Samsun Ġlinin Afet GeçmiĢi

Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı Afet ĠĢleri Genel Müdürlüğü tarafından 1996 yılında yayımlanan Deprem Bölgeleri Haritasına göre Samsun ilinin büyük bir kısmı Kuzey Anadolu Fay Hattının etkisiyle birinci derece deprem bölgesi içerisinde yer almakta olup; Ģehir merkezini oluĢturan Atakum, Canik ve Ġlkadım ilçeleri ikinci ve üçüncü derece deprem bölgesi içerisinde yer almaktadır (ġekil 4.5).

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen Ġlkokul Mezunu Ġlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen

ġekil 4.5 : Samsun ili deprem bölgeleri haritası (Url-8).

Ülkemizdeki en büyük depremleri üreten ve dünyanın en önemli faylarından biri kabul edilen Kuzey Anadolu Fay Hattı Samsun il merkezine kuĢ uçuĢu ortalama 55 km. uzaklıkta olup; bu fay hattı üzerinde Poison yöntemine göre yapılan deprem risk analizlerinde 7.2 ve daha büyük magnitüdlü depremlerin oluĢma olasılığı yüzdesinin yüksek olduğu belirtilmektedir (Denizlioğlu ve AkbaĢ, 2008). Kuzey Anadolu Fay Hattında Ladik, Havza veya Vezirköprü merkezli oluĢabilecek yüksek magnitüdlü depremlerin bu ilçeler dıĢında Samsun il merkezinde sıvılaĢma riskinin yüksek olduğu Atakum sahil düzlüğü, Gazi caddesinin alt kısımları, yapay dolgu alanlarında büyük ölçekte hasara yol açması beklenmektedir (Denizlioğlu ve AkbaĢ, 2008). Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı Afet ĠĢleri Genel Müdürlüğü tarafından 2008 yılında yayımlanan 1950-2008 yılları arasını kapsayan Türkiye Afete UğramıĢ YerleĢim Birimleri Haritasına göre Samsun ilinde en çok heyelan ve su baskını afetleri meydana gelmiĢtir. Heyelan yoğunluğu haritasına göre Samsun ilinde en çok heyelan Samsun Merkez ilçelerinde meydana gelmiĢtir. Samsun il merkezi son 25 yılda konut ihtiyacının artması nedeniyle hızla yapılaĢmaya açılmıĢ olup; nüfus artıĢının etkisiyle yapılaĢma heyelan olaylarının görüldüğü Atakum sahil kesimi ve güney sırtları ile Mert ırmağı ve Kürtün ırmağı güneyi doğrultusunda geliĢmiĢtir (Akıncı ve diğ, 2010). ġekil 4.6’da Samsun il merkezinde heyelanlı alanlar gösterilmiĢtir.

ġekil 4.6 : Samsun il merkezi heyelanlı alanlar haritası (Akıncı ve diğ, 2010). Plansız geliĢen yapılaĢmıĢ çevrenin sonucunda doğal bitki örtüsünün yok edilmesi ve kuzeye bakan yamaçların Ģiddetli yağıĢ alması sonucunda özellikle Ģehir merkezinde yer alan Mert Irmağı (ġekil 4.7) ve Kürtün Irmağında (ġekil 4.8) sık sık ani taĢkınlar meydana gelmektedir.

ġekil 4.8 : Kürtün Irmağının Samsun il merkezindeki konumu (Url-9). Samsun il merkezinde son yıllarda en çok hasara yol açan sel afetleri 2007 ve 2012 yıllarında meydana gelmiĢtir. 24/08/2007 tarihinde Tekkeköy ilçesinde meydana gelen selin neden olduğu maddi hasar ve altyapı hasarları sonucunda 29/08/2010 tarihli ve 14692 sayı ile Genel Hayata Etkililik kararı alınmıĢtır. 04/07/2012 tarihinde Canik Ġlçesinde meydana gelen sel sonucunda maddi hasar ve altyapı hasarlarının yanı sıra 13 kiĢi hayatını kaybetmiĢ, 22 kiĢi ise yaralanmıĢtır.

Samsun merkezde yaĢanan sellerin meydana geldiği Yılanlı Dere Mert Irmağına; Mert Irmağı, Ġncirli ve Kararağaç Dereleri ise Karadeniz’e dökülmektedir. Yılanlı Derede meydana gelen selden etkilenen alanlar arasında Ġlkadım ilçesinde Derebahçe Mahallesi; Canik ilçesinde Yenimahalle, Gazi ve YeĢilova Mahalleleri bulunmaktadır (ġekil 4.9).

