Kütahya Merkez Kazada 6 adet fabrika bulunmaktadır. Bunlardan 2 tanesi çini, 1 tanesi halı, 1 tanesi tuğla ve kiremit, iki tanesi de un fabrikasıdır. Çini fabrikalarından birisi Sırrı-zade Rıfat ve kardeşi Sadık Bey’e aittir. “Şark Çini Fabrikası” ismiyle anılan bu fabrika 1925 yılında tesis edilmiştir. 35 beygir gücünde, gazojen bir motorla
çalışmaktadır. Bir senede 35.000 Liralık çini üretilmektedir.122 Modern anlamda
işletmeye açılmış olan bu fabrikada 100 işçi İstihdâm edilmektedir.123 Çini
fabrikalarından diğeri ise 1927 yılında tesis edilmiş olup “Azim ve Sebat Çini Fabrikası” adını almıştır. Hacıalizade Mehmet’in sahip olduğu bu fabrika, bir senede
30.000 liralık mal üretmektedir.124
Bundan başka “Kütahya Çini İşleri Türk Anonim Şirketi” adında yeni bir fabrika açılmıştır. Henüz yeni olduğu için her hangi bir faaliyeti görülmeyen fabrikanın, çiniciliğin gelişmesine büyük katkıda bulunacağı tahmin edilmektedir. Bu şirket, devlet
tarafından da teşvik edilmiş ve devlet parasal yardımda bulunmuştur.125
Halı fabrikası ise, Hacı Alaaddinzade Ethem tarafından tesis edilmiştir. Tesis yılı 1923 olarak kaydedilmiş olan fabrikada, bir senede 6500 metrekare halı
üretilmektedir.126 1925-1926 salnamesinde halı fabrikasının iki adet olduğu ve buralarda
ellişer tezgah bulunduğu, günlük 100 ila 150 metrekare arasında halı dokunduğu
belirtilmektedir.127 Bundan başka irili ufaklı halı tezgahları da bulunmaktadır.128
Kiremit ve tuğla fabrikasının ismi “Tuğla ve Marsilya Kiremit Fabrikası” olarak kaydedilmiştir. Bu fabrika “Malzeme-i İnşaiyye Limited Şirketi” tarafından tesis edilmiştir. Fabrikanın yıllık üretimine ve tesis yılına ait bilgi bulunmamaktadır.
122 1927-1928 Devlet Salnamesi 123 1927 Türkiye Salnamesi 124 1927-1928 Devlet Salnamesi 125 1927 Türkiye Salnamesi 126 1927-1928 Devlet Salnamesi 127 1925-1926 Devlet Salnamesi 128 1927 Türkiye Salnamesi
İki un fabrikasından birincisi “Sultanbağı Dakik Fabrikası” ismiyle kaydedilmiş olup sahibi Dülgerzade Salih Efendi’dir. Bu fabrika 1925 yılında tesis edilmiş olup 22 beygir kuvvetinde traktör ve lokomobil ile çalışmaktadır. Senelik 250 ton un işleme kapasitesine sahiptir. Diğer un fabrikası ise “dolap” yöntemi ile çalışmaktadır. Senelik 200 ton un üretme kapasitesine sahip bu fabrikanın sahibi Haydarzade Hacı İsmail’dir. 1908 yılında kurulmuş olan fabrikanın ismi “Aksu Dakik Fabrikası”dır.129
1925-1926 salnamesinde merkez vilayette 3 tane su ile çalışan un fabrikasının
olduğu ve buralarda günlük 250 kile buğday öğütüldüğü bilgisi yer almaktadır.130
Ancak, yukarıdaki diğer un fabrikalarına ait bilgilere yer verilmemektedir.
Ayakkabıcılık sektörü de Kütahya merkez kazada hızla gelişen sanayi kolları arasında yerini almıştır. Bu iş üzerine çalışan 300 civarında tezgah bulunmaktadır. Buralarda senelik 100.000 liraya yaklaşan üretim gerçekleşmekte olup, üretilen ayakkabılar Ankara ve Konya’ya gönderilmektedir.
Kütahya’da yapılmakta olan bir diğer sanayi faaliyeti yağcılıktır. İrili ufaklı susam ve haşhaş yağhanelerinin sayısı 30 kadardır. Ancak, burada üretilen yağlar iç piyasada tüketilmekte olup dışarıya gönderilmemektedir.
Özel idare tarafından tesis edilen “Sanayi-i Ziraiyye Müessesi” bulunmaktadır. Burada 12 beygir kuvvetinde bir lokomobil bulunmakta olup, günlük 10 pulluk imal edilmektedir. Ayrıca 8 işçi istihdâm edilmektedir.
