İşletme performansı geniş bir bakış açısıyla irdelendiğinde, işletmenin mevcut durumunu, mevcut kaynakları ve örgüt düzeni içinde inceleyerek bilgi verirken, aynı zamanda işletmenin mevcut koşullardaki potansiyel gücünden yararlanma düzeyini de gösterir. Bunun yanında performans ölçümleri işletmenin gelecekte amaçlarına nasıl ve ne düzeyde ulaşabileceğinin de göstergesi olacaktır.72
70
KIRAN BULGURCU Berna, Kalkınmada Öncelikli İllerin Ekonomik Etkinliklerinin Veri Zarflama Analiz ile Değerlendirilmesi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2008 S.40
71
YÜRÜŞEN Serkan, Veri Zarflama Analizi ile Bayi Performansının Hesaplanması; Otomotiv sektöründe bir uygulama, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2011 S.31
72
TARIM Mehveş, Sağlık Organizasyonlarında Performans Ölçme ve Dengeli Puan Cetveli ( Balanced Scorecard ) , Hacettepe Üniversitesi Sağlık İdaresi Dergisi, Cilt 7 Sayı 2 2004 S.234
Sağlık işletmeleri açısından performans; insan gücü, malzeme, sermaye ve teknolojinin oluşturduğu kaynaklar (girdi) kullanılarak (süreç) toplumun sağlık düzeyinin (çıktı) yükseltilmeye çalışılmasının değerlendirilmesidir. Sağlık kuruluşlarının kıt kaynaklarla etkili ve verimli bir şekilde işlevlerini tam olarak yerine getirebilmeleri için iyi bir planlamaya gereksinim vardır. Bu aşamada maliyet, etkililik ve performans analizleri planlamaya veri sağlamaktadır. Hastaneler ve diğer sağlık hizmeti veren kuruluşlara kaynakların nasıl dağıtılacağının belirlenmesi açısından da performanslarının belirlenmesi hayati değere sahiptir.73
Etkili bir sağlık işletmesi oluşturulabilmesi için güçlü bir performans değerlendirmesi gerekmektedir. Performans değerlemesinden elde edilen bilgiler, yöneticiler tarafından organizasyonların rekabet üstünlüğü elde etmesi ve sürekli geliştirilmesi amacıyla stratejik bir araç olarak kullanılmaktadır.74
Sağlık Bakanlığı, hastanelerde ölçme ve değerlendirmeyi muayene erişim, hizmet kalite standartları, memnuniyet ölçümü ve verimlilik göstergeleri başlıkları altında gerçekleştirmektedir.75
1.8.1 Muayene Erişim
Ülkemizdeki hekim sayısı Dünya Sağlık Örgütü Avrupa bölgesinde yer alan ülkeler arasında sondan ikinci sıradadır yani hekim sayısı çok yetersizdir. Bu bağlamda sayısı yetersiz olan hekimlerin efektif kullanımı, hastanede bulunan klinik hekimlerin aynı anda hizmet vermelerini sağlamak ve vatandaşların her hekime sağlanan ofis sayesinde istediği hekimi seçebilmesine yönelik bir standarttır. Böylece ülkemizde sağlık kurumlarında uzun kuyrukların sona erdirilebilmesi ve sağlık insan gücünün verimli kullanılması amacıyla kurumsal performans ölçümünde ülkemize özgü bir parametre olan muayeneye erişim kriteri kullanılmaktadır.
