Savaş başlamadan önce İngiltere’nin kontrolünde bulunan Mısır’daki kuvvet durumu ili ilgili olarak farklı bilgiler mevcuttur:
VIII. Kolordu Kumandanlığı’nın Mısır Seferi için yaptığı araştırmaya göre; bölgede bulunan Mısır Ordusu, dörtder bölükden oluşan dokuz tabur, altışar bölüklü yedi tabur, üç bölüklü bir atlı süvari taburu, dört bataryalı bir topçu taburu, üç toplu bir süvari bataryası, bir garnizon topçu taburu, bir istihkam taburu, beş deve kolundan oluşuyordu. Bu birlikler 19.213 er, 123 İngiliz, 709 yerli subay olmak üzere toplam 20.045 mevcudundaydı436. Diğer bir esere göre bu kuvvetlerin sayısı 18.000 olarak
bildirilmekteydi 437.
Avrupa cephesinde savaşın başladığı sırada Mısır Ordusunun yanında Mısır’da bulunan İngiliz kuvvetleri 6050 askerden oluşuyordu. Bu kuvvetler Kahire, Hortum, İskenderiye’deki taburlardan meydana geliyordu438. Bu kuvvetlerle ilgili olarakta diğer
yazar; bunların sadece üç piyade taburu ve bir sahra bataryasından meydana geldiğini belirterek Sudan’da daha çok kuvvet bulunduğunu ifade etmiştir 439. Diğer bir eserde
ise, İngilizlerin barış sırasında bölgede bir süvari alayı, iki batarya top, dört piyade taburu ile yardımcı hizmet birliklerinin bulunduğunu bildirmiştir. Bu birlikler savaşın başlaması ile Avrupa cephesine sevk edilmişti440.
Avrupa cephesinde savaşın başladığı sırada Mısır’da bulunan İngiliz Ordusu Süveyş Kanalının savunması için yeterli değildi. Mısır Ordusunun Müslüman olması sebebiyle bölgede bulundurulması uygun olmadığı düşünülerek büyük çoğunluğu
434ATASE Arş., Kl.248, Ds.1031, F.32; Military Operations... , s.17; Altuğ , a.g.m.,s.27; Gençoğlu,
a.g.t., s.122 ve 128; Palmer, a.g.e., s.251.
435Tercüman-ı Hakikat, S.12056, 21 Teşrin-i evvel 1330- 3 Teşrin-i sani 1914. 436ATASE Arş., Kl.126, Ds.97(590), F.23-16.
437Dukakinzâde Feridun, a.g.e., s. 21. 438Akbay, a.g.e., s.154.
439Erden, Birinci..., s.33 440Karasapan, a.g.e., s.162-163.
Sudan’a gönderilmişti441. Bu konu ile ilgili olarak ayrıca Kudüs Mutasarrıfı Macid
Bey’in 30 Ağustos 1914 tarihinde Harbiye Nezaretine gönderdiği şifreli telgrafta“Mısır askerlerini kumanda eden müslim zabitanın kamilen Sudan cihetine sevk edilerek, Mısır’a 400 kadar İngiliz zabiti gönderildiği”ni bildirmiştir 442.Sudan’a gönderilen bu
subaylarla ilgili olarak 19 Eylül 1914 tarihinde Mısır’dan BaşkumandanlıkVekâleti’ne verilen bilgiye göre; Sudanda bulunan Mısır Ordusu subaylarından bazıları ihtilal hareketleri yaptıkları için tutuklanmışdır.Diğer subaylar tutuklananlar lehine gösteri yapmışlardır.9 Eylül 1914 tarihinde bazı Mısırlı Subaylarda isyan hareketinden dolayı bunların silâhları alınarak Sudan’a gönderildiği beyan edilmiştir443.
