoktur. Çünkü Peygamber (s.a.s) bir hadisinde “Hurma, hurma karşılığında ve misli misline satılır”6 buyurmuştur. Eğer ki “ﺐطر” hurma cinsinden değilse, bu durumda alışveriş yine caizdir. Çünkü Peygamber efendimiz “Mallar farklı olursa, dilediğiniz gibi alışveriş yapın”7 buyurmuştur.8

Ebû Hanife, Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed’in delil olarak aldığı hadisi ise reddetmiştir. Çünkü hadisin ravilerinden olan Zeyd b. Ayyaş, zayıf bir ravi olarak kabul edilmektedir. İslam âlimleri, Ebû Hanife’nin bu görüşüne itiraz etmişlerdir. Nitekim onlara göre Zeyd b. Ayyaş, zayıf bir ravi değildir. Bu hadisi ise Ahmed b. Hanbel, İbn Hibban, Tirmizi rivayet etmişlerdir. Tirmizi, bu hadisin sahih olduğunu belirtmiştir.9

Ebû Hanife’nin bir diğer delili de şöyledir. Peygamber efendimiz, kendisine Hayber

türü yaş hurma hediye edildiği zaman “Hayber’in bütün hurmaları böyle midir”10 sözünde

“ﺐطر” kelimesi yerine “ﺮﻤﺗ” kelimesini kullanmıştır. Buradan da anlıyoruz ki, ikisi de aynı cins içerisine dâhildir.11 Ancak Ebû Hanife, bu delilinde de hata etmiş gözükmektedir. Çünkü hadisin metnine baktığımız zaman “ﺐطر” kelimesini görmemekteyiz. Hadiste zikredildiğine göre, Allah Resülü Hayber’den vergi toplamak üzere bir sahabîyi görevlendirmiştir. Sahabî, iyi cins hurmayla dönüp Hz Peygamber’e onu sunduğunda Peygamber (s.a.s), “Hayber’in bütün hurmaları böyle midir” diye sormuştur. Hadisin

5

Aynî, el-Binâye, VIII/286.

6

Buhari, “Büyû”, 74.

7

Buhari, “Büyû”, 77.

8

Mevsılî, el-İhtiyâr, II/32.

9

Aynî, el-Binâye, VIII/286-287.

10

Buhari, “Büyû”, 89.

11

devamında ise sahabî, bütün hurmaların böyle olmadığını ancak bu şekilde iyi cins olan bir ölçek hurmayı, iyi cins olmayan iki ölçek hurma karşılığında satın aldıklarını söylemiştir.

Peygamber efendimiz ise sahabîyi böyle bir uygulama yapmaktan men etmiştir.12 Hadisin

tamamını okuduğumuz zaman Ebû Hanife’yi haklı çıkaracak bir delile rastlamamaktayız. Zira hadisin devamında Peygamber efendimiz iyi cins hurma ile kötü cins hurmanın miktarları farklı bir şekilde de olsa satın alınmasını yasaklamış ve bu alım satımı para ile yapmalarını söylemiştir.

Ebû Hanife, İmam Muhammed ve Ebû Yûsuf’un yaş hurmanın daha ağır geleceği deliline ise şöyle cevap vermiştir: “Yaş hurma ile kuru hurma arasındaki bu farklılık doğal vasıflardan kaynaklanmaktadır. Bu sebeple takas edilen şeyler arasındaki benzerlik şartı ortadan kalkmaktadır. Çünkü bu, Allah tarafından meydana gelmiş olan doğal bir farklılıktır. Bundan sakınmak ise mümkün değildir.”13