Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması

Kişilerin hastalanmalarını önlemek, hastalıklardan korumak, sağlıklı olarak yaşamlarını devam etmelerini sağlamak sağlık hizmetlerinin öncelikli hedeflerindendir. Alınan önlemlere rağmen toplumun bütününü hastalıklardan korumak her zaman için mümkün olmamaktadır. Sağlık hizmetlerinin ikinci amacı

hastalanan bireylerin tedavi edilmesidir. Tedaviden sonraki süreçte bireyde sakatlık hali oluşmuş ise rehabilitasyon hizmetleri ile bireyin hayatını daha kaliteli bir şekilde devam etmesi amaçlanmaktadır (Akkavak,2018, s.15).

1.4.3.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri

Sağlığı geliştirmek, hastalıkları önlemek ve sakatlıkların oluşmasını/ortaya çıkmasını engellemek koruyucu sağlık hizmetlerinin amaçlarındandır. Koruyucu sağlık hizmetleri tedavi edici sağlık hizmetlerine kıyasla daha ucuza, daha az çabayla daha fazla insanın sağlığını koruma imkânı sağlar. Tedavi edici sağlık hizmetlerine kıyasla koruyucu sağlık hizmetleri teorik olarak daha insancıl ve daha üstün bir yaklaşımdır. Koruyucu sağlık hizmetleri bulaşıcı hastalıklar ile mücadele, hastalıkların ortaya çıkmadan gerekli önlemlerin alınması, rehabilitasyon konusunda; hasta ve hasta yakınlarına sağlık eğitimi verilmesi, hastalıkların önlenmesi konusunda eğitim, hijyen, beslenme gibi konuları kapsayan hizmetlerdir. Koruyucu hekimlik bütüncül bir yaklaşımdır ve bireyden önce toplumu kapsamayı, klinik hekimlik devreye girmeden hastalıklar risk düzeyindeyken önlenmesini amaçlar. Koruyucu önlemlere rağmen hastalıkların oluştuğu durumlarda klinik hekimlik devreye girer. Sağlık hizmetlerinde koruyucu hizmetler ve tedavi edici hizmetler birbirini tamamlayan uygulamalardır (Bilir ve Basan,2016, s.45).

1.4.3.1.1. Bireye Yönelik Koruyucu Hizmetler

Erken tanı, ilaçla koruma, aşılama, sağlık eğitimi ve beslenmenin iyileştirilmesi, sağlık eğitimi gibi uygulamalar bireye yönelik koruyucu sağlık hizmetlerine örnek verilebilir. Hizmet türlerine bakacak olursak koruyucu hizmetler sağlık sektöründeki sağlık personellerince yürütülmektedir. Bireyleri ve bulundukları toplumu hastalıklara karşı güçlü ve dirençli kılmayı, hastalanmaları durumunda erken teşhis ile uygun tedavi uygulayarak hasarsız ya da en az hasarla tedavi olmalarını sağlayan hizmetler koruyucu sağlık hizmetleri içerisinde yer alır (Çiftçi,2011, s.5).

1.4.3.1.2.Çevreye Yönelik Koruyucu Hizmetler

Bireylerin çevresinde bulunan kişi ve toplum sağlığını olumsuz yönde etkileyen kimyasal, fiziksel, biyolojik etkenleri ortadan kaldırarak ya da kişileri olumsuz yönde etkilemesini önleyerek çevreyi olumlu hale getirme faaliyetlerinin hepsi bu sınıflandırma içinde bulunur. Bu hizmetleri başka bir bakış açısı ile ele alacak olursak fiziksel, biyolojik, ekonomik ve sosyolojik çevre koşullarının kişilerin sağlığına olan olumsuz etkilerini azaltmaya dönük olarak yapılan faaliyetlerin tümüdür. Bu alanda özel eğitim görmüş teknisyen, veteriner, kimyager, mühendis gibi meslek guruplarınca çevreye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri yürütülür. Hava kirliliği ile mücadele, konut sağlığı, endüstri sağlığı, katı ve sıvı atıkların zararsız hale getirilmesi, yeterli miktarda temiz su sağlanması bu amaca yönelik faaliyetlerdir (Çiftçi,2011, s.5).

1.4.3.2. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri

Sağlık durumu bozulan, hastalanan ya da hastalık belirtileri ortaya çıkan kişilerde hastalığın tanı-teşhis ve tedavi sürecini kapsayan, kişilerin eski sağlık düzeylerine ulaşmalarını sağlayan hizmetlerdir. Koruyucu sağlık hizmetlerinden sonraki aşamada devreye girer. Tedavi edici sağlık hizmetleri toplumsal fayda sağlamakla birlikte, koruyucu sağlık hizmetlerine göre daha fazla kişisel fayda sağlamaktadır. Fakat tedavi edici sağlık hizmetlerinin olumsuz yanı koruyucu sağlık hizmetlerine kıyasla daha kapsamlı cihaz/donanım, uzman personel ve daha fazla maliyet gerektirmesidir. Bu hizmetler bireye dönük olduğundan kişilerin ortalama ömrünü uzatmakta, verimliliklerini arttırmakta ve bu yönüyle milli gelir artışına katkıda bulunmaktadırlar. Öncelik olarak hekim sorumluluğunda uygulanan hizmetlerdir fakat diğer sağlık personellerinin önemli katkıları hizmetin gelişmesinde katkıda bulunur (Sağlık ve Sağlık Hizmetleri,2019, s.23).

1.4.3.2.1. Ayakta Tedavi Hizmetleri

Bireylerin yataklı bir sağlık kurumuna yatışını gerektirmeyen hastalıkların tanı ve tedavisi ile ilgili hizmetler ayakta tedavi hizmetleri kapsamındadır. Muayenehane, revir, acil servisler, poliklinik ve hastaneler ayakta tedavi hizmeti veren çeşitli sağlık kurumlarından bazılarıdır (Arısoy,2017, s.26).

1.4.3.2.2.Yataklı Tedavi Hizmetleri

Sağlık durumunu kontrol ettirmek isteyen bireylerin, sağlık durumundan endişe duyanların, hastaların ve hasta yakınlarının ayaktan veya yatarak muayene edildiği, teşhis konulduğu gerekli durumlarda müşahede altına alındığı ya da rehabilite edildikleri kurumlardır (Yataklı Tedavi Kurumları,2018, s.1).

1.4.3.3.Rehabilitasyon Hizmetleri

Rehabilitasyonun amacı sakatlık durumunda tedavisini, sakatlık sonucu oluşan fonksiyon kayıplarının telafi edilmesini sağlamaktır. Rehabilitasyon hizmetleri koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici fonksiyonları gerçekleştirecek nitelikte olmalıdır. Sağlık probleminden dolayı iş gücü kaybı yaşayanlara iş gücü, sakatlık hali oluşanlara çalışma olanağı sağlayan tıbbi rehabilitasyon hizmetleri hekimler ya da diğer sağlık personellerince yerine getirilir. Sosyal rehabilitasyon ise sosyal hizmet uzmanları tarafından yerine getirilir. Bir ülkede sunulan sağlık düzeyi ve kalitesi o ülkede tedavi edici, koruyucu ve rehabilite edici hizmetlere ayrılan kaynak ile orantılıdır. Bu nedenle ülkelerin gelişim düzeyi ile sağlık hizmetleri arasında doğru orantılı bir ilişki mevcut olup gelişmekte olan ülkelerde kaynakların sınırlı olmasından dolayı sağlık alanına kaynak tahsisi daha az olmaktadır. Ülkeler geliştikçe maddi olanakları artacağından sağlık sektörüne daha fazla kaynak tahsis ederler (Kahraman,2013, s.93).

1.4.3.4. Sağlığın GeliĢtirilmesi Hizmetleri

Temel sorumluluğu bireylerde olan hizmetlerdir. Sağlığın geliştirilmesi hizmetleri bireylerin sağlık durumları hakkında kontrollerini arttırmalarını ve sağlık durumlarını iyileştirmelerini sağlama sürecidir. Günümüzde birçok hastalığın nedenleri arasında kişilerin yaşam tarzının ve alışkanlıklarının olduğu görmezlikten gelinemez. Bu hizmetlerin amacı bireylerin bedensel ve zihinsel sağlık durumunun iyileştirilmesi, yaşam kalitesinin yükseltilmesi ve yaşam süresinin uzatılmasıdır (Erten,2016, s.14).

Sağlık hali tüm hayatımızı etkilemekle birlikte gelecek nesillere aktarılan bir süreçtir. Bu nedenle sağlığımızın korunması kendi yetkinliğimizden ayrı

düşünülemez. Sağlıkta yetkinlik (empowerment) bireylerin kendi sağlığını etkileyen durumlar ve süreçler üzerinde daha çok kontrol sağlayabilmesi anlamına gelmektedir. Bu yetkinlik politik, sosyal, psikolojik veya kültürel süreçleri kapsayabilir. Bu evrede sosyal grupların ve bireylerin ihtiyaçları ve talepleri belirlenir alınan kararlara dâhil olmaları için stratejiler geliştirilir ve bu ihtiyaçları karşılamak üzere kültürel, politik, sosyal eylemler ortaya konur. Kişi olarak sağlığımızın sorumluluğu bizim üzerimizdedir ve bu sorumluluğu devredemeyiz. Sağlığımızı daha iyi bir seviyeye yükseltmek ve sağlığımızı korumak için kendi irademiz dışında bir beklentimiz olmamalıdır. Fırsatları oluşturmak ve değerlendirmek durumundayız (Aydın,2018, s.1).

ġekil 1.1: Sağlık Hizmetleri ġeması