Cemal Paşa’nın Şam’a Gelişi ve Faaliyetleri

6 Aralık 1914 tarihinde Şam’a gelen Cemal Paşa340 _{büyük bir ilgi ile}

karşılanmış, karargahını Damasküs Palas oteline kurmuştur. Aynı günün akşamı eski Ordu Kumandanı Zeki Paşa bölgeden ayrılmıştır341_.

Cemal Paşa bölgeye geldiğinde başlıca üç zorlukla karşı karşıya kalmıştı. Bunlardan birincisi İngilizlerin savunma tedbirlerini almış bulundukları Süveyş 336 _{Muzaffer, a.g.m. , s.12.} 337 _{ATASE Arş., Kl.159, Ds.704(539), F.15.} 338 _{ATASE Arş., Kl.531, Ds.2074, F.35-2.} 339 _{ATASE Arş., Kl.531, Ds.2074, F.35-3.} 340 _{ATASE Arş., Kl.171, Ds.742(44), F.2-3; Kl.16, Ds.77, F. 20.} 341_{Erden, Paris’ten..., s.34.}

Kanalı’na ve Mısır’a bir saldırı gerçekleştirmekti. İkincisi hem askerî amaçla hem de İslâm birliği propagandası için Mekke, Medine ve Hicaz’ın diğer kesimlerindeki garnizonlarla muhabere hattını açık tutmalıydı. Üçüncü zorluk ise, hayati önem taşıyan Suriye bölgesinin güvenliğiydi. Bu da Cemal Paşa’nın İskenderun veya başka bir yere yapılacak bir İngiliz, Fransız çıkartmasını püskürtmesi gerektiği anlamına geliyordu. Eğer Süveyş Kanalı harekâtı başarısızlıkla sonuçlanırsa, komutası altındaki bölgeyi Mısır’dan gelebilecek bir İngiliz taarruzuna karşı savunmak zorunda kalacaktı. Ayrıca savunma hattının çökmesi halinde Irak’tan da bir saldırı gelebilirdi. Sorumluluklarının ağırlığından dolayı Cemal Paşa’ya politik ve idari meselelerde geniş bir serbestlik tanınmış, ayrıca parasal kaynak ve ikmal maddeleri konusunda eldeki imkânlar dahilinde desteklenmeye çalışılmıştır342_.

Cemal Paşa Şam’a geldiğinde Binbaşı Mümtaz Bey kumandasındaki Arap gönüllü müfrezesi Elariş’i işgal etmiş ve bulunduğu bölgeyi kontrolü altına almıştı. Teşkilât-ı Mahsusa’ya bağlı gönüllülerden oluşan bir müfreze de İzmirli Eşref Bey kumandasında Sina Çölünün merkezindeki Kalatülnahil’i işgal etmiş bulunuyordu343_.

Akabe de Kaymakam Musa Kazım Bey kumandasında muvazzaf orduya mensup bir müfreze bulunuyordu. Birüssebi’de 27. Tümene bağlı bir alay çöldeki kuvvetlerin dayanağını oluşturuyordu. 25. Tümenin büyük bir kısmı Şam’da bulunuyordu. Bu tümen kumandanı Kaymakam Ali Fuat Bey emri altında eğitimine devam ediyordu 344_.

Cemal Paşa Şam’a gelir gelmez VIII. Kolordu Kumandanı Mersinli Cemal Bey tarafından Birinci Kanal Seferi ile ilgili bilgiler kendisine verilmiştir. Bu bilgilere göre; Kolordunun üç tümeninden yalnızca 25. Tümen ile diğer iki tümenden seçilmiş subay ve erlerden teşkil edilmiş bir alay kanal seferine tahsis edilmiş, VIII. Kolordu’nun geri kalan kuvvetlerini menzil hatları ile Lübnan ve Beyrut sahillerinin savunması için tahsis edilmiştir345_{. VIII.Kolordu’nun amacı yalnız kendi kuvvetleriyle çöl harekâtı yaparak}

kanala taarruz etmek ve sonucu gayet az bir zamanda elde etmeye çalışmaktan ibaretti. Cemal Paşa hazırlıkları yetersiz buldu. Bunun için sefer kuvvetinin takviyesine, deve sayısının arttırılmasına karar verdi346_{. Düşmanın kuvvetine ve savunmasına dair}

342_{Stoddard, a.g.e. , s.112-113.}

343_{Öke, a.g.e.., s.239; Karasapan, a.g.e., s.166; Hatıralar Bahriye Nazırı..., s.163; Aydemir,}

Makedonya’dan..., s.165.

344_{Karasapan, a.g.e., aynı yer; Hatıralar Bahriye Nazırı... ,aynı yer.} 345_{Hatıralar Bahriye Nazırı..., aynı yer.}

bilgilere göre birinci kademe kuvveti kanalın doğusundaki mevzileri ele geçirmek için yeterli ise de kanalı geçmek ve karşı yakasındaki mevziileri kontrol altına almak için yetersizdir. Bunun kanal seferine 10. Tümen de katılmalı idi 347_.

Cemal Paşa bölgeye geldikten sonra 14 Aralık 1914 tarihinde Kanal Seferi için alınacak tedbirler ve Suriye bölgesinin emniyeti konusunda raporunda belirttiğine göre; VIII. Kolordu’nun Mısır Seferi projesi doğru ve esaslı olarak yapılmıştı. Bu hazırlıklar yetersiz olup yalnız 14.000 asker içindi. Bu projeye göre sefer kuvveti büyük kısım ile 14 Aralık 1914 tarihinde Birüssebi’de toplanmaya başlayacaktı. Sağ ve sol kollar şimdiden Hanyunus ve Maan’da toplanmıştı. İleri hareket için zayıf bir kol Elariş’ten Kantara’ya, asıl kuvvet ise merkez kolunu takiben Birülhasene üzerinden İsmailiye, diğer hafif bir kolda Kalatülnahil üzerinden Süveyş’e yürüyecektir. Bu ilk kademenin hareketini mütakib 10. Tümen onu takip ederek ikinci kademeyi oluşturacaktı. Cenah kollar ve merkez koldan ileri sürülecek bir müfreze asıl kuvvetlerin hareketinden önce sınırı geçeceklerdi. Birinci kademenin büyük kısmı 2 Ocak 1915 tarihinde ileri harekâta başlayacaktı. Cemal Paşa Şam’daki durumun orada kalmasını gerektirdiği halde, 10. Tümeni ordunun ihtiyatı olarak emir kumanda etmeyi düşündüğünü bildirmiştir348_.

Cemal Paşa raporunun devamında, kanala kesin olarak Kanun-ı sani’nin ilk haftasında (Rumi) taarruz edeceklerini belirtmiştir. Bunu yanında İngilizlerin kanalı her türlü savunma malzemeleri ile donattıklarından burada başarılı olabilmek ve Mısır’a doğru ilerleyebilmek için takviye birlikler istemiştir. Cemal Paşa buna sebep olarak ta; VIII. Kolordu’dan aldığı bilgiye göre İngilizler kanalın müdafaası için 30.000 asker, 6 ağır ve 42 hafif top topladığını, ayrıca zırhlı trenler makineli tüfekler, savaş malzemeleri, çeşitli lağımlar, projektörler, telsiz-telgraf gibi birçok malzemenin bulunduğunu belirtmiştir. Buna karşılık ilk kademenin muharip ve gayri muharip birliklerinin mevcudu deve kolları hariç subay ve er olmak üzere toplam 14.000 askerden oluşuyordu. Bunun yaklaşık olarak 10.000 merkez kolu olarak İsmailiye’ye taarruz edecekti. Bunun da ancak 4 seri ateşli bataryası ve 1 ağır obüs bataryası vardı. Birinci kademeyi takiben ikinci kademeyi 12.000 askerden oluşan 10. Tümen bir sahra topçu alayıyla takip edecekti. Fakat bu kademenin ağır topçusu yoktu. Böylece düşmana denk bir kuvvetle taarruz edilecekti. Kanal önündeki muharebe uzayabilirdi. Bunun için

347 _{Erden, Paris’ten...,s.51}

mutlaka takviye birlikler gerekiyordu. XII. Kolordu birlikleri talim ve terbiyeleri yönünden uygun değildi. Ancak seçilecek askerler vasıtasıyla VIII. Kolordu’nun ve 10. Tümenin eksikleri tamamlanabilirdi.

VIII. Kolordu’nun depo taburlarına gelince subayları ve teçhizatları eksik olduğundan dolayı bunları kıta halinde Mısır Seferine göndermek uygun değildi. Bunlar ikmal işlerinde kullanılabilirdi. Zaten XII. Kolordu ve VIII. Kolordudan Suriye’de bırakılacak kuvvetlerle VIII. Kolordu’nun depo taburları Suriye’nin savunması amacıyla yeniden düzenlenerek çeşitli bölgelere tahsis yapılacaktı 349_.

Sefer kuvvetinin kanala taarruz sırasında başarılı olabilmesi, kanalı ele geçirdikten sonra hareketin devam edebilmesi için menzil hatları üzerinde ve çöle çok yakın bölgelerde bol miktarda cephane ile iyi piyade, her nevi alet ve teçhizatıyla kuvvetli istihkam, makineli tüfek bölükleri, seri ateşli sahra obüsü bataryaları, uçak ve benzeri gibi fenni vasıtalara sahip yeni kuvvetler bulundurulması gerekiyordu.10. Tümen haricinde bölge için iki tümene daha ihtiyaç vardı. Siyasî durum özellikle Bulgarların bize karşı durumları İstanbul civarındaki toplanma mıntıkasından kuvvet alınmasına uygun olur olmaz bu kuvvet vakit geçirilmeden Suriye’ye gönderilmeliydi350_.

Cemal Paşa raporunun devamında; İstanbul’da bulunduğu sırada Başkumandan Vekili Enver Paşa ile görüşmesinde Mısır Seferi için I. veya IV. Kolorduların görevlendirilmesini istediğini belirtmiştir351_{. Bu görüşmeden sonra IV. Kolordunun bir}

tümeni(10.Tümen) bölgeye gönderilmiştir. Kolordunun geri kalan iki tümeni daha bölgeye gönderilmesi gerekiyordu. Bu iş için geç kalınmış değildi. Bu birliklerin bölgeye gelmesi için iki aylık bir zamana ihtiyaç vardı. Gönderilecek alayların her birinde makineli tüfek bölüğü bulunması gerekiyordu. İstihkâm taburlarında her çeşit fenni malzemeler bulunması lâzımdı352_.

Cemal Paşa’nın isteği üzerine, Başkumandanlık Vekâleti IV. Ordunun emrine verilmek üzere daha önce yola çıkarılmış olan 10. Tümene ilaveten III. Kolordu’nun

349 _{ATASE Arş., Kl.174, Ds.752-A(316), F.5/1-3.} 350 _{ATASE Arş., Kl.174, Ds.752-A(316), F.5-4.} 351 _{ATASE Arş., Kl.174, Ds.752-A(316), F.5-5.} 352 _{ATASE Arş., Kl.174, Ds.752-A(316), F.5-6.}

emrinde bulunan Tekirdağ’daki 8. Tümen’inde353 _{Suriye’ye gönderilmesine karar}

vermiştir 354_{. Bu tümen 19 Ocak 1915 tarihinde Derince’den ve kısmen Haydarpaşa’dan}

trenle sevk olunmaya başlamış355_{, 7 Şubat 1915 tarihinde Kudüs mıntıkasına ulaşmıştır.}

8. Tümen ile birlikte bölgeye bir çok köprücü ve istihkam bölüklerini 15 cm’lik seri ateşli obüs bataryasını yardımcı malzemeleri ile birlikte I. ve II. Ordulardan alınıp Suriye bölgesine gönderilmiştir. Özelikle elde sınırlı bulunan 15 cm’lik obüs bataryasının bölgeye gönderilmesi Çanakkale savunmasını zafiyete uğratmıştır356_{. 10.}

Tümen ise Kanun-i evvel ayının ortalarında Riyak, Maleka, Zahle çevresinde toplanmıştır357_{. Cemal Paşa’ya Kanal Seferi için Hicaz’da bulunan 22. Tümen’den de}

yararlanmasına müsaade edilmiştir358_{.Cemal Paşa raporunda ayrıca Mısır Seferi için}

Sudanlıların, Sünusilerin ve Mısırlıların yardım derecelerinin ise şimdiden kestirilemeyeceğini bildirmiştir359_.