Savunma Harcamalarının Tanımı ve Genel Yapısı

Savunma harcamaları bir ülkenin, içten ve dıştan gelebilecek her türlü tehdit ve tehlikeye karşı kendini koruma maksadıyla, ülkenin bütünlüğüne yönelik her türlü tehditlerin artan bir fonksiyonu olarak milli gelirden savunmasına ayırdığı pay olmaktadır. Savunma harcamaları, savunma hizmeti ve amacına tahsis edilmiş askeri ve sivil personel ile ilgili harcamalardan, yine bu sektör ile ilgili araç ve gereçlerin (askeri mühimmat ve ekipman vs.) üretimi ve satın alınması, bunların bakım ve onarım giderlerinden, bina vb. yapı faaliyetlerinden, araştırma-geliştirme harcamalarına (AR-GE) denir (Tüğen, 1989: 48).

Bir diğer tanıma göre, savunma harcamaları; Jandarma Genel Komutanlığı, Milli Savunma Bakanlığı (ve ona bağlı kolluk kuvvetleri) ve Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın gereksinimlerini karşılamak maksadıyla yapılan personel, silah, diğer askeri teçhizat ve

58

mühimmat harcamalarıyla yiyecek, giyecek, yakıt vb. yatırım ve transfer ödemelerini kapsamaktadır (Şensesen, 2002: 12).

Kimi iktisatçılar savunma ve savunma harcamaları için yukarda belirtilen tanımları yaparken, bir kısım iktisatçılar, savunma ve savunma harcamalarının net bir tanımın olmadığını ifade etmişlerdir. Onlara göre, savunma harcaması kavramından devletlerin neyi kastettiği sorusu tam olarak net olmadığı için devletler, bu harcamaları kendi amaçlarına uygun olarak tanımlayabilmektedir (Giray, 2004: 184).

Savunma harcamalarının tanımı ile ilgili anlaşmazlık: Birleşmiş Milletler (BM), Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü (NATO), Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından yapılan tanımlarda da görülmektedir. Birleşmiş Milletler (BM), Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü (NATO), Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından savunma harcamalarının tanımı şunlardır (Giray, 2004: 181-199);

 NATO’ya göre savunma harcamaları, Askere ve personele yapılan ödemeler, silahlı kuvvetler içinde veya bağlantılı çalışan teknisyenlere, bürokratlara vb. yapılan ödemeler, tıbbi hizmetler, akrabalar da dahil olmak üzere vergisel ayrıcalıklar ve sosyal faydalar, emeklilere yapılan ödemeler, askeri okul ve hastanelere yapılan ödemeler, silah üretimine ve ithaline yapılan harcamalar, altyapı yatırımları ve binalara yapılan harcamalar, bakım ve onarıma yapılan ödemeler, diğer malların tedariki için yapılan ödemeler, askeri araştırma ve geliştirme (AR-GE) harcamaları için ödemeler, stratejik malların stoklanması için yapılan harcamalar, silah ve üretim hatlarının korunması için yapılan ödemeler, silah üretim sübvansiyonları ve değişim sübvansiyonları ödemeleri, diğer ülkelere yapılan askeri yardım ödemeleri, uluslararası organizasyonlara (Askeri ittifak, Birleşmiş Milletler vb.) yapılan ödemeler, jandarmaya yapılan ödemeler, sınır/sahil koruma muhafızları için yapılan ödemeler, polise yapılan ödemeler, yangın/felaketten kurtarma için yapılan ödemeler, Birleşmiş Milletler (BM) barış gücü için yapılan ödemeler, Askeri okullar, hastaneler, şirketler için yapılan ödemeler, askeri altyapının sivil kullanımı için yapılan ödemeler, önemli kişilerin taşınması için yapılan ödemeler, teknoloji ve patent satışları için yapılan ödemeler, üretim sübvansiyonları geri ödemeleri, kredi teminidir.

