Sağlık Harcamalarını Etkileyen Faktörler

Sağlık harcamaları; demografik değişimler, sağlık hizmetlerinde teknolojik gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkan arz ve talep artışı, kaynakların israfı, toplumun bilinçlenmesine bağlı faktörlerden dolayı artmaktadır.

Günümüzde ülkeler kalkınma planları içerisinde kıt kaynakların etkin kullanılabilmesi için yapılan her harcamayı ekonomik olarak analiz etmekte ve yapılan harcamaların amacına ulaşıp ulaşmadığı sorgulamaktadırlar. Sağlık harcamalarının dünya genelinde hızlı bir şekilde yükseldiği gerçektir. Bu kapsamda dünya genelinde kamu harcamalarının büyük bir kısmını oluşturan sağlık harcamalarının altında yatan nedenlerin belirlenmesi de büyük önem taşımaktadır.114

114 _{Cemil Serhat Akın, Sağlık ve Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyüme üzerine Etkisi: Türkiye’de}

Sağlık Sektörü Ve Harcamaları, (Çukurova üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim

2.2.6.1. Kişi Başına Gelirin Yükselmesi

Ülkelerin zaman içerisinde üretim tekniklerinde kat ettiği mesafeler sonucu üretimlerinde dolayısıyla gelirlerinde meydana gelen artışlar ülkede yaşayan bireylerin daha rahat yaşam sürmelerini sağlayacak hizmetlerin taleplerinde artışları beraberinde getirir. Asgari ihtiyaçların devlet ya da diğer kurumlar tarafından garanti altına alınması, insanların temel gereksinimler dışındaki mal ve hizmetlere olan taleplerini artırmaktadır.115

Artan gelirle beraber sağlık harcamasının artmasının nedenlerinden biride kamu sağlık hizmetlerinin dışında özel sağlık hizmetlerine doğru yönelimin artmasıdır. Bireyler yaşam standartlarının yükselmesiyle beraber daha kaliteli hizmet arayışına girmektedirler. Sağlık için yapılacak harcamaların çıktılarının kişinin geri kalan tüm ömründe kullanılacak olması dolayısıyla yapılan harcamalarda herhangi bir kısıtlamaya gidilmemektedir. Kapitalist sistemde özel sektörün gücü kabul edildiğinde, yeterli geliri olan kişilerin daha iyi bir sağlık hizmetini özel sektörden alabilecekleri ve özel sektörün de bunu verebileceği belirtilebilir.116

Netice itibari ile kişi başına düşen gelirin artması, yaşam standartlarının yükselmesi, hem kamu kesimi, hem de özel kesim tarafından verilen sağlık hizmetlerine olan talebi artırmaktadır ve bunun sonucu sağlık harcamaları artmaktadır.

2.2.6.2 Eğitim Seviyesi ve Sağlık Bilincinin Gelişmesi

Toplumdaki bireylerin eğitim seviyesinin yükselmesi ve sağlık bilincinin gelişmesinin sağlık harcamalarının üzerinde artırıcı etkisi olduğu yapılan çalışmalarda ortaya konmaktadır. Bireylerin eğitim seviyesinin artmasıyla paralel olarak entelektüel seviyesi de artmakta dolayısıyla sağlık sektöründeki gelişmelerden       

115 _{Richard A. Musgrave, Fiscal Systems, Yale University Press. 1969 s.12 (Aktaran C.S. Akın)} 116 _{Sevim Görgün, Kamu Maliyesine Giriş Ders Notları, SBF Yayınları, İstanbul, 1993, s.74.}

daha çok haberdar olmaktadırlar. Tıptaki gelişmeler ve hastalıklarla mücadelede yöntem çeşitliliğinin artması aynı zamanda farkındalığı yüksek kesimin yeni sağlık hizmetlerine olan talebini de arttırmaktadır.117

Eğitim seviyesinin artışı sağlık bilincini yükselttiği için günümüzde sağlık endüstrisi günden güne gelişmekte ve özel hastane sayısı hızla artmaktadır.

2.2.6.3. Sosyal Değer Yargılarının Değişmesi

Tüketim çağının gereği olarak var olan her şey çok kısa bir süre içerisinde tüketilmekte ve yerini yeni oluşumlara bırakmaktadır. Sosyal değer yargıları da bu tüketim çağından payını almaktadır. Geçmişte doğru olarak kabul edilen değerler ve görüşler yerini yeni gelen görüşlere bırakmaktadır. Sağlık harcamaları konusunda da daha önceden genel kabul görmüş düşünceler değişmektedir. Tüketim toplumunda nasıl daha önce araba lüks bir mal olarak görülüyorken günümüzde vazgeçilmez bir araç olarak görülüyorsa daha önceleri lüks olarak görülen özellikle teşhis yöntemleri artık olmazsa olmaz bir nitelik kazanmıştır. 118

Sağlık harcamalarındaki önemli artış nedenlerinden biride yaşam şekillerinin ve hayat standartlarının değişmesi sonucu ortaya çıkan sağlık problemleridir. Günümüzde özellikle gelişmiş ve gelişmekte ülkelerin önemli bir sorunu olan dengesiz beslenmeye bağlı olarak ortaya çıkan obezite berebaerinde pek çok sağlık sorununu getirmektedir. Doğal beslenme kültürünün değişmesi katkı maddeli hazır gıda tüketiminin artması gibi günlük alışkanlıkların değişmesi önemli sağlık sorunlarına sebep olmakta ve sağlık harcamalarını arttırmaktadır. Özellikle gençler arasında yaygınlaşan sigara, uyuşturucu madde ve alkol kullanımın artması sonucu ortaya çıkan hastalıklar sağlık harcamalarında önemli artışlara neden olmaktadır.

117 _{Joseph P. Newhouse; The Economics of Medical Care: A Policy Perspective, Reading, MA,}

Addison-Wesley Co., 1978, s.83. (Aktaran C.S. Akın)

118 _{Abdülkadir Işık, Sağlık Ekonomisi, Finansmanı ve Ekonometrik Bir Analiz Çerçevesi”, Marmara}

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul. (1998) s.79  

2.2.6.4. Toplumsal Düzende Meydana Gelen Değişimler

Globalleşme sürecine çerçevesinde demokratik sistemlerde meydana gelen değişmeler ve bireysel özgürlükler konusunda kaydedilen ilerlemeler sonucu bireylerin isteklerini açıklama ve talep imanlarının siyasal organları etkilemesi kişisel özgürlükleri ve hakları artmış, bunun sonucu toplumlar devletten daha çok şey istemeye ve beklemeye başlamışlardır. Toplumsal düzende meydana gelen bu ve benzeri değişimler sağlık harcamalarını arttırmıştır.

3.2.6.5. Teknolojik Gelişmeler

Diğer sektörlerde olduğu gibi sağlık sektörü de teknoloji alanında kaydedilen gelişmeleri yakından takip etmektedir. Teknolojinin ilerlemesi kaynakların daha verimli bir şekilde kullanılmasını sağlar.

En basit sağlık problemlerinin teşhis ve tedavileri araştırılırken bile insan sağlığının söz konusu olduğu için en gelişmiş ve en pahalı teşhis yöntemleri kullanılabilmektedir