Sanal Su ve Su Ayak Ġzi Kavramları

2.5.1. Sanal su

Sanal su terimi ilk olarak 1990‟ların baĢında Tony Allan tarafından kullanılmıĢtır. Mal veya hizmetin üretimi için ihtiyaç duyulan su miktarı olarak tanımlanmıĢtır (Chapagain ve Hoekstra 2003).

Neredeyse tüm ürünlerin üretiminde su gereklidir. Tarımsal veya endüstriyel ürünlerin üretim sürecinde kullanılan su, ürünün su içeriği “sanal su” olarak adlandırılır. Örneğin 1 kg tahıl üretimi için elveriĢli iklim koĢulları altında yaklaĢık olarak 1 m3

ile 2 m3 suya gereksinim duyulurken, aynı miktardaki tahıl üretimi kurak bölgelerde yapıldığında uygun olmayan iklim koĢulları altında su ihtiyacı 3 ila 5 m3

arasında değiĢmektedir (Hoekstra ve Hung 2002).

Bir ülke su yoğun bir ürünü baĢka bir ülkeye ihraç ederse sanal formada su ihracatı yapmıĢ olur. Bu yolla, bazı ülkeler diğer ülkelerin su ihtiyacını karĢılamıĢ olur. Su kıtlığı çeken ülkeler su yoğun ürünleri ithal ederek yerel su tüketimini azaltıp, su güvenliğini sağlayabilme konusunda baĢarılı olabilirler. Tersine çevirirsek de su zengini ülkeler su yoğun ürünleri ihraç ederek bol su kaynaklarından kar sağlayabilirler. Su zengini ve su fakiri bölgeler arasında gerçek su ticareti mesafelerin uzun ve maliyetlerin yüksek olmasından dolayı genelde imkansızdır, fakat su yoğun ürünlerin ihracatı/ithalatı yani sanal su ticareti daha gerçekçi bir yaklaĢımdır. Ülkeler, hatta kıtalar arasında sanal su ticareti, küresel su kullanım verimini arttırmak ve dünyadaki su kıtlığı çeken bölgelerde su güvenliğini sağlamak için bir araç olarak kullanılabilir (Hoekstra ve Hung 2002)

Allan tarafından 1990‟ların baĢında ortaya atılan sanal su kavramı ile Orta Doğu‟nun su kıtlığı problemlerinin çözümü için sanal su ithalatının çözümün bir parçası olabileceği, sanal su ithalatı ile bölgedeki yerel su kaynaklarına baskının azaltılabileceği belirtilmiĢtir. Böylece sanal su ithalatı alternatif bir su kaynağı haline gelmiĢ ve dıĢ kaynaklı su olarak da tanımlanmıĢtır (Chapagain ve Hoekstra 2004).

2.5.2. Su ayak izi

Su ayak izi kavramı su kullanımının insanların tüketimi ile ilgili bir gösterge olarak kullanılmaktadır (Chapagain ve Hoekstra 2004).

Su ayak izi kavramı, Hoekstra (2002) tarafından su tüketimi için geleneksel olarak ifade edilen su tüketim göstergelerine ek olarak, tüketim odaklı bir gösterge olarak ortaya atılmıĢtır. Geleneksel olarak su kullanım verileri, evsel, tarımsal ve endüstriyel sektörler için çekilen su miktarı olarak değerlendirilmektedir. Ancak bu o ülkenin bireyleri tarafından tüketilen ürünlerin farklılığı ile bağlantılı su tüketimi miktarı açısından yeterli bir gösterge değildir. Gerçekte o ülkede tüketilen ürünlerin bir kısmı baĢka ülkelerde üretilmektedir. Bu da o ulusun su talebinin çekilen su miktarından daha fazla olduğu anlamına gelmektedir. Tam tersi yaklaĢımda da ulusal çekilen su

KURAMSAL BĠLGĠLER VE KAYNAK TARAMALARI H. ġAHĠN

15

miktarları önemli miktarlarda olabilir fakat ürünlerin büyük bir kısmı baĢka yerde tüketim için ihraç ediliyor olabilir (Chapagain ve Hoekstra 2004).

