3.2.1.1. AraĢtırma yeri ve özellikleri
3.2.1.1.4. Gözlem ve ölçümler
Tarla denemesinde, fide döneminde (4-5 yapraklı dönem; Zadoks 15. dönem), deneme parsellerinden rastgele alınan 10 bitki üzerinde yapılan sayım ve ölçümler aĢağıdaki Ģekilde yapılmıĢtır.
Bitkide kardeĢ sayısı: Her parselden alınan bitki örneklerinin ana sapı dıĢındaki kardeĢleri sayılmıĢ, ortalaması alınarak (adet) olarak belirlenmiĢtir.
Fide boyu: Bitkilerin kök tacı ile en son çıkan yaprağın en üst kısmı arasında mesafe ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (cm) olarak bulunmuĢtur.
Toprak üstü yaĢ ağırlığı: Bitkilerin toprak üstü kısımları kök tacından kesilerek hassas terazide tartılmıĢ, ortalaması alınarak (g) olarak saptanmıĢtır.
Toprak üstü kuru ağırlığı: Bitkilerin toprak üstü kısımları 70 0C‟lik etüvde 48 saat kurutulduktan sonra tartılmıĢ, ortalaması alınarak (g) olarak bulunmuĢtur.
Kök uzunluğu: Bitkilerin kök tacı ile köklerin en uç kısmı arasındaki mesafe ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (cm) olarak belirlenmiĢtir.
Kök yaĢ ağırlığı: Bitkilerin kökleri kök tacından kesilerek hassas terazide tartılmıĢ, ortalaması alınarak (g) olarak saptanmıĢtır.
Kök kuru ağırlığı: Bitkilerin yaĢ ağırlığı belirlenen kökleri 70 0C‟lik etüvde 48 saat kurutulduktan sonra tartılmıĢ, ortalaması alınarak (g) olarak belirlenmiĢtir.
Yaprak alanı: Bitkilerin en son çıkmıĢ ve tam olarak açılmıĢ yapraklarının alanı “LI- COR Model LI 3000 A” portatif yaprak alanı ölçer ile ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (cm2) olarak hesaplanmıĢtır.
Yaprak su kayıp oranı: Bitkilerin en son çıkan yaprakları alınmıĢ, tartılarak yaĢ ağırlıkları (g) olarak belirlenmiĢtir. YaĢ ağırlıkları belirlenen bu yapraklar 30 0C‟lik etüvde 2 saat kurutulduktan sonra tekrar tartılmıĢtır. Daha sonra yaĢ ağırlıklarla kuru
33
ağırlıklar arasındaki fark yaĢ ağırlığa oranlanmıĢ, yaprak su kayıp oranı (%) olarak bulunmuĢtur (Clarke ve McCaig 1982).
Stoma sayısı: Bitkilerin en son çıkan yapraklarında 4x100 büyütmeli mikroskop alanına düĢen stomalar sayılmıĢ, ortalaması alınarak (adet) olarak belirlenmiĢtir.
Stoma eni: Bitkilerin en son çıkan yapraklarında 4x100 büyütmeli mikroskop alanına düĢen stomaların eni oküler mikrometre ile ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (mikron) olarak saptanmıĢtır.
Stoma boyu: Bitkilerin en son çıkan yapraklarında 4x100 büyütmeli mikroskop alanına düĢen stomaların boyu oküler mikrometre ile ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (mikron) olarak belirlenmiĢtir.
Tarla Denemesinde, baĢaklanma dönemindeki (Zadoks 59. dönem) gözlemler ve bu dönemde deneme parsellerinden rastgele alınan 10 bitki üzerinde yapılan sayım ve ölçümler aĢağıdaki Ģekilde yapılmıĢtır.
BaĢaklanma gün sayısı: 01 Nisan tarihi ile parsellerdeki bitkilerin %50‟sinin baĢaklarını bayrak yaprağı kınından tamamen çıkarttıkları tarih arasındaki süre (gün) olarak hesaplanmıĢtır.
Bitkide yeĢil yaprak sayısı: Bitkilerin ana sapı üzerinde bulunan yeĢil yapraklar sayılmıĢ, ortalaması alınarak (adet) olarak saptanmıĢtır.
Bayrak yaprak alanı: Bitkilerin ana sapı üzerinde bulunan bayrak yapraklarının alanı “LI-COR Model LI 3000 A” portatif yaprak alanı ölçer ile ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (cm2) olarak belirlenmiĢtir.