 IMF’ye göre savunma harcamaları, Askere ve personele yapılan ödemeler, silahlı kuvvetler içinde veya bağlantılı çalışan teknisyenlere, bürokratlara vb. yapılan ödemeler, tıbbi hizmetler, akrabalar da dahil olmak üzere vergisel ayrıcalıklar ve sosyal faydalar, askeri okul ve hastanelere yapılan ödemeler, silah üretimine ve ithaline yapılan

59

harcamalar, altyapı yatırımları ve binalara yapılan harcamalar, bakım ve onarıma yapılan ödemeler, diğer malların tedariki için yapılan ödemeler, askeri araştırma ve geliştirme (AR-GE) harcamaları için ödemeler, silah ve üretim hatlarının korunması için yapılan ödemeler, diğer ülkelere yapılan askeri yardım ödemeleri, uluslararası organizasyonlara (Askeri ittifak, Birleşmiş Milletler vb.) yapılan ödemeler, sivil savunma için yapılan ödemeler, jandarmaya yapılan ödemeler, sınır/sahil koruma muhafızları için yapılan ödemeler, Birleşmiş Milletler (BM) barış gücü için yapılan ödemeler, askeri okullar, hastaneler, şirketler için yapılan ödemeler, askeri altyapının sivil kullanımı için yapılan ödemeler, önemli kişilerin taşınması için yapılan ödemeler, teknoloji ve patent satışları için yapılan ödemeler, üretim sübvansiyonları geri ödemeleri, kredi teminidir.

 Birleşmiş Milletler (BM)’ye göre savunma harcamaları, Askere ve personele yapılan ödemeler, akrabalar da dahil olmak üzere vergisel ayrıcalıklar ve sosyal faydalar, askeri teçhizat ithaline ve üretimine yapılan harcamalar, altyapı yatırımları ve binalara yapılan harcamalar, bakım ve onarıma yapılan ödemeler, diğer malların tedariki için yapılan ödemeler, askeri araştırma ve geliştirme (AR-GE) harcamaları için ödemeler, diğer ülkelere yapılan askeri yardım ödemeleri, sivil savunma için yapılan ödemeler, jandarmaya yapılan ödemeler, sınır/sahil koruma muhafızları için yapılan ödemeler, askeri okullar, hastaneler, şirketler için yapılan ödemeler, askeri altyapının sivil kullanımı için yapılan ödemeler, önemli kişilerin taşınması için yapılan ödemeler, teknoloji ve patent satışları için yapılan ödemeler, üretim sübvansiyonları geri ödemeleri, diğer ülkelerden askeri yardım ödemeleridir.

Savunma harcamalarının sınıflandırılmasıyla ilgili olarak devletlerarasında küçük farklılıklar olmasına rağmen, NATO’nun yapmış olduğu sınıflandırma kabul görmektedir. NATO bu harcamaları dörde bölerek (altyapı harcamaları, personel harcamaları, ekipman harcamaları ve diğer operasyonel harcamalar) sınıflandırmıştır (Sezgin, 2003: 1).

Türkiye’nin 2000-2016 yılları arasındaki savunma harcamalarının genel durumuna baktığımızda, ülkenin savunma harcamalarının yatay seyrettiği görülmektedir. Nitekim Şekil 17’deki veriler de bu durumu destekler niteliktedir.

60

Şekil 17. 2000-2016 Dönemi Türkiye Savunma Harcamaları Verileri (Milyar $) Kaynak: SIPRI (Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü) 2018’den

derlenmiştir.

Şekil 17’de görüldüğü gibi, Türkiye’nin savunma harcaması 2000 yılında 17.404 milyar dolar iken, 2005 yılında 13.237 milyar dolar, 2007 yılında, 13.656 milyar dolar, 2009 yılında 14.777 milyar dolar, 2012 yılında 14.939 milyar dolar, 2015 yılında 15.397 milyar dolar, 2016 yılında ise 14.974 milyar dolar olmuştur. Türkiye’nin 2000-2016 yılları arasındaki savunma harcamalarında belirgin bir artış veya azalış görülmemektedir.