Daha çok bir deniz devleti olarak tanınan İngiltere, kara ordusunu savaşın başlaması ile yeniden düzenleme ihtiyacı duymuştur. İngiltere çeşitli kıtalardaki sömürge ve dominyonları ile birlikte 8.000.000’lik zengin bir insan kaynağına sahipti444. Avrupa cephesinde savaşın başlaması üzerine asker sayısını arttırmak isteyen
İngiltere, Avustralya Hükümetine 29 Temmuz 1914 tarihinde yazdığı şifreli telgrafta; savaş boyunca Anavatan’ın nasıl ve ne ölçüde desteklenebileceğini sormakta ve kararın kısa sürede bildirilmesini istiyordu445. Bu sırada Avustralya’nın nüfusu 4.5000.000,
Yeni Zellanda’nın nüfusu ise bir milyondan fazla idi446.
Avustralya Hükümeti İngiltere’nin çağrısı üzerine yapmış olduğu kabine toplantısı ve komutanlarla varılan mutabakat sonunda verdiği cevapta; donanmanın Britanya Amiralliği emrine verileceğini, teşkil edilecek 20.000 kişilik bir sefer kuvvetininde imparatorluk hükümetinin uygun yere gönderileceğini ve savaşın süresi boyunca mütemadiyen ikmalinin sağlanacağını teklif ve taahhüt etmişti.Teklifin uygun görülmesi üzerine Avusturalya Hükümeti 6 Ağustos 1914 tarihinde General Bridges’i bu sefer kuvvetini teşkil etmek ve kumanda etmek için görevlendirmiştir447.
30 Ağustos 1914 tarihinde Joffre’un genel karargahında İngiliz irtibat başkanı olan Sir John Maxwell Mısır’ın savunmasını düzenlemek için görevlendirilmiştir.
441Dukakinzâde Feridun, a.g.e., s. 21.
442ATASE Arş., Kl.248, Ds.1031(1224), F.2-5. 443ATASE Arş., Kl.248, Ds.1031(1224), F.6-3.
444Naci Koçoğlu, 7 nci Kolordunun Balkan Harbi ve Birinci Dünya Harbindeki Rolü, HÜAİİTE, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1995, s.162.
445Baha Vefa Karatay, Mehmetçik ve Anzaklar, Türkiye İş Bankası Kültür yayınları, Ankara, 1987, s.35. 446Tuncoku, a.g.e. ,s. 14.
Böylece Mısır’da otuz yılını geçirmiş olan Maxwell Mısır’daki İngiliz kuvvetlerinin komutanlığına atanmıştı 448.
İngiltere sömürgelerinden Avrupa cephelerine gönderilecek birliklerinin iklim değişikliğine alışması ve eğitimlerini tamamlamak üzere bir süre Mısır’da kalmasına karar verilmişti. Böylece bölgede sürekli bir kuvvet bulunması sağlanacaktı449. Ayrıca
1914 Ağustos’unda İngiliz Savaş Bakanı Lord Kitchener’in emri ile yüzde doksanı gönüllülerden oluşmuş 42. Doğu Lancashire Tümeni Eylül ayı sonunda bölgede gelmişti450.
İngiltere Mısır’daki kuvvetlerini arttırmak için Hindistandan gelen kuvvetler ile bölgedeki durumunu kuvvetlendirmeyide düşünmüştü. Bu karar üzerine Hindistan Hükümetinden bölgeye 8 piyade taburu, 2 dağ bataryası ve bir hecin süvar tugayı gönderilmesi istenmiştir.Hint birlikleri Osmanlı Devleti savaşa girmeden iki hafta önce Süveyş’te karaya çıkmışlardır.Karaya çıkan birlikler ivedilikle kanal boyunca savunma düzeni almışlardır. Böylece Osmanlı Devleti savaşa girdiği sırada Mısır’ın ilk savunma tedbirleri alınmış bulunuyordu. Takip eden günlerde 3 Hint Piyade Tugayı daha yola çıkarılmıştır451. 5 Aralık 1914 tarihinde hint birlikleri intikalerini tamamlamışlardı452.