Küçük sanayi erbabı olarak adlandırılan esnaflardan ise, 6 tane testi ve ibrik üretecisi, 4 bakırcı, 19 demirci ve 9 tane de araba imalatçısı ve tamircisi
bulunmaktadır.131
Uşak Kütahya’nın kazaları arasında sanayi bakımından en ileri olanıdır. Buradaki fabrikalarından bir tanesi “Şayak Fabrikası” ismiyle anılmaktadır. Burada halı ipliği ve şayağın yanında un da üretilmektedir. Fabrikanın sahibi Türkiye Anonim Şirketi Şayak Fabrikası’dır. 1898 yılında tesis edilmiş olan bu fabrika, gaz, buhar ve majon ile çalışmaktadır. Burada üç adet motor bulunmakta olup, iki tanesi 35 beygir
129 1927-1928 Devlet Salnamesi 130 1926-1927 Devlet Salnamesi 131 1927 Türkiye Salnamesi
gücünde bir tanesi ise 75 beygir gücündedir. Bu fabrikada bir yılda 12.300 metre battaniye imal edilmektedir. Halı ipliği ve un üretimi hakkında bilgi verilmemiştir.
Bir diğer fabrika iplik fabrikasıdır. Yılancızadeler’e ait olan bu fabrikanın tesis tarihi de 1898’dir. Bu fabrika gaz, buhar ve majon ile çalışmaktadır. Senelik iplik üretimi hakkında bilgi bulunmamaktadır.
Uşak’ta iki tane de halı ipliği fabrikası bulunmaktadır. Bunlardan birisi Alaşehirlizadeler Halı İpliği Fabrikası’dır. Fabrikanın sahibi de Alaşehirlizadelerdir. 1924 yılında tesis edilmiş olan bu fabrika gazla çalışmakta olup, 16 beygir kuvvetinde bir motor bulunmaktadır. Senelik 230.000 kg. iplik üretimi gerçekleşmektedir. Bir diğer fabrika Bacakzadeler Fabrikasıdır. Bu fabrikanın tesis tarihi ise 1902’dir. Hem buhar ile ve hem de gazla çalışmaktadır. İki tane motor olup bunlar 70 ve 50 beygir gücündedir. Senelik 130.000 kg. iplik üretilmektedir.
Uşak kazasında iki adet de un fabrikası bulunmaktadır. Bunlardan Hızırzadeler Fabrikası’nın tesis tarihi 1921’dir. Sahibi Hızırzade Hüseyin Bey’dir. 40 beygir gücünde, gazotla çalışan bir motor bulunmaktadır. Senelik 6 ton civarında un üretimi gerçekleşmektedir. Diğer un fabrikası ise, Aksekili Hacı Ahmed Fabrikası adını taşımaktadır. Sahibi Hacı Ahmet olarak kaydedilen bu fabrikanın tesis tarihi 1925’dir. Bu fabrika da gazotla çalışmakta olup, motor gücü 20 beygirdir. Senelik 2.5 ton
civarında un üretilmektedir.132
1926-27 Yılı salnamesinde Uşak’ta 5 tane un fabrikası olduğu belirtilmektedir. Ancak, bunlara ait bilgilere diğer salnamelerde ulaşılamamıştır. Bunlardan başka bir deri işleyen fabrika bulunmaktadır. Ayrıca, kaza dahilinde ikibin civarında halı dokuma
tezgahı bulunmakta olup, bu tezgahlarda on bin kişi kadar işçi çalışmaktadır. 133
Simav Kazasında ise 3 un ve 2 yün tarama fabrikası bulunmaktadır. Un fabrikalarından birisi motor ile iki tanesi de su gücü ile çalışmaktadır. Motorla çalışan fabrikanın sahibi Salihcizade Ahmed Efendi’dir. 1341 yılında tesis edilmiş olan bu fabrikanın, gazolta çalışan 22 beygir kuvvetinde bir motoru bulunmaktadır. Burada senelik 4.8 ton un elde edilmektedir. Su gücü ile çalışan un fabrikalarından birisinin
132 1927-1928 Devlet Salnamesi 133 1926-1927 Devlet Salnamesi
sahibi Uzun Oğlu Salih’tir. Senelik 130.000 kg. un elde edilmektedir. Diğerinin sahibi
ise Kahya Oğlu Hacı Salih’tir. Bunun üretim kapasitesi ise 250.000 kg.dır.134
Simav’da yün tarama ve temizleme fabrikalarından birisi su gücü ile diğeri de buharla çalışmaktadır. Buharla çalışan fabrikanın sahibi Adavzade Hüseyin Efendi’dir. 45 beygir kuvvetindeki bu fabrikada bir senede 50.000 kg. yün işlenmektedir. Bu fabrika 1926 yılında tesis edilmiştir. Su gücü ile çalışan yün fabrikası ise 1925 yılında tesis edilmiş olup sahibi Çömezzade Arif Efendi’dir. Senede 18.000 kg. yün temizleme işi gerçekleştirmektedir.135
Simav Kazasında su ile çalışan elektrik üretim fabrikası bulunmaktadır. 136
1925-26 salnamesinde yer alan bu bilgilere diğer salnamelerde rastlanmamıştır.
Gediz, Tavşanlı ve Eğrigöz Kazalarında dikkate şayan fabrika ve tezgah
yoktur.137 Ancak, Tavşanlıda henüz faaliyete geçmemiş olan “Krom Tathir Fabrikası”
adıyla bir, krom temizleme fabrikası yapılmıştır. Odun ve kömürün kullanıldığı bu fabrikada 70 beygir gücünde bir motor bulunmaktadır. Fabrikanın sahibi Türk Maden
Anonim Şirketi’dir.138