3.2.2.1. AraĢtırma yeri ve özellikleri
Saksı denemesi; 2008-2009 yetiĢtirme döneminde, Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Uygulama ve Deneme Alanı‟nda; yağıĢın etkisini ortadan kaldırmak için üzeri kapalı, etrafı açık sundurma altında yürütülmüĢtür (ġekil 3.3).
ġekil 3.3. Saksı denemesinden genel görünüm
3.2.2.2. Ekim ve bakım
Saksı denemesi; ele alınan çeĢitler ana parselleri, tarla kapasitesi üzerinden yaratılan kuraklık düzeyleri (% 100, % 75, % 50, % 25) alt parselleri oluĢturacak Ģekilde, Tesadüf Parsellerinde BölünmüĢ Parseller Deneme Desenine göre 3 tekrarlamalı olarak, 28 Kasım 2008 tarihinde kurulmuĢtur. Denemede, saksı olarak 30 cm çaplı 100 cm derinliğinde özel olarak hazırlatılmıĢ siyah plastik tüpler kullanılmıĢtır (ġekil 3.4).
Bitkilerin yetiĢtirileceği tüpler, tarla denemesinin kurulduğu alandan alınan eĢit miktarda (20 kg/tüp) toprak ile doldurulmuĢtur. Tüplere doldurulan toprağın tarla kapasitesini belirlemeden önce, baĢlangıç nemini belirlemek için 3 paralel olacak Ģekilde 100 g toprak örneği alınıp, tartılmıĢtır. Daha sonra bu toprak örneği 105 0C‟de 24 saat kurutulmuĢ ve tekrar
39
tartılmıĢtır. BaĢlangıç ağırlığı ile fırın kuru ağırlığı arasındaki fark toprakta bulunan baĢlangıç nemi olarak kaydedilmiĢtir.
Ġçerisinde 20 kg toprak bulunan bir tüpün tarla kapasitesini belirlemek için öncelikle tüp iyice sulanmıĢtır. Sulamadan sonra tüpün tabanı delinmiĢ, fazla suyun süzülmesi için 48 saat beklenmiĢtir. Bu süre sonunda, su ile iyice doyurulmuĢ olan yaĢ toprak tartılmıĢ, daha sonra 105 0C‟de 24 saat kurutulmuĢ ve tekrar tartılmıĢtır. YaĢ toprak ağırlığı ile fırın kuru toprak ağırlığı arasındaki fark toprakta tutulan su miktarı (tarla kapasitesi) olarak belirlenmiĢtir (Bilski ve ark. 1987, Turhan ve ark. 2000). Tarla kapasitesi % 100 olarak kabul edilip, bu miktarın % 75‟i, % 50‟si ve % 25‟i belirlenip, 4 farklı düzeyde kuraklık stresi yaratılmıĢtır. Belirlenen bu kuraklık düzeylerini oluĢturmak ve daha sonra her kuraklık düzeyi için evaporasyonla topraktan yiten su miktarını belirlemek amacıyla içinde bitki bulunmayan her kuraklık düzeyi için sadece toprakla dolu 4 tüp hazırlanmıĢtır (ġekil 3.4). Bu tüplere verilecek su miktarı, her kuraklık düzeyi için hesaplanmıĢ su miktarından, baĢlangıçta toprak içerisinde bulunan nem miktarı düĢülerek belirlenmiĢtir.
Dört farklı kuraklık stresi yaratmak için tüplere verilecek su miktarları belirlendikten sonra, her tüpe ekilecek tohum sayısını ve uygulanacak gübre miktarlarını belirlemek için tüplerin alanları hesaplanmıĢtır. Bu alandan yola çıkarak tarla denemesinde olduğu gibi, 500 bitki/m2 sıklık üzerinden her bir tüpe ekilecek tohum sayısı ( 16 tohum/tüp) belirlenmiĢtir. Belirlenen bitki sıklığını oluĢturmak için baĢlangıçta her tüpe 20 tohum ekilmiĢ, bitkiler toprak yüzeyine çıktıktan sonra seyreltme iĢlemi yapılarak her tüpte 16 bitki bırakılmıĢtır.
Ekim yapıldıktan sonra, tüplere her kuraklık düzeyi için belirlenen miktar kadar su verilmiĢtir. Aynı Ģekilde, içerisinde bitki bulunmayan ve her kuraklık düzeyi için evaporasyonla topraktan yiten su miktarını belirlemede kullanılan tüplere de belirlenen miktar kadar su ilave edilmiĢtir. Yine içerisinde bitki bulunmayan bu tüpler 5 günde bir tartılarak, her kuraklık düzeyi için topraktan evaporasyonla yiten su miktarları belirlenmiĢ ve bu miktar kadar tüplere (içerisinde bitki olan ve olmayan tüm tüplere) su verilmiĢtir.