Konu ile ilgili olarak yayınlanan bir gazete haberinde; “Mısırda 17.000 İngiliz askerî ve bir miktar hind askerî vardır.Hind askerlerinin yerlilerle tesis-i uhuvvet ettiği yolunda bazı haberlerde devrân etmektedir’’ beyanatı bulunmaktadır453. Diğer bir
gazete haberinde ise; İngiltere ve Fransa’nın Mısır’daki durumlarını kuvvetlendirmek için Yunanistan’dan Mısır’a gönderilmek üzere 40.000 asker istediklerini, buna karşılık Kıbrıs Adasının Yunanistan’a verileceğini vâd ettiklerini bildirmekteydi454.
İngilizlerin Mısır savunmasını kuvvetlendirmek için istemiş oldukları Avustralya ve Yeni Zellanda birliklerinin ilk kafileleri gemi ile harekete geçmiş455, uzun bir
448George, “Kitchener ve Harb” (Çev Sabit), Mecmua-i Askeriye, S.60,( Mart 1926), s.116 ; Military
Oparations...., s.13 ; Larcher, a.g.e., C. II, s.186; Erden, Paris’ten...., s.62; Karasapan, a.g.e., s.163
449Dukakinzâde Feridun, a.g.e., s. 21.
450Steel-Hart,a.g.e., s.25, George, s.117; Military Operations, s.14; Karasapan, a.g.e., s.163; Kressenstein, a.g.e., s.47.
451Military Operations, s.15; Erden, Birinci..., s.33-34 ;Erden, Paris’ten..., s.62.
452Mısır’ın Müdafaası, (1914 Senesi Teşrin-i sanisi’nden 1916 Senesi Mart’ına Kadar Mısır’da Yapılan Harekât-i Askeriye’ye Aid Rapor Olub İngiltere Hükümetince Matbuatla Neşr Edilmiştir), (Çev. Rahmi), Matbuâ-i Amire, İstanbul, 1332, s.8.
453Sabah, 28 Teşrin-i evvel 1330-10 Teşrin-i sani 1914. 454Tanin, 31 Teşrin-i evvel 1330- 13 Teşrin-i sani 1914.
455 John Robertson, “Avustralya ve Birinci Dünya Harbi” , (Der. R. Salih Sakaryalı), Askerî Tarih
yolculuktan sonra 23 Kasım 1914 tarihinde İskenderiye Limanında gemilerden indirilmişlerdi. Gemilerden indirilen bu birlikler Kahire yakınlarındaki Zeytun askerî kampına yerleştirilmişlerdi. Burada çöl savaşı için gerekli eğitimi gören askerler muhtemel bir Türk taarruzuna karşı Süveyş Kanalının savunulmasında görevlendirileceklerdi456. Anzak Kolordusunun çekirdeğini teşkil eden bu birliklerin
bölgeye gelmesi ile kanal savunması daha da kuvvetlenmiştir457. Bu birliklerin
komutanlığına İngiltere Savaş Bakanı Kitchener’in emri ile Hindistan Ordusundan Willilim Birdwood’u atanmıştı458. Mısır’a takviye gelen birlikler hakkında o günlerde
Milan’dan alınarak yayınlanan bir habere göre; İngilizler Mısır’ın savunulması için 20.000 Hindu, Avustralya ve Kanada askerini bölgeye getirtmişlerdir haberi yeralmaktaydı459.
İngiltere, Osmanlı Devleti’nin muhtemel bir taarruzana karşı bölgeye takyiye birlikler getirmenin haricinde aldığı tedbirler hakkında Başkumandanlık Vekâleti’ne 21 Ekim 1914 tarihindeki durum hakkında gönderilen bilgiye göre; Osmanlı-Mısır sınırından itibaren İngilizlerin Türkiye-Mısır arasında bulunan yolarda bulunan bütün kuyuları kumla doldurmaya devam ettiklerini, bu yolların etrafında lağımlar yapıldığı gibi Süveyş Kanalı’nın 15 kilometre doğusunda tahkimât yapıldığı bildirilmektedir460.