73
BAL Vedat, Bilgi Sistemlerinin Sağlık İşletmeleri Performansına Etkilerinin Veri Zarflama Analizi İle Ölçümü: Türkiye’deki Devler Hastanelerinde bir araştırma, Süleyman Demirel üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Isparta, 2010, S.43
74
WALDMAN David, Predictors of Employee Preferences for Multirater and Grorup- Based Performance Appraisal Group & Organization Management, Vol:22, N:2 1997,S.264
75
BAL Vedat, Bilgi Sistemlerinin Sağlık İşletmeleri Performansına Etkilerinin Veri Zarflama Analizi İle Ölçümü: Türkiye’deki Devler Hastanelerinde Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Isparta, 2010, S.43
Her klinisyen hekime bir oda tahsis edilerek vatandaşların daha kolay sağlık hizmeti alabilmesi, sağlık hizmetlerine erişilebilirliğin kolaylaştırılması ve böylelikle sağlık hizmeti talebinin karşılanması mümkün olacaktır. Muayeneye erişim ülkemiz şartlarında sağlık hizmetine ulaşılabilirlik için büyük öneme sahiptir.76
1.8.2 Hizmet Kalite Standartları
Hastanelerde sunulan hizmet süreçleri ile hastaneyi fiziki ve teknik açıdan sorgulamayı içeren 383 standarttan oluşan “Hizmet Kalitesi Standartları” belirlenmiştir. Hizmet Kalitesi Standartları hizmet sunumu açısından farklılıklar gösteren devlet hastanelerinde hizmet sunumunun iyileşmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Söz konusu standartlar hastanın hastaneye başvurmasından itibaren salahiyet veya ölüm haliyle son bulan tüm süreçleri içeren bir sorgulamayı öngörmektedir. Gerek hastaya hizmet sunumu gerekse destek hizmetleri bölümü, aynı şekilde sorgulama süreçleri içinde yer bulmuştur. Bu standartlar; poliklinikler, klinikte bulunan hasta odaları, yoğun bakımlar, ameliyathaneler, laboratuar, diyaliz bölümü ve diğer birimlerde bir takım düzenlemelere gidilmesine dair standartları içermektedir. Aynı zamanda hizmet planlamasını önemli ölçüde belirleyen bilgi yönetimine dair standartlar bulunmaktadır.77
1.8.3 Memnuniyet Ölçümü
İnsanın mutluluğunun sağlanması rekabetçi sistemlerin en önemli araçlarından biridir. Sağlık hizmeti alanında bunun somut uygulaması hasta memnuniyetinin sağlanmasıdır. Sağlık hizmetlerine serbest piyasa anlayışı ile yaklaşım, sağlık hizmetlerinin kalitesini öncelikle nihai çıktı ölçütü ile belirleme eğilimindedir. Bu ölçüt, memnuniyetin nasıl, hangi yollarla oluşturulduğuna bakmaksızın, sağlık hizmetlerinden yararlananların klinik bulgularından veya yaratılan ortamdan ne kadar mutlu olduğuna dayanmaktadır. Performansı ödüllendirmede kullanılacak ölçütler içinde memnuniyet ölçümü mutlaka dikkate alınmalıdır.
Sadece hastanın algısına dayanan bir ölçüm, bilgi asimetrisinin çok fazla olduğu sağlık alanında ve özellikle eğitim düzeyinin düşük olduğu toplumlarda yeterli olmaz. 78
76
TARCAN Menderes, MERCAN Ferzane, vd.T.C. Sağlık Bakanlığı Performans Yönetimi ve Kalite Geliştirme Daire Başkanlığı,Sağlıkta Kurumsal Performans ve Kalite Uygulamaları Ankara 2009 S. 32
77
BAL Vedat, Bilgi Sistemlerinin Sağlık İşletmeleri Performansına Etkilerinin Veri Zarflama Analizi İle Ölçümü: Türkiye’deki Devler Hastanelerinde Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Isparta, 2010, S.44
78
AYDIN Sabahattin, Sağlıkta Dönüşüm Programı ve Sağlık Hizmetlerinde Performans Yönetimi Anlayışına Geçiş Asil Yayınları Ankara 2007 S.267
1.8.4 Verimlilik Göstergeleri
Rekabetin artmakta olduğu hastane sektöründe hastaların ihtiyaçlarını miktar, kalite ve hizmet olarak en iyi düzeyde karşılayabilmek, hastanenin gerçek amaçlarına uygun doğru işleri, doğru biçimde yapmak, sürekli gelişimi yenile meyle eşzamanlı olarak sağlamak, çalışanların iş doyumunu yükseltmek, yönetimi kontrol eden değil yönlendiren niteliğe kavuşturmak gibi temel amaçlar söz konusudur.