Bayrak yaprak kını uzunluğu: Bitkilerin ana sapı üzerinde bulunan bayrak yapraklarının kınları ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (cm) olarak saptanmıĢtır.
Kınsız üst boğum arası uzunluğu: Bitkilerin ana saplarının en üst kınsız boğumarası mesafesi ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (cm) olarak belirlenmiĢtir.
34
Bayrak yaprak açısı: Bitkilerin ana sapı üzerinde bulunan bayrak yapraklarının sap ile yaptıkları açı, açıölçer ile ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (derece) olarak belirlenmiĢtir.
Klorofil içeriği: Bitkilerin ana sapı üzerinde bayrak yapraklarının klorofil içeriği “Konica Minolta SPAD-502” portatif klorofilmetre ile ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (SPAD “Soil-Plant Analysis Development” değeri) olarak belirlenmiĢtir (ġekil 3.1).
ġekil 3.1. Klorofilmetre (Konica Minolta SPAD-502)
Stoma sayısı: Bitkilerin bayrak yapraklarında 4x100 büyütmeli mikroskop alanına düĢen stomalar sayılmıĢ, ortalaması alınarak (adet) olarak belirlenmiĢtir.
Stoma eni: Bitkilerin bayrak yapraklarında 4x100 büyütmeli mikroskop alanına düĢen stomaların eni oküler mikrometre ile ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (mikron) olarak saptanmıĢtır.
Stoma boyu: Bitkilerin bayrak yapraklarında 4x100 büyütmeli mikroskop alanına düĢen stomaların boyu oküler mikrometre ile ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (mikron) olarak belirlenmiĢtir.
35
Mumsuluk: Yaprak mumsuluğu UPOV‟un 1-9 skalasına (1: mumsuluk yok, 3: hafif
mumsu, 5: orta mumlu, 7: mumlu, 9: aşırı mumlu) göre belirlenmiĢtir.
Yaprak su kayıp oranı: Bitkilerin ana sapı üzerindeki bayrak yaprakları alınmıĢ, tartılarak yaĢ ağırlıkları (g) olarak belirlenmiĢtir. YaĢ ağırlıkları belirlenen bu bayrak yapraklar 30 0C‟lik etüvde 2 saat kurutulmuĢ ve sonra tekrar tartılmıĢtır. Daha sonra yaĢ ağırlıklarla kuru ağırlıklar arasındaki fark yaĢ ağırlığa oranlanmıĢ, yaprak su kayıp oranı (%) olarak bulunmuĢtur (Clarke ve McCaig 1982).
Tarla Denemesinde, olgunlaĢma döneminde (Zadoks 92. dönem), deneme parsellerinde yapılan gözlem, sayım ve ölçümler aĢağıda verildiği Ģekilde yapılmıĢtır.
OlgunlaĢma gün sayısı: Parseldeki bitkilerin %50‟sinin baĢaklarının bayrak yaprağı kınından tamamen çıktığı tarih ile bitkide yapraklarının tamamen sarardığı tarih arasındaki süre (gün) olarak hesaplanmıĢtır.
Tane verimi: 6 sıradan oluĢan parsellerin baĢları ve sonlarından 0.5 m‟lik kısımlar kenar tesiri olarak atıldıktan sonra, kalan kısımların HEGE-160 parsel biçerdöveri ile biçilmesi ve elde edilen parsel verimlerinin kg cinsinden dekara çevrilmesi ile bulunmuĢtur.
Metrekaredeki baĢak sayısı: Hasat deneme parsellerinin orta sıralarında daha önce iĢaretlenen 1 m2‟lik alanlardaki baĢak sayıları ortalaması alınarak (adet) olarak bulunmuĢtur.
Bin tane ağırlığı: Deneme parsellerinin hasat edilmesiyle elde edilen tane ürününden; 4‟er tane rastgele alınan 100‟er tohum ayrı, ayrı tartılmıĢ, ortalamaları alınıp 10 ile çarpılarak (g) olarak belirlenmiĢtir.
Hektolitre ağırlığı: Hasat edilen parsellerden elde edilen tane ürününden alınan örnekler “T.S. 2974 Buğday Standardı‟na göre; 1/4 litrelik hektolitre aletinde tartılmıĢ, elde edilen değer 4x100 ile çarpılarak (kg) olarak bulunmuĢtur.
36
AĢağıdaki ölçüm, sayım ve tartımlar; deneme parsellerinden rastgele alınan 10 bitkinin ana sapı üzerinde yapılmıĢtır.
