Sağlık kurumları için performans ölçüm ve denetim sisteminde kullanılabilir göstergeleri değişik özellikler esas alınarak sınıflamak mümkündür. En yaygın ve bilinen performans göstergeleri teknik ve finansal göstergelerdir. Tablo 1.3 ve 1.4’de teknik ve finansal
82
BEYLİK Umut, AYANOĞLU PEKÇAN Yıldız, Eğitim ve Araştırma Hastanelerinde Etkinlik analizi ve değerlendirilmesi, Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, Yıl:2 Sayı:3 2012 S.122
83
GRUCA S. Thomas,Nath Deepika, The Impact of Marketing on Hospital Performance, York University, Journal of Hospital Marketing, Vol. 8(2) 1994http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1300/J043v08n02_09
performans göstergelerine örnekler verilmiştir. Bu göstergeler sağlık kuruluşlarının birbirleriyle karşılaştırılmasını sağladığı gibi bir sağlık kuruluşu içindeki benzer bölümlerin karşılaştırma yapabilmesine de olanak sağlamaktadır.
Tablo 1.3 Teknik Performans Göstergeleri
Teknik Göstergeler Tanım
Kapasite Kullanım Oranı Hastanenin çalışma derecesini gösterir:
Yatan Hasta Sayısı x Ortalama Yatış Süresi / Fiili Yatak Sayısı x 365
Yatak İşgal Oranı Hastane yataklarının hangi oranda kullanıldığını gösterir:
Hasta Günü / Fiili Yatak Sayısı x 365
Poliklinik Hekim Oranı Hekimlerin verdikleri poliklinik hizmeti sayısını gösterir:
Poliklinik Sayısı / Toplam Hekim Sayısı
Yatan Hasta Hekim Oranı Hekimlerin verdikleri yatan hasta hizmeti sayısını gösterir:
Yatan Hasta Sayısı / Toplam Hekim Sayısı
Operasyon Hekim Oranı Hekimlerin gerçekleştirdikleri operasyon hizmeti sayısını gösterir:
Toplam Operasyon Sayısı / Toplam Hekim Sayısı
Hasta Yatak Oranı Bir yatağa düşen hasta sayısını gösterir: Yatan Hasta Sayısı / Fiili Yatak Sayısı
Yatak Devir Aralığı İki yatak işgali arasında bir yatağın ortalama kaç gün boş kaldığını gösterir:
Kullanılmayan Toplam Hasta Bakım Gün S./ Taburcu Edilen Hasta Sayısı
Gelir Gider Oranı Gelirin giderleri karşılama oranını gösterir:
Yıllık Döner Sermaye Geliri / Yıllık Döner Sermaye Gideri
Gider Hasta Günü Hasta günü başına çıkan gideri gösterir:
Tablo 1.4 Finansal Performans Göstergeleri
Finansal Göstergeler Tanım
Net Kâr Marjı Her satıştan ne kadar kâr sağlandığını gösterir Net Kâr / Net Satışlar
Varlıkların Kârlılığı Varlıkların verimliliğini ve varlık başına kârı gösterir Net Kâr / Toplam Varlıklar
Varlık Devir Hızı Varlıkların verimli kullanılıp kullanılmadığını gösterir Net Satışlar / Toplam Varlıklar
Öz Sermayenin Kârlılığı Her birim öz sermaye karşılığında elde edilen kârı gösterir Net Kâr / Öz Sermaye
Yatırımların Kârlılığı Yatırımların verimliliğini ve yatırım başına kârı gösterir Net Kâr + Faiz / Toplam Varlıklar
Borç Öz Sermaye Oranı Finansmanda kullanılan kaynak dağılımını gösterir Borçlar / Öz Sermaye
Borç Varlık Oranı Varlıkların finansmanında ne oranda yabancı kaynak kullanıldığını gösterir. Borçlar / Toplam Varlıklar
Veri Zarflama Analizi’nin sahip olduğu en önemli özellik her karar alma birimindeki etkinsizlik miktarını ve kaynaklarını tanımlayabilmesidir. Bütün karar alma birimlerinin üretim sınırları dâhilinde, etkin olamayan birimleri referans kümelerindeki bütün diğer birimler gibi etkin yapmak için gerekli olan girdi miktarının azaltılması ve/veya çıktı miktarının arttırılması gibi kararların alınabilmesine olanak verir.