16 Kasım 1914 tarihinde Kanalın savunma görevi General Wilson’a verilmişti. Mısır Genel Kumandanı General Maxwell’in karagahı ise, Kahire’de idi461.
Savaşın Başlaması ile birlikte Mısırda bulunan düzenli birlikler Avrupa cephesine sevk edilmiş462 ve Süveyş Kanalı İngiltere’nin sömürgelerinden gelerek Avrupa cephesine geçen askerler için bir geçiş noktası olmuştur463.
Mısır’da bulunan birliklerin Avrupa cephelerine gitmesi üzerine bunların yerine gelen birlikler tam olarak eğitimlerini tamamlamamış durumdaydı. 1914 yılı sonuna doğru Mısırda bulunan İngiliz ordusu 35.000’i Hintli olmak üzere 150.000 askerden
456Tercüman-ı Hakikat, S.12096, 26 Teşrin-i sani 1330-9 Kanun-ı evvel 1914; Tuncoku, a.g.e., s.21;
Military Operations..., s.19.
457 Erden, Paris’ten..., s.63.
458 Steel-Hart, a.g.e., s.12;George, a.g.m., s.118.
459 Sabah, S.9069, 3 Kanun-ı evvel 1330-16 Kanun-ı evvel 1914. 460 ATASE Arş., Kl.248, Ds.1031(1224), F.20-1.
461Dukakinzâde Feridun, a.g.e., s.22 Erden, Birinci..., s.34. 462 ATASE Arş., Kl.248, Ds.1031(1224), F.6.
463 ATASE Arş.’nde bu konu ile ilgili olarak çeşitli tarihlere ait belgeler bulunmaktadır. İngiltere Mısır’ı harekât üssü olarak kabul ederek Hindistan’dan ve Avustralya’dan gelen askerlerini Süveyş Kanalı vasıtasıyla Avrupa cephelerine sevk etmiştir. Bkz. ATASE Arş., Kl.248, Ds.1031(1224), F.2-23; Kl.531, Ds.2074, F.1-1, 3; Kl.174, Ds.752-A(316), F.1.
oluşmaktaydı. Bu birlikler ise; Anzak Kolordusu, East Lancashire Tümeni, Yeomanri Süvari Tümeni, 6 Hintli Piyade Tugayı, 1 Hintli Süvari Tugayı, tümen teşkilâtı yapılmamış birçok birlikler, Mısır-Sudan Doğu Afrika birlikleri, Bikanir Hecin süvar birliğinden oluşuyordu. Bu birliklerin toplam olarak muharip sayısı 70.000’den ibaretti. Bu kuvvetin 35.000’i kanal savunması için tahsis edilmişti464.
Mısır’a yeni gelen birlikler ile Aralık ayı içerisinde Süveyş Kanalı'nın savunmasında düzenlemeler yapılmıştı. Buna göre Kanal savunmasında; 10. ve 11. Hint Kıtaları ve İmparatorluk Hizmet Atlı Tugayı bulunuyordu. Avrupa'daki İngiliz düzenli birliklerinin herhangi bir talebinde İngiliz Tugayı geri çekilecek; kuvvetler tümüyle Hint Kıtalarından teşkil olunacaktı. Hindistan'daki kıtalarda bulunan üç topçu bataryası gerektiğinde çağrılacaktı. Daha sonra Doğu Lancashire Tümeninin iki Sahra Topçu Tugayı ve Mısır Ordusunun dağ bataryası kanal savunmasına katılmıştı. Kanal'ın asıl savunma gücü savaş gemilerinin varlığına bağlıydı. Bu savaş gemileri Mısır Birlikleri için Kanal'da güvence olacaktı465.
