Sağlık hizmetlerinde eskiden hastalıkların tedavisi üzerinde durulmuştur. “Ancak yapılan araştırmalar sağlığın iyileştirilmesinde tedavi hizmetlerinin öncesinde alınacak önlemlerin hastalıkların erken tanı ve tedavisini mümkün kılmıştır. Bu durum sağlığa farklı bir bakış açısı getirmiştir. Koruyucu hizmetler daha çok önem kazanmıştır. Ayrıca tedavi sürecinden sonra bireylerin sadece fiziksel olarak sağlıklı hale gelmesi yetersiz görülerek tedavi sonrası rehabilitasyon hizmetleri de önem kazanmıştır. Bu şekilde kişilerin ruhsal yönden de iyilik hali sağlanmış olup normal hayatlarına en kısa sürede dönmeleri mümkün kılınmıştır.”133
“Sağlık hizmetleri; koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici sağlık hizmetleri, rehabilite edici sağlık hizmetleri ve sağlığın geliştirilmesi hizmetleri olarak dört başlık altında anlatılmaktadır. Bu hizmetleri ve bu hizmetleri veren kurumların sınıflandırılması Şekil 5’de ki gibi gösterilebilmektedir.”134
131 Ercan Taşkın vd., “Özel Hastanelerde İişkisel Pazarlama Uygulamaları”, Dumlupınar
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, Sayı:41, 121-130, s.123. 132 Akkılıç, a.g.e. , s.207.
133 Gökmen, a.g.e. , s.9-10. 134 Akdoğan, a.g.e. , s.64.
37
Şekil-5: “Sağlık Hizmetleri ve Sağlık Kurumlarının Sınıflandırılması”135 2.4.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri
“Kişileri hastalanmaktan, yaralanmaktan, sakat kalmaktan ve erken ölümden korumak amacıyla verilen sağlık hizmetleridir. Kişiye yönelik olarak yapılan bağışıklama, ilaçla ve serumla koruma, erken tanı, aile planlanması, beslenme durumlarının iyileştirilmesini sağlamak için gıda güvenliği ve sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazandırılması, sağlık eğitimi gibi işler ile fizik, biyolojik ve sosyal çevredeki olumsuz koşullardan kaynaklanan sağlık sorunlarını önlemek amacıyla çevreye yapılan müdahaleler koruyucu hizmetlerdir.”136
“Koruyucu sağlık hizmetleri, tehlikenin kendisine karşı bir mücadele şekli ve sağlıksız olmayı hazırlayan koşulları önlemeye yöneliktir.”137 “Koruyucu sağlık hizmetleri sayesinde sadece bir birey için bile hastalık ihtimali azalırsa, bundan hareketle tüm toplumun hastalık ihtimalide azaltılmış olur. Bu sebeple, bu hizmetler dışsal faydası ve etkisi en fazla olan sağlık hizmetleridir.”138
Koruyucu sağlık hizmetleri; kendi arasında ikiye ayrılır. Çevreye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri; çevrede sağlığı olumsuz etkileyen biyolojik, fiziksel,
135 Akdoğan, a.g.e. , s.64.
136 T.C.Sağlık Bakanlığı, “Sağlık Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkında Sağlık Bakanlığı Yönergesi”,htpp://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&id=240 (Erişim Tarihi: 30.12.2015)
137 Gavaz, a.g.e. , s.28. 138 Akbelen, a.g.e. , s.30.
38
kimyasal etkenlerden insanların olumsuz etkilenmesini önlemeye yönelik hizmetleri içermektedir. “Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri; bağışıklama, beslenmenin düzenlenmesi, egzersiz, kişisel hijyen, hastalıklarda erken tanı ve tedavi gibi sağlık eğitimlerini içermektedir.”139
2.4.2. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri
“Tedavi edici sağlık hizmetleri, genelde koruyucu hizmetlerin yetersizliğinden kaynaklanan sonuçları düzeltmek amacıyla düzenlenen hizmetlerdir. Tedavi edici sağlık hizmetleri; hastalık, sakatlık gibi durumlarla karşılaşanların, bu durumların yarattığı zararlardan kurtarılması için yapılan hizmetlerdir.”140
Tedavi edici sağlık hizmetinden faydalanan kimse aslında topluma da sosyal fayda sağlamaktadır. Kişilerin daha sağlıklı duruma gelmeleri emeğin bir üretim faktörü olması nedeniyle üretimin artmasına maliyetin düşmesine neden olur.141
Tedavi edici sağlık hizmetleri üç basamaktan oluşmaktadır.
