Genel Sağlık Sigortalısı Sayılanlar

5510 sayılı SSGSSK öncesinde çalışanların mesleki statülerine (işçiler, bağımsız çalışanlar, çiftçiler, isteğe bağlı sigortalılar) göre farklı sosyal sigorta kanunları ile gerçekleşen sigortalılık yapılanması mevcuttu (Karadeniz, 2012b: 105). Fakat SSGSSK ile bütün çalışanları kapsayacak şekilde 506 sayılı SSK, 1479 sayılı Bağ-Kur Kanunu, 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu, 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu ve 2926 sayılı Tarımda Kendi Nam ve Hesabına Çalışanlar Kanunu sosyal sigortalar kanunu genişletilmiştir (Alper, 2015: 87).

Bu sigorta sisteminin en önemli hususlarından biri kapsadığı kesimin genişletilmiş olmasıdır. Sağlık sisteminin dışında kimse bırakılmamaya çalışılmıştır. Birey işsiz bile olsa, zorunlu sigortaya tabi olmadan prim ödeyerek sağlık sigortası kapsamına girmekte ve devlet tarafından güvence altına alınmaktadır (Pekten, 2006: 120). GSS’nın kapsamına alınan kişiler 5510 sayılı Kanunun 60’ıncı maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre işçiler, bağımsız çalışanlar ve kamu görevlileri zorunlu sigortalı olmaktadır. Ayrıca genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişiler de bağlı sigortalı olarak sigortalı sayılmaktadırlar. Ek olarak sosyal koruma altına alınanlar, yabancılar ve sözü edilenlerin dışında kalan diğer kişiler GSS kapsamına alınmışlardır. 5510 sayılı kanunun 60’ıncı

maddesinde kapsam altına alınanlar ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. İkametgahı Türkiye’de olan kişilerden genel sağlık sigortalısı sayılanlar şu şekilde sıralanmıştır:

4’üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi “Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar” ve (c) bend, “Kamu idareleri” bentleri gereğince sigortalı sayılan kişiler, (b) bendi “Köy ve mahalle muhtarları, hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar” gereğince sigortalı sayılan kişiler (m. 4/I, a,b,c),

50’nci madde gereğince isteğe bağlı sigortalı olan kişiler genel sağlık sigortalısı sayılmaktadırlar. 4’üncü maddenin birinci Fıkrasının (c) bendi gereğince sigortalı sayılanların dışında aşağıda belirtilen kişiler için de m. 4/I, (c) bendi uygulanmaktadır (Güzel vd., 2014: 136-137):

o Kuruluş ve personel kanunları veya diğer kanunlar gereğince seçimle veya atama yoluyla kamu idarelerinde göreve gelenlerden; bu görevleri sebebiyle kendilerine ilgili kanunlarında devlet memurları gibi emeklilik hakları tanınmış olanlardan hizmet akdi ile çalışmayanlar,

o Başbakan, bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, belediye başkanları, il encümeninin seçimle gelen üyeleri,

o Birinci fıkranın (c) bendi kapsamında iken bu kapsamdaki kişilerin kurduğu sendikalar ve konfederasyonları ile sendika şubelerinin başkanlıkları ve yönetim kurullarına seçilenlerden aylıksız izne ayrılanlar,

o Harp okulları ile fakülte ve yüksekokullarda, Türk Silahlı Kuvvetleri hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken askeri öğrenci olanlar ile astsubay meslek yüksekokulları ve astsubay naspedilmek üzere temel askerlik eğitimine tabi tutulan adaylar,

o Polis akademisi ile fakülte ve yüksekokullarda, Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okumaya devam eden öğrenciler ile polis naspedilmek üzere Polis Meslek Eğitim Merkezlerinde Polislik eğitimine tabi tutulan adaylar,

Yukarıdaki durumlara göre sigortalı sayılmayanlardan ise,

o “Harcamaları, taşınır ve taşınmazları ile bunlardan doğan hakları da dikkate alınarak, Kurumca belirlenecek test yöntemleri ve veriler kullanılarak tespit

edilecek aile içindeki geliri kişi başına düşen aylık tutarı asgari ücretin üçte birinden az olan vatandaşlar ile gelir tespiti yapılmaksızın genel sağlık sigortalılığı ya da bakmakla yükümlü olduğu kişi bulunmayan Türk vatandaşlarından 18 yaşını doldurmamış çocuklar” (m. 60/I, c,1),

o “Uluslararası koruma başvurusu veya statüsü sahibi ve vatansız olarak tanınan kişiler” (m. 60/I, c, 2),

o “1/7/1976 tarihli ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler” (m. 60/I, c, 3),

o “24/2/1968 tarihli ve 1005 sayılı İstiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet Tertibinden Şeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre şeref aylığı alan kişiler” (m. 60/I, c, 4),