Model seçiminde ilk olarak, girdiye ve çıktıya yönelik model kararının verilmesi gerekmektedir. Bilindiği gibi girdiye ve çıktıya yönelik model seçimi, karar vericinin girdi ve çıktı üzerindeki takdir yetkisine bağlıdır. Başka bir deyişle karar vericinin girdi üzerinde denetimi mevcutsa girdiye yönelik, çıktı üzerindeki denetimi mevcut ise çıktıya yönelik modeller tercih edilecektir.84
84
BEYLİK Umut, AYANOĞLU PEKÇAN Yıldız, Eğitim ve Araştırma Hastanelerinde Etkinlik Analizi Ve Değerlendirilmesi, Sağlıkta Performans Ve Kalite Dergisi, Yıl:2 Sayı:3 2012 S.122
İKİNCİ BÖLÜM
VERİ ZARFLAMA ANALİZİ
2.1 Veri Zarflama Analizinin Tanımı
Veri Zarflama Analizi, Karar Verme Birimleri ( KVB ) olarak adlandırılan ürettikleri ürün ya da hizmet açısından birbirine benzeyen ekonomik karar birimlerinin göreli etkinliğinin ölçülmesi için geliştirilen parametresiz bir etkinlik ölçüm tekniğidir. Bu teknik, Karar verme birimlerinin çıktıları oluşturmak için mevcut kaynakları nasıl etkin bir şekilde kullanacağının belirlenmesini sağlar. Veri Zarflama Analizi, başlangıçta kar amacı gütmeyen işletmelerin etkinliklerini incelemede kullanılırken; daha sonra kar amaçlı ürün ve hizmet sektöründe de etkin bir şekilde kullanılmıştır. Veri zarflama analizi, işletmelerin veya diğer karar birimlerinin, girdi ve çıktılarının artırım ya da azaltın oranlarına göre etkinliklerinin ne oranda değişeceğine ilişkin bilgi vermektedir.85
Veri Zarflama Analizi, çeşitli şekillerde tanımlanmaktadır. Bunlardan bazıları aşağıda açıklanmaktadır:
Veri Zarflama Analizi, karşılaştırılmaları zor olan çoklu girdi ve çıktıları içeren örgütsel birimlerin göreli performanslarını ölçmek için kullanılan doğrusal programlama tabanlı bir tekniktir.86
Veri Zarflama Analizi, birden fazla girdi ve çıktıya sahip kurumlar kümesinde, hem girdilerin hem de çıktıların nesnel biçimde bir verimlilik indeksi içinde birleştirilemediği durumlarda göreceli verimlilik ölçümü için kullanılan bir yöntemdir.87
Veri Zarflama Analizi, birden çok ve farklı ölçeklerle ölçülmüş girdi ve çıktıların karşılaştırma yapmayı güçleştirdiği durumlarda, karar verme birimlerinin göreli performansını değerlemeyi amaçlayan, doğrusal programlama tabanlı bir yöntemdir. 88
85
KECER Gülnur, Veri Zarflama Analizi Teori ve Uygulama Örneği, Siyasal Kitapevi, 2010 S.55 86
KARAHAN Atilla, ÖZGÜR Ersan, Hastanelerde Performans Yönetim Sistemi Ve Veri Zarflama Analizi, Nobel Basımevi,2009 S.98
87
KAVUNCUBAŞI Şahin, YILDIRIM Selami, Hastane Ve Sağlık Kurumları Yönetimi, Siyasal Kitapevi Yayınları,2010,Ankara S.539
88
TİTİZ İsmet, DEMİR Yusuf, ONAT O.Kürşat, Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F.Dergisi ( C.IX.S.1) S.117, 2007
Veri Zarflama Analizi, en az girdiyle en çok çıktıyı üreten, yani en iyi gözlemleri ve bu gözlemlerin doğrusal kombinasyonlarını etkinlik sınırı olarak kabul eden ve diğer gözlemleri bu sınıra göre değerlendiren bir matematiksel programlama tekniğidir.89
Veri Zarflama Analizi, bir karar verme biriminin verimliliği açısından matematiksel olarak ağırlıklandırılmış girdiler toplamına oranının en iyi performansı belirlediği sınıra göre pozisyonudur şeklinde tanımlanabilir. 90
VZA, aynı tür girdiler kullanarak aynı tür çıktıları üreten ve birbirlerine benzer ekonomik karar birimlerinin karşılaştırmalı “etkinliklerinin” ölçülmesi amacıyla geliştirilmesi parametresiz bir yöntemdir.91