Kanal savunması üç bölüme ayrılmıştı: Süveyş'ten Acıgöl'e; Büyük Acıgöl'ün kuzeyindeki Deversoir'den El Ferdan'a; burdan da Port Said'e kadar Karargah ve hazır kıta İsmailiye'de bulunmaktaydı. Tatlı su kanalını korumak amacıyla bu birliklerden ufak ayrılmalar olmuştu. Bu birliklerin asıl görevi ise Kahire-İsmailiye ana hattını korumaktı. Topçu birlikleri hariç Doğu Lancashire Kıtasının birlikleri kullanılmadı. Sir J. Maxwell bu birliklerin eğitiminde aksama olmasını istemiyordu. Ayrıca bu kıta ile birlikte Avusturalya ve Yeni Zelanda'dan yeni katılımlarla, kanal boyunca Kahire'den İsmailiye'ye sevkedilebilecek yeni bir kuvvet oluşturulmuştu 466.
Birinci bölge’de; dört piyade taburu, bir süvari bölüğü, bir hecin bölüğü, bir batarya, yarım istihkam bölüğü bulunurken, ikinci bölgede; yedi piyade taburu, bir süvari bölüğü, bir hecin bölüğü, sahra topçu tugayı ve Mısır dağ bataryası bulunmaktaydı. Üçüncü bölgede ise, beş piyade taburu, bir süvari, iki hecin bölüğü, bir dağ ve iki sahra bataryası , yarım istihkam bölüğü ve bir zırhlı tren mevcuttu.Kanal savunmasının ihtiyatı olarak İsmailiye’de iki piyade tugayı, bir süvari tugayı ve
464 Dukakinzâde Feridun, a.g.e., s.22; Larcher, a.g.e., C.II, s.187. 465 Military Operations..., s.23.
yardımcı sınıflar vardı. Türk kuvvetlerinin taarruzundan bir iki gün önce bu ihtiyat birlikleri Kahire’den getirilen bir Yeni Zellanda piyade alayı ile takviye edilmiştir467.
Süveyş Kanalı her ordu için büyük bir engel teşkil etmekteydi. Fakat özellikle Büyük Kum Çölü'nü geçerek saldırı yapmayı düşünen ordular için çok daha büyük bir engel durumundaydı. Kuş uçuşuyla Port Sait'ten Süveyş'e kadar olan mesafe 100 mil idi. Bunun 22 mili Büyük ve Küçük Acıgöl'den 7 mili ise Timsah Gölü tarafından oluşmaktaydı. Bu göller daha önceden belirtilmiş olan savunma güçleri için doğal set oluşturmaktaydı468 .İngilizler kuzeyde kanalın geçtiği Menzile gölünü suni bir şekilde
taşırmışlar, Kantara ve Düebdarın kuzeyine kadar olan mıntıkayı bataklık ve geçilmez bir hale getirmişlerdi. Böylece kanalın savunulacak yerlerini daraltmışlardı469. Ayrıca
daha önce belirtildiği gibi Timsah ve Acı Gölleri tutmak üzere dokuz savaş gemisinden oluşan İngiliz ve Fransız filosu mevcuttu470.