Su ayak izi kavramı üreticiler veya tüketiciler tarafından temiz su kaynağı kullanımının yalnızca doğrudan su kullanımının değil, dolaylı su kullanımının da bir göstergesidir (Hoekstra vd. 2009).

Bir ürünün su ayak izi o ürünün üretimi için doğrudan ya da dolaylı olarak kullanılan temiz su kaynağı miktarı olarak ifade edilir. Üretim zincirinin her basamağında tüketilen ve kirletilen su miktarı göz önüne alınır. Bir ürünün su ayak izi yeĢil, mavi ve gri bileĢenlerden oluĢur. Alternatif olarak bir ürünün su ayak izi o ürünün sanal su içeriği ile aynıdır. Ancak ikinci terimin anlamı daha dardır (Hoekstra vd. 2009)

Sanal su bir ürünün üretim sürecinde kullanılan su miktarını belirtirken su ayak izi kavramı sadece miktarı değil, kullanılan suyun türünü (mavi, yeĢil, gri) ve ne zaman, nerede kullanıldığında ifade eder. Bu yüzden su ayak izi kavramı sanal su kavramına göre çok daha detaylı bilgi veren bir göstergedir. Su ayak izi kavramı aynı zamanda tüketici ve üreticiden bahsederken daha kullanıĢlı bir kavramdır. Bir üreticinin ya da tüketicinin sanal su içeriği ifadesi tuhaf karĢılanmaktadır. Sanal su kavramı daha çok uluslararası su akıĢını ifade etmek için kullanılmaktadır. Eğer bir ulus ya da bölge bir ürünü ihraç/ithal ediyorsa suyu da sanal olarak ihraç/ithal ediyor demektir. Bu bağlamda sanal su ihracat veya ithalat veya daha genel olarak su akıĢı veya ticareti hakkında konuĢulurken kullanılmaktadır (Hoekstra vd. 2009).

Bir tüketicinin su ayak izi tüketici tarafından kullanılan tüm mal ve hizmetlerin üretimi aĢamasında kullanılan ve kirletilen temiz su kaynağı miktarı olarak ifade edilir (Hoekstra vd. 2009).

Bir bölgenin su ayak izi sınırları belli bir bölge için tüketilen ve kirletilen toplam temiz su kaynağı miktarı olarak tanımlanmaktadır (Hoekstra vd. 2009).

Bir ulusun su ayak izi, iç su ayak izi ve dıĢ su ayak izi olmak üzere iki bileĢenden oluĢmaktadır. Ġç su ayak izi o ulusun bireyleri tarafından tüketilen mal ve hizmetlerin ülke içerisinde üretim süreçlerinde kullanılan toplam temiz su kaynağı olarak tanımlanmaktadır. DıĢ su ayak izi ise yine o ulusun bireyleri tarafından tüketilen diğer ülkelerden temin edilen mal ve hizmetlerin üretim sürecinde kullanılan su ayak izi olarak tanımlanmaktadır (Hoekstra vd. 2009).

Bir iĢ kolunun su ayak izi o iĢ kolunun oluĢturulması ve devamlılığı için kullanılan ve kirletilen temiz su kaynağı miktarıdır (Hoekstra vd. 2009).

Mavi su ayak izi bir malın üretim sürecinde kullanılan yeraltı ve yüzey sularının miktarını gösterirken, yeĢil su ayak izi kullanılan yağmur suyu miktarını göstermektedir (Mekonnen ve Hoekstra 2010). Gri su ayak izi bir ürünün üretim sürecinde kirletilen temiz su kaynağının miktarını ifade etmektedir (Hoekstra vd. 2009).

KURAMSAL BĠLGĠLER VE KAYNAK TARAMALARI H. ġAHĠN

16