Bitki boyu: Parsellerden alınan bitki örneklerinin her biri için toprak yüzeyi ile baĢağın en üst baĢakçığının üst noktası arasında kalan mesafe ölçülmüĢ, ortalaması alınarak (cm) olarak bulunmuĢtur.
BaĢak uzunluğu: Örnek bitkilerin ana sap baĢaklarında; en alt baĢakçık tabanı ile en üst baĢakçığın üst noktası arasındaki mesafe ölçülmüĢ, ortalaması alınmıĢ ve (cm) olarak bulunmuĢtur.
BaĢakta baĢakçık sayısı: Örnek bitkilerin ana sap baĢaklarındaki baĢakçıklar sayılmıĢ ve ortalaması alınarak (adet) olarak belirlenmiĢtir.
BaĢakta tane sayısı: Örnek bitkilerin ana sap baĢakları ayrı ayrı harmanlanmıĢ, elde edilen taneler sayılmıĢ, ortalaması alınarak (adet) olarak bulunmuĢtur.
BaĢakta tane ağırlığı: Örnek bitkilerin ana sap baĢakları ayrı ayrı harmanlanmıĢ, elde edilen taneler tartılmıĢ, ortalaması alınarak (g) olarak belirlenmiĢtir.
Hasat indeksi: Köklü olarak sökülen bitkiler kök boğazından kesilmiĢ ve saplı olarak tartılarak saplı ağırlıkları bulunmuĢtur. Bu bitkilerin harmanlanması sonucu elde edilen taneler saplı ağırlıklarına oranlanarak (%) olarak bulunan hasat indekslerinin ortalaması alınarak bulunmuĢtur.
Fotosentez ürünlerinin taĢınımı (translokasyon): Denemeye alınan çeĢitler baĢaklandıktan 14 gün sonra (Zadoks 69. dönem), deneme parsellerinde 1.2 m2‟lik kısımlara kimyasal desikant (% 4‟lük KClO3-potasyum klorat) püskürtülerek bitkilerin (48 saat sonra) tamamen kuruması sağlanmıĢtır (ġekil 3.2). Parsellerde kimyasal desikant uygulanmayan ve kontrol olarak bırakılan kısımlara ise saf su püskürtülmüĢtür. ÇeĢitlerin baĢaklanma tarihinden 14 gün sonra o dönemdeki mevcut tane ağırlığını belirlemek için her parselden rastgele 15 baĢak örneği alınmıĢ, 68 0C‟ de 48 saat kurutulup harmanlanmıĢ, hassas terazide tartılarak ortalama tane ağırlıkları (mg) olarak bulunmuĢtur. Aynı Ģekilde hasat zamanında da parsellerin hem kontrol
37
olarak bırakılan kısımlarındaki bitkilerden hem de desikant uygulanan kısımlarındaki bitkilerden 15‟er baĢak örneği alınmıĢtır. Alınan bu baĢak örnekleri de 68 0C‟ de 48 saat kurutulduktan sonra harmanlanmıĢ, elde edilen taneler hassas terazide tartılmıĢ, ortalaması alınarak kuru tane ağırlıkları (mg) olarak belirlenmiĢtir. Daha sonra her parsele ait örnek baĢakların ortalama kuru tane ağırlıkları, ele alınan çeĢitlerin translokasyon miktarlarının (TM- mg/tane), translokasyon oranlarının (TO- %) ve tane ağırlığındaki azalma oranlarının (TAAO- %) hesaplanmasında kullanılmıĢtır (Cseuz ve ark. 2002; Budaklı ve Çelik 2005).
Bu parametreler aĢağıdaki formüllere göre hesaplanmıĢtır. TM (mg/tane)= A-B (Budaklı ve Çelik 2005) TO (%)= TM / (C-B) x 100 (Kalaycı ve ark. 1998) TAAO (%)= (C-A )/ C x 100 (Borner ve ark. 2002)
A= Hasat zamanında desikant uygulanmıĢ bitkilerin ortalama kuru tane ağırlıkları (mg/tane) B= BaĢaklanmadan 14 gün sonra kontrol bitkilerin ortalama kuru tane ağırlığı (mg/tane) C= Hasat zamanında kontrol bitkilerin ortalama kuru tane ağırlıkları (mg/tane)
ġekil 3.2. Fotosentez ürünlerinin taĢınımının belirlendiği kimyasal desikant uygulanan parsellerden görünüm
Kimyasal desikant uygulanmıĢ alan
38