Hastanenin gerçekleştirmesi gereken bütün bu beklentilerin elde edilmesindeki araçlardan birisi de kurumsal verimliliklerin ölçülmesi ve değerlendirilmesiyle mümkün olmaktadır. Yeni performans yönetimi anlayışında, işletme performansı; işletmeyi oluşturan sistemin tüm bileşenlerinin etkileşiminin toplam sonucu olarak ifade edilmektedir. Ayrıca bir kurumda çağdaş yönetim anlayışından bahsedebilmek için değişik model ve tekniklerle performans ölçümüne ilişkin uygulamaların yapılması modern yönetimin en önemli fonksiyonlarından biri haline gelmiştir. Bu nedenle Sağlık Bakanlığı göstergeler doğrultusunda kurumların verimliliklerini ölçmeyi amaçlamaktadır. Bu göstergelerin temel özelliği hastaneleri kendi sınıflar arasında ve zaman içindeki gelişimi üzerinden değerlendiriliyor olmasıdır.79
1.9 Sağlık Bakanlığında Performans Değerlendirme
Sağlık sistemi yeniliğe ve reformlara açık bir alandır. Bütün ülkeler sağlık sistemlerini daha iyi duruma getirmek için çaba göstermekte oldukları bilinmektedir. Her ülkede sağlık reformlarına yön veren farklı etkenler mevcuttur. Bu etkenler;
Mali
Teknolojik veya toplumun sağlık hizmetine olan artan talebi Hasta memnuniyetini artırmak
Sağlık hizmetlerinde kalite, verimlilik, etkililik, hasta memnuniyeti, çalışanların finansal açıdan teşviki, çalışanların memnuniyeti ve sistemin performansının izlenip değerlendirilmesini sağlamaktadır. Sağlık Bakanlığı’nca uygulamaya konan modelin içeriği, boyutları ve sonuçları açısından özgün bir model niteliğindedir.80
79
TARCAN Menderes, MERCAN Ferzane, vd.T.C. Sağlık Bakanlığı Performans Yönetimi ve Kalite Geliştirme Daire Başkanlığı,Sağlıkta Kurumsal Performans ve Kalite Uygulamaları Ankara 2009 S.28
80
ÖNER Nurettin, Sağlık Bakanlığına Bağlı Ağız ve Diş Sağlığı Kurumlarının Veri Zarflama Analizi Yönetimi ile Performansının Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara,2010,S.69
Sağlık Bakanlığına bağlı kurumlar, geçmişe oranla rekabetin daha yoğun olduğu bir ortamda faaliyet göstermektedirler. Bu kurumlarda, gereksinimleri karşılamak, rekabet edebilmek, değişimleri zamanında başarmak, maliyetleri düşürmek ve verimliliği artırmak amacıyla kurumsal performans ölçümü ve kalite çalışmaları başlatılmıştır. Kurumsal performans ölçümü ve kalite çalışmalarının içeriği ve öngördüğü şartlar gerek ulusal ve gerekse uluslar arası nitelikleri taşımaktadırlar.81
Şekil 1.2 Sağlık Bakanlığı’nca Uygulanan Entegre Model
81
TARCAN Menderes, MERCAN Ferzane, vd. T.C. Sağlık Bakanlığı Performans Yönetimi ve Kalite Geliştirme Daire Başkanlığı, Sağlıkta Kurumsal Performans ve Kalite Uygulamaları Ankara 2009 S.12
Performans Yönetim Sistemi
Performansa Dayalı Ek Ödeme Uygulaması
Kurumsal Performans Ölçümü ve Kalite Geliştirme Uygulaması
Hastanelerde Ölçme ve Değerlendirme Muayeneye Erişim Hizmet Kalite Standartları Memnuniyet Ölçümü Verimlilik Göstergeleri ADSM'lerde Ölçme ve Değerlendirme Muayeneye Erişim ADSM'lerde Hizmet Kalite Standartları Memnuniyet Ölçümü Verimlilik Göstergeleri 1.Basamak Sağlık Kuruluşlarında Ölçme ve Değerlendirme Muayeneye Erişim 112 Hizmet Kalite Standartları 112 Verimlilik Göstergeleri Koruyucu Hizmet Göstergeleri
1.10 Sağlık Kurumlarında Kullanılan Performans Ölçütleri
Sağlık kuruluşları performansı çok boyutlu bir yapıdır. Geçmiş yıllarda yapılan çalışmalarda sağlık kuruluşlarının performansını tanımlamak için maliyet göstergeleri, çıktı oranları ve çok sayıda finansal ölçüt kullanılmıştır.
Gruca ve diğerleri, çalışmalarında hastanelerin performansını üç ölçütle tanımlamışlardır.
Finansal Performans
Faaliyet / İşletme Performansı Pazarlama Performansı 82
1.10.1 Finansal Performans
Finansal performans, hastanenin giderlerini karşılayabilme ve faaliyetlerini sürdürebilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Hastane çalışmalarında, varlıkların getirisi oranı kullanılan finansal performans ölçüsüdür. Toplam karlılık ve etkili varlık yönetimi kapsayan bu oran, hastanelerin her türlü finansal performansını nitelemektedir.83
1.10.2 Faaliyet/İşletme Performansı
Hastaneler aracılığı ile tıbbi bakım sağlamak, geniş bir sermaye yatırımı, sabit alan ve ekipman gerektirmektedir. Hastane verimliliğinin sıklıkla kullanılan bir ölçütü doluluk oranıdır.
1.10.3 Pazarlama Performansı
Pazarlama performansı, hastanenin, rakipleri karşısındaki yüz yüze duruşunu yansıtır. Pazar payı, rakipleriyle başa çıkmak amacıyla hastanenin hastaları için aldığı stratejik kararları ölçer.