Her tüpe, tarla denemesinde olduğu gibi ekim ile birlikte 4 kg/da saf azot ve 4 kg/da saf fosfor olacak Ģekilde 20-20-0 kompoze gübresi; kardeĢlenme döneminde 7.5 kg/da saf azot olacak Ģekilde üre (% 46 azot) gübresi ve sapa kalkma döneminde 4 kg/da saf azot olacak
40
Ģekilde amonyum nitrat (% 33 azot) gübresi uygulanmıĢtır. Deneme yerinin pozisyon etkisini azaltmak için belirli sürelerle tüplerin yerleri değiĢtirilmiĢtir.
Tüplerde çıkan yabancı otlar elle sökülerek geliĢmeleri engellenmiĢtir.
ġekil 3.4. Saksı denemesinde kuraklık stresi yaratılmıĢ tüpler
3.2.2.3. Gözlem ve ölçümler
Saksı denemesinde, fide döneminde (4-5 yapraklı dönem; Zadoks 15. dönem), denemeye alınan her çeĢit için 4 farklı kuraklık stresi altında tutulan her tüpten rastgele alınan 5 bitkide; fide boyu, toprak üstü yaĢ ağırlığı, toprak üstü kuru ağırlığı, kök uzunluğu, kök yaĢ ağırlığı, kök kuru ağırlığı, yaprak alanı, klorofil içeriği, yaprak su kayıp oranı, stoma sayısı, stoma eni ve stoma boyu gibi sayım ve ölçümler 3.2.1.1.4‟de olduğu gibi; oransal nem içeriği ise aĢağıda belirtildiği gibi yapılmıĢtır.
41
Oransal nem içeriği: Bitkilerin en son çıkan yaprakları alınmıĢ, tartılarak taze (yaĢ) ağırlıkları (T.A.) (g) olarak belirlenmiĢtir. Daha sonra bu yapraklar petri kaplarında distile su ile tamamen ıslatılmıĢ filtre kâğıdı arasında 24 saat bekletilerek turgor haline getirilmiĢtir. Turgor haline gelmiĢ yapraklar, üzerlerindeki su birikintisini uzaklaĢtırmak için hızlıca kağıt havlu ile silinmiĢ, tekrar tartılarak turgor ağırlıkları (Tu.A.) (g) olarak saptanmıĢtır. Daha sonra bu yapraklar 70 0C‟de 48 saat kurutularak, kuru ağırlıkları (K.A.) bulunmuĢtur.
Yaprakların oransal nem içerikleri (O.N.Ġ.) Ģu Ģekilde hesaplanmıĢtır;
O.N.Ġ. (%): [T.A. – K.A.] / [Tu.A. – K.A.] x 100 (Cseuz ve ark. 2002)
Saksı denemesinde, baĢaklanma döneminde (Zadoks 59. dönem), denemeye alınan her çeĢit için 4 farklı kuraklık stresi altında tutulan her tüpte; baĢaklanma gün sayısı, bayrak yaprak alanı, bayrak yaprak kın uzunluğu, kınsız üst boğum arası uzunluğu, bayrak yaprak açısı, klorofil içeriği, stoma sayısı, stoma eni, stoma boyu, mumsuluk, ve yaprak su kayıp oranı gibi gözlem, sayım ve ölçümler 3.2.1.1.4‟de olduğu gibi; oransal nem içeriği ise saksı denemesi fide döneminde olduğu gibi yapılmıĢtır.
Saksı denemesinde, hasat-harman döneminde (Zadoks 92. dönem), denemeye alınan her çeĢit için 4 farklı kuraklık stresi altında tutulan her tüpte; olgunlaĢma gün sayısı, bitki boyu, baĢak uzunluğu, baĢakta baĢakçık sayısı, baĢakta tane sayısı, baĢakta tane ağırlığı, hasat indeksi ve bin tane ağırlığı gibi gözlem, sayım ve ölçümler 3.2.1.1.4‟de olduğu gibi, kök uzunluğu ve bitkide kök kuru ağırlığı ise aĢağıda belirtildiği gibi yapılmıĢtır.
Kök uzunluğu: Her bir kuraklık düzeyi için ele alınan çeĢitlerin tüplerde bulunan bitkileri hasat edildikten sonra, her tüp ayrı ayrı yıkanarak kökler topraktan iyice arındırılmıĢtır. Kök tacı ile köklerin en uç kısmı arasındaki mesafe ölçülerek kök uzunluğu (cm) olarak saptanmıĢtır (ġekil 4.10, ġekil 4.11, ġekil 4.12, ġekil 4.13).
Bitkide kök kuru ağırlığı: Tüplerin yıkanmasıyla topraktan arındırılan kökler kurutulmuĢ ve hassas terazide tartılarak ele alınan çeĢitlerin bitki baĢına kök ağırlıkları (g) olarak belirlenmiĢtir.
42