ÜÇÜNCÜ BASAMAK İKİNCİ BASAMAK BİRİNCİ BASAMAK
Şekil 6. “Birinci, İkinci ve Üçüncü Basamak Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri”142
“Şekilde görüldüğü gibi, birinci basamak hizmetler dar kapsamlıdır. Birinci basamak hizmetler daha çok koruyucu hizmetleri kapsamaktadır. İkinci ve üçüncü basamak hizmetler ise daha geniş kapsamlıdır. Bu basamaklar yatarak tedavi ve daha büyük teknoloji gerektirmektedir.”143
139 Uyar, a.g.e. , s.20-21. 140 Akdoğan, a.g.e. , s.65. 141 Gavaz, a.g.e. , s.29. 142 Gökmen, a.g.e. , s.16. 143 Gökmen, a.g.e. , s.16. M A L İY E T L E R U L A ŞI L A Bİ L İR L İK H İZ M E T K A P S A M I
39
“Birinci basamak tedavi edici sağlık hizmetleri, hastaların evde ya da ayakta teşhis ve tedavisi için düzenlenen hizmetlerdir (sağlık ocakları, poliklinikler vb). İkinci basamak tedavi edici sağlık hizmetleri, hastaların yatırılarak teşhis ve tedavisi yapılan sağlık hizmetleridir (devlet, özel vb). Üçüncü basamak ise, onkoloji hastaneleri, üniversite hastaneleri, akıl-ruh ve sinir hastalıkları merkezleri gibi belirli alanlarda uzmanlaşmış kuruluşlardan oluşmakta olup, gereksinim duyulduğu zamanlarda ikinci basamak sağlık kuruluşlarınca hastaların sevk edildiği zincirin son halkasıdır.”144
2.4.3. Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri
“Kaza, savaş, felaketler gibi önceden tahmin edilemeyen bir şekilde ortaya çıkan ve insanların sakat kalmasına sebep olan veya çalışma güçlerini, motivasyonlarını engelleyen olaylar sonrasında hastaların topluma kazandırılması ve böylece ekonomik, sosyal, kültürel olarak güçlendirilmesini sağlamaya yönelik hizmetlere, Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri denmektedir.”145
Rehabilite edici sağlık hizmetleri kendi içinde ikiye ayrılır. Bunlar tıbbi rehabilitasyon ve sosyal rehabilitasyon hizmeti olarak aşağıda açıklanacaktır.
“Tıbbi Rehabilitasyon Hizmeti: Sağlık sektörü ve çalışanları tarafından yürütülen hizmetlerdir. Hastalık veya kaza sonrasında güçsüzleşen organın, fizik tedavi gibi yöntemlerle yeniden güçlendirilmesi ya da tamamen kaybedilen organ yerine protez takılmak suretiyle kişiye o organın işlevini kısmen kazandırma türünden hizmetlerdir.”146
“Sosyal Rehabilitasyon Hizmeti: Sakatlık ya da özrü olan kişilerin, günlük yaşama aktif olarak katılımının sağlanması, başkalarına bağımlı olmadan yaşayabilmesi için, işe uyum sağlama, yeni iş bulma ve öğretme çalışmalarını içerir.”147 144 Uyar, a.g.e. , s.21. 145 Akbelen, a.g.e. , s.33. 146 Yaşa, a.g.e. , s.27. 147 Akdoğan, a.g.e. , s.66.
40
2.4.4. Sağlığı Geliştirici Hizmetler
Sağlığı yerinde olan insanların, sağlık durumlarının daha da iyi olmasını sağlamak için verilen hizmetlerdir. Sağlığın geliştirilmesi hizmetleri bedensel, zihinsel sağlık durumu, yaşam kalitesi ve yaşam sürecinin yükseltilmesini amaçlamaktadır.
“Günümüzde birçok hastalığın kaynağında kişilerin yaşam tarzları, alışkanlıkları vardır.148 Sağlığın geliştirilmesi hizmetleri geniş kapsamlıdır ve sağlık eğitiminden farklıdır. Sağlık eğitimi, dar kapsamlıdır, birey ve grupları hedef alarak; halkın sağlık konusunda bilgilendirilmesi ve bilinç düzeyinin yükseltilmesine yöneliktir.”149