TaĢkın sonrası hazırlanan ön raporlarda;

 Yılanlı Derenin taĢkına neden olan alanları 500 ve 1000 yıllık hesaplanan taĢkın debileri de göz önünde tutularak ıslah edildiği; ancak zaman içerisinde ıslah edilen alanın bir bölümünün kavĢak yapımı için üzerinin kapatılması ve dere yatağının uzun yıllardır Ģehrin çöp depolama yeri olarak kullanılması sonucunda aĢırı yağıĢ nedeniyle dere yatağında bulunan maddelerin köprü vb. engellere takılması sonucu biriken sel sularının çevre yoluna, TOKĠ Konutlarına ve sanayi bölgesine yayılarak can ve mal kayıplarına neden olduğu;

ġekil 4.9 : Yılanlı Derede meydana gelen selden etkilenen alanlar (DSĠ, 2012).

 Ġncirli Deresinin karayolundan çift taraflı olarak 400 metre boyunca ıslah edildiği; derenin yukarı havzasında DSĠ tarafından önerilen rüsubat tutucu yapıların yapılmaması ve dere yatağının üzerinin kapatılması sonucunda sel suları dere yatağı üzerinde bulunan Lovelet AVM’de büyük boyutta maddi hasara yol açtığı;

 Karaağaç Deresinin karayolu ile Devlet Demiryolları Köprüsü arasındaki kısmın ıslah edildiği; Devlet Demiryolları Köprüsü ile Karadeniz arasındaki bölümde duvar yapılması ve dere yatağının yaklaĢık 40 metrelik bölümünün üzerinin kapatılması nedeniyle can ve mal kaybı meydana geldiği belirtilmiĢtir.

Samsun’da yaĢanan söz konusu sellerin meydana gelmesinden 1 ay sonra ilçe merkezindeki Kürtün Irmağında da taĢkın meydana gelmiĢ olup; Ġlkadım ilçesi Çatalarmut Mahallesi ile Atakum ilçesi YeĢildere Mahallesinin Kürtün Irmağı yatağında bulunan alanlar su altında kalmıĢtır. TMMOB Mimarlar Odası Samsun

ġubesinin 2012 yılında Atakum’da meydana gelen sel sonrası yaptığı basın açıklamasında dere yataklarının daraltılarak yapılaĢmaya açılması, bazı derelerin üzerinin kapatılarak yol ve cadde yapılması, hafif raylı sistemin iki yanına yapılan perde duvarların yüksek kotlardan gelen sel sularının önünde bent görevi görerek dikey yolların raylı sistemi geçtiği yerlere yönelmesi nedeniyle yağmur sularının denize ulaĢamayarak sele neden olduğu belirtilmiĢtir (Url-10). Samsun BüyükĢehir Belediyesinin internet sitesinden edinilen bilgilere göre Atakum ilçesinde bulunan su toplanma alanlarının özellikle 14 tanesi aĢırı yağıĢ olduğu zamanlarda çok yüksek debilere ulaĢmakta olup; ilçede her yıl taĢkınlara neden olan bu derelerin mevcut kent dokusunu oluĢturan imar planlarında dikkate alınmayarak imara açılması sonucunda yağmur suları denize ulaĢamayarak yerleĢim birimleri içerisinde su baskınlarına neden olmaktadır (Url-11).

4.3 Bölüm Sonucu

ÇalıĢmanın bu bölümünde Samsun ilinin coğrafi ve sosyo-ekonomik özellikleri kısaca belirtilmiĢ olup; Samsun ilinde geçmiĢ yıllarda meydana gelen afetler ile son yıllarda Samsun il merkezinde sıkça yaĢanan sel afetinin meydana geldiği alanlar ve nedenleri ele alınmıĢtır.

Nüfus bakımından Türkiye’nin en kalabalık on altıncı, Karadeniz Bölgesinin ise en kalabalık Ģehri olan Samsun ilinde Ģehir merkezini oluĢturan Atakum, Canik ve Ġlkadım ilçeleri ikinci ve üçüncü derece deprem bölgesi içerisinde yer almaktadır. Yapılan çalıĢmalar Samsun ilinde en çok heyelan ve su baskını afetleri ile karĢılaĢıldığını göstermekte olup; özellikle son yıllarda Ģehir merkezinde yer alan Mert Irmağı ve Kürtün Irmağında sık sık taĢkınlar meydana gelmektedir.

Samsun il merkezinde 2012 yılında yaĢanan sellerin ana nedenleri arasında dere yataklarının yapılaĢmaya açılması, öngörülen taĢkın debisi üzerinde yağıĢ meydana gelmesi, dere ve ırmak üzerlerinin çeĢitli nedenlerle kapatılması, dere yataklarının kentin çöp depolama alanı olarak kullanılması sonucu yağmur suyu ile yer değiĢtiren çöplerin engellere takılarak dere yatağını tıkaması, hafif raylı sistemin iki yanına yapılan perde duvarların yüksek kotlardan gelen sel sularının denize ulaĢmasını engellemesi gösterilmektedir.