Cemal Paşa’nın Kanal Seferi sonrasında 28 Nisan 1915 tarihinde düşmana dair olarak Başkumandanlık Vekâletine yazdığı raporunda ise; “Kolordunun muhtelif menabaattan aldığı malumat hulasası şu idi: Kantara’dan Acıgöl’e kadar olan kanal kısmında mevcud İngiliz ve Hind askerî (12.000) kişi tahmin edilmektedir.Kanalın şark ve garbında iki hat müdafa mevcud, bütün hattın tuli 30 kilometre imtidâdındadır. İlk hat müdafa avcı siperlerinden ibaret olup kanaldan birkaç kilometre uzaktadır. Bu mevazide altı santimetrelik 12 top vardır. Bundan maada kanalın önünde her birisi her birisi oniki santimetrelik iki ağır topa malik üç sahra istihkamı Kantara’nın şarkında ehemmiyetli bir İngiliz çadırlı ordugâhı görülmüştür. Mevazinin ilerisinde birçok lağımlar vaz edilmiştir. Düşmanın asıl savunması kanalın garbındadır ve bu hatta 18 sahra topu mevcuttur. Timsah gölünde küçük bir harb gemisi vardır. Süveyş civarındaki kuvvet İngiliz ve Hindli olmak üzere tahminen 5.000 neferden ibarettir. Süveyş’te üç kruvazör iki torpido vardır. Port Said’deki kuvvet anlaşılamamıştır. Limanda iki Fransız kruvazörü vardır. Kanal garbinde kanal imtidadınca temadi eden şimendifer hattı üzerinde her birisi küçük çaplı iki gemi topu ve iki mitralyozla mücehhez haki renkli iki tren görülmüştür. Kanal hattındaki mitralyoz adedi otuzu geçmek üzere tahmin edilmiştir. Kahirenin garnizonu iki İngiliz livasından, bir Poramari livası ve iki ihtiyat alayı (altıncı Lanşer Avcıları ve üçüncü Mancester)’dan mürekkebdir ki yekun olarak 8 tabur piyade, iki alay süvari, her biri dört toplu obüs bataryasından ibaret iki topçu taburudur. Tabur mevcudları 400 ila 800 neferdir. Her taburda bir mitralyoz vardır. Mısır askerî tamamıyla silâhsız olarak barakalarda tahşid edilmiştir. İskenderiye garnizonu 8 tabur piyade, az süvari ve üç bölük kale topçusundan ibarettir. En ma‘lem efrad Avrupa’ya nakil edilmiş bunların yerine
467 Erden,Birinci..., s.37-38. 468 Military Operations...,s. 23.
469 Mısır’ın Müdafaası, s.8; Dukakinzâde Feridun, a.g.e., s.32; Karasapan, a.g.e., s.164; Military
Operations..., s.25.
470 Mısır Seferi, (Times’ın Tarih-i Harbinden Tercüme Edilmiştir), (Çev. Rahmi), Matbua-i Amire, İstanbul, 1332, s.16; Akbay, a.g.e., s.184.
genç kura efradı ikame edilmiştir. Bir çok nakliye gemileri 25.000 kadar Hind askerini alarak Bayramın ikinci günü Süveyş Limanını terk etmişlerdir... Bu ihtimâl Osmanlı Ordusu kıtaatı kanala karşı hareket ettikleri esnada Akabe ve Maan civarına taaruz edeceklerdir” bilgileri471 mevcuttur.
1914 Kasım ayının başlarında Londra’da yeni kurulan Savaş Konseyi savaşın yürütülmesi sorumluluğunu Kabine’den devr almıştı. Konseyin başlıca üyeleri Başbakan H.H. Asquith, Churchill ve Kitcehener’di. Savaş konseyinin 25 Kasım’daki toplantısında Churchill, Süveyş kanalı ile Mısır’daki İngiliz varlığını Türklerin Sina’dan yapacakları bir saldırıdan korumak için Gelibolu Yarımadasına bir saldır yapma fikrini ortaya attı. Fikir uygulaması güç olduğu gerekçesi ile redd edilmişti.Churchill bunun üzerine Gelibolu’nun bir hile olarak kullanılmasını önerdi. Bu fikir daha çok kabul gördü ise de henüz Mısır’a yönelik bir tehdit olmadığı için aceleci davranmaya gerek olmadığı kararına varıldı472. Bu toplantı sırasında Kitchener ise;
İskenderun körfezine çıkarma yapmayı düşüyordu. Bu sayede Suriye bölgesine giden demir yolu kesilecek ve bölgeye takviye kuvvet gelmesi engellenecekti. Bu fikirde elde ulaşım vasıtası ve kuvvet olmadığı gerekçesi ile kabul edilmemişti473.