o “28/5/1986 tarihli ve 3292 sayılı Vatani Hizmet Tertibi Aylıklarının Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler” (m. 60/I,c,5),

o “3/11/1980 tarihli ve 2330 sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler” (m. 60/I, c,6),

o “24/5/1983 tarihli ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz faydalanan kişiler ile ana ve babası olmayan Türk vatandaşlarından 18 yaşını doldurmamış çocuklar” (m. 60/I,c,7),

o “Harp Malullüğü aylığı alanlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamında aylık alanlar” (m.60/I,c,8),

o “18/3/1924 tarihli ve 442 sayılı Köy Kanunun 74. Maddesinin 2. Fıkrasına göre görevlendirilen kişiler ile aynı kanunun ek 16. Maddesine göre aylık alan kişiler” (m.60/I, c, 9),

o “11/10/1983 tarihli ve 2913 sayılı Dünya Olimpiyat ve Avrupa Şampiyonluğu kazanmış Sporculara ve Bunların Ailelerine Aylık Bağlanması Hakkında Kanun hükümlerine göre aylık alan kişiler” (m.60/I,c,10),

o “Mütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıyla, oturma izni almış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olmayan kişiler” (m.60/I,d),

o “25/8/1999 tarihli ve 4447 sayılı Kanun gereğince işsizlik ödeneği ile ilgili kanunları gereğince kısa çalışma ödeneğinden yararlandırılan kişiler” (m.60/I,e),

o “Bu Kanun veya bu Kanundan önce yürürlükte bulunan sosyal güvenlik kanunlarına göre gelir veya aylık alan kişiler” (m.60/I,f),

o “Yukarıdaki bentlerin dışında kalan ve başka ülkede sağlık sigortasından yararlanma hakkı bulunmayan vatandaşlar” (m.60/I,g)

genel sağlık sigortalısı sayılmaktadır.

Kanunun 60’ıncı maddesinin g bendi çok açık bir şekilde ifade edilmemekle birlikte, çalışmıyor olması nedeniyle bir zorunlu sigortacılık bağlantısı olmadığı gibi, isteğe bağlı olarak da sosyal güvenlikten yararlanma ihtiyacı duymayan varlıklı kesim ifade edilmeye çalışılmıştır (Akın, 2005: 34). Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Yönetmeliği’ne göre genel sağlık sigortalısı sayılanlara ek olarak aşağıda ifade edilen kişiler de genel sağlık sigortalısı olmaktadır:

“Kamu idaresine ait işyerlerinde çalıştırılan sigortalılardan iş sözleşmesi askıda kalanlar, iş sözleşmesinin askıda kaldığı süre içinde genel sağlık sigortalısı sayılır” (Yön., m.6/2).

“Kanunun geçici 13’üncü maddesine göre 24/11/1994 tarihli ve 4046 sayılı Kanunun 21’inci maddesi kapsamında iş kaybı tazminatı alanlar, Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrası (a) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır” (Yön., m.6/3).

“Kanunun 5’inci maddesinin (g) bendi gereği Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrası (a) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır” (Yön., m.6/4).

“Kanunun 37’nci maddesi gereğince evlenme ödeneği alan kız çocuklardan; eşleri tarafından yükümlü olunmayanlar ile iki yıllık süre içinde eşlerinden boşanan kız çocukları, gelir/aylıklarının kesildiği tarihten itibaren iki yıllık sürenin sonuna kadar Kanunun 60’ıncı maddesinin birinci (f) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır” (Yön.,m.6/5).

5510 sayılı Kanunun 6’ncı maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre “ücretsiz çalışan eşi, (b) bendine göre aynı konutta birlikte yaşayan ve üçüncü derece dâhil bu dereceye kadar hısımlar arasında ve aralarına dışarıdan başka kimse

katılmaksızın, yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanlar, (c) bendine göre ücretle ve sürekli olarak çalışanlar hariç ev hizmetlerinde çalışanlar, (f) bendine göre resmî meslek ve sanat okulları ile yetkili resmî makamların izniyle kurulan meslek veya sanat okullarında ve yüksekokullarda fiilen normal eğitim süreleri içinde yapılan, tatbikî mahiyetteki yapım ve üretim işlerinde çalışan öğrenciler, (g) bendine göre sağlık hizmet sunucuları tarafından işe alıştırılmakta olan veya rehabilite edilen hasta veya maluller, (ı) bendine göre kamu idareleri hariç olmak üzere, tarım işlerinde veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar ile tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan; tarımsal faaliyette bulunan ve yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler, (k) bendine göre kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlardan, aylık faaliyet gelirlerinden bu faaliyetine ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler” Genel Sağlık Sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişiler değil ise, Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Yönetmeliği’nin 6’ncı maddenin birinci fıkrasının ilgili bentlerinden durumlarına uyan bende göre genel sağlık sigortalısı olmaktadır.