Sapanca Havzası Kavramsal Modeli

Bu çalışma kapsamında Sapanca Göl Havzası için jeolojik, hidrojeolojik ve hidrojeokimyasal veriler değerlendirilerek havzanın güneyindeki akifer sistemlerinin birbirleriyle ve Sapanca Gölü ile olan beslenim-boşalım ilişkisinin ortaya konması amacıyla kavramsal modeli oluşturulmuştur (Şekil 3.83, Şekil 3.84, Ek-8a, Ek-8b). Sapanca Havzası’nın doğu ve batı sınırları bataklık ürünü olan killer ile sınırlıdır. Havzanın kuzey kesimi ise sınırlı bir alanda bulunan alüvyon dışında fliş özelliği taşıyan geçirimsiz birimlerden oluşmaktadır. Sonuç olarak Sapanca Gölü’nün doğusu, batısı ve kuzeyi hidrojeolojik açıdan negatif bir sınır oluşturmaktadır. Sapanca Havzası’nın önemli akifer özelliği taşıyan birimleri ise Sapanca Gölü nün güney kesimlerinde bulunmaktadır. Bu amaçla kavramsal model oluşturulurken havzanın güneyindeki akifer sistemlerini içine alan kesitler kullanılmıştır (Şekil 3.83, Şekil 3.84, Ek-8a, Ek-8b).

Sapanca Havzası’nın güneyinde iki önemli akifer sistemi bulunmaktadır. Bunlar, havzanın güneyindeki Keltepe Mermerleri ve Sultaniye Metamorfitleri içinde bulunan rekristalize kireçtaşı ve mermer birimleri içinde gelişmiş karst akifer sistemi ile gölün güneyindeki Sapanca Ovası hattı üzerinde bulunan alüvyal akifer sistemidir.

Sapanca Havzası’nın güneyindeki metamorfikler içinde yer alan mermer birimler içinde gelişmiş karst akifer sisteminin beslenim alanlarını kontrol eden 2 ana beslenim alanı (sistem) bulunmaktadır. Bu alanlar Keltepe Mermerleri üzerinde yer alan Kurtköy-Sapanca arasındaki kaynakların besleniminden sorumlu Soğucak Yayla (~1200 m) beslenim alanı (Şekil 3.83, Şekil 3.84, Ek-8a, Ek-8b) ile Maşukiye’de ki kaynakların besleniminden sorumlu Kartepe-Kuzu Yayla (~1500 m) beslenim alanlarıdır (Şekil 3,84, Ek-8a, Ek-8b). Bu iki ana beslenim alanı üzerinde polye, uvala, dolin, obruk, düden gibi çeşitli karstik yapılar gelişmiştir. Havzanın yüksek kotlarını oluşturan beslenim alanları üzerine düşen yağış ve eriyen kar suları bu iki ana beslenim alanı üzerinde bulunan karstik yapılar ile bağlantılı olduğu karst akifer sistemlerini büyük oranda beslemektedir. Ayrıca hidrojeolojik ve hidrojeokimyasal veriler, havzanın güneyindeki kaynakların allojenik noktasal ve otojenik yaygın beslenimden etkilendiklerini göstermektedir.

157 157

Havzanın güneyindeki kaynak boşalım kotları 1135 m ile 172 m arasında değişmektedir. Havzanın güneyindeki metamorfik birimler üzerinde KD ve KB doğrultulu olan kırık hatları ayrıca bölgedeki kaynakların beslenim ve boşalım mekanizmalarından sorumludur. Havzanın güneyindeki kaynak boşalımları çoğunlukla kırık hatları ile sağlanmaktadır. Bu durum karst akifer sistemine ait yeraltı sularının hızlı bir beslenim-boşalım ilşkisine sahip olmasına neden olmaktadır. Ayrıca karst akifer sistemi tek bir sistem olmayıp birbirleriyle bağlantılı veya bağlantılı olmayan birçok parçalı sistemden oluşmaktadır.

Havzanın güneyinde Sapanca-Maşukiye hattı üzerinde bulunan alüvyal akifer sistemi ise ovada basınçlı ve yarı basınçlı bir karakter sergilemektedir. Alüvyal akifer sisteminin beslenimi yağıştan, derelerden (dönemsel olarak) ve önemli ölçüde dağ önü beslenimden sağlanmaktadır. Alüvyal akifer içinde yeraltı suyunun akım yönü göle doğrudur.

Karst ve alüvyal akifer sistemine ait yeraltı sularının izotop ve kimyasal verileri, havzadaki yeraltı sularının güncel yağışlardan beslendiğini ve karst akifer sistemi ile Sapanca Gölü arasında bir beslenim-boşalım ilişkisinin olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca havzadaki akifer sistemlerine ait yeraltı suları rezervuar kayayı oluşturan mermerlerin özelliklerini yansıtan benzer kimyasal fasiyese sahiptir. Yeraltı sularına ait fiziksel ve kimyasal parametreler karst akifer sistemi ile alüvyal akifer ve Sapanca Gölü arasında doğrudan veya dolaylı bir ilişki bulunduğunu ortaya koymaktadır. Alüvyal akifer sistemi, karst akifer sistemi ve göl arasında bir geçiş zonu oluşturmaktadır. Kırıkların kontrolünde bulunan karst akifer sistemi hızlı bir beslenim boşalım karakteri sergilerken, alüvyonda bulunan ince taneli birimler ortamın geçirimliliğini düşürerek göle doğru hareket eden yeraltı sularının hızının yavaşlamasına neden olmaktadır. Havzanın güney yüksek kesimlerindeki karst akifer sisteminden, alüvyal akifer sistemine ve oradanda göle doğru gerçekleşen yeraltısuyu akımı boyunca yeraltı suyu kimyası benzer özellikler göstermekle beraber suyun akış hızının alüvyal akiferden göle geçişi boyunca yavaşlaması ile su-kayaç ilişkisinin artmasına ve su kimyası açısından zenginleşmesine neden olmaktadır (Şekil 3.83, Şekil 3.84, Ek-8a, Ek-8b).

158 158

Sapanca Gölü’nün yüzeyden beslenimi ise büyük oranda havzanın güneyindeki yüksek kesimlerinden doğan derelerden sağlanmaktadır. Dönemsel olarak alüvyal akiferde bu derelere katkı sağlamaktadır.

Sapanca Gölü’nü yeraltından besleyen 2 mekanizma bulunmaktadır. Bunlar, özellikle gölün güney kesiminde bulunan, gölü kırık hatları ve karstik boşalımlar ile derinden besleyen sistem ile alüvyal akiferden göle doğru gerçekleşen beslenimdir. Sapanca Gölü’nü yeraltından besleyen ana mekanizmayı derin olan sistem oluşturmaktadır. Alüvyondan gerçekleşen beslenim ise derinden gerçekleşen beslenim miktarı içinde ihmal edilebilir düzeylerde kalmaktadır. Bu durum, gölü derinden kırık hatları ve/veya karstik boşalımlar ile besleyen bir sistemin olduğunu ve havzanın güneyindeki karst akifer sistemleriyle göl arasında bir bağlantının olduğunu ortaya koymaktadır.

Sonuç olarak gölün beslenimine büyük katkı sağlayan yüzeysel ve yeraltı suyu beslenimi ile önemli su potansiyeline sahip akifer sistemleri havzanın güney kesiminde yer almaktadır.

159 159

Şekil 3.83. Sapanca Havzası’nın güney kesimindeki akifer sistemlerinin birbirleriyle ve göl arasındaki beslenim-boşalım ilişkisini gösterir kavramsal model, Soğucak Yayla Sistemi

160 160

Şekil 3.84. Sapanca Havzası’nın güney kesimindeki akifer sistemlerinin birbirleriyle ve göl arasındaki beslenim- boşalım ilişkisini gösterir kavramsal model, Kartepe-Kuzu Yayla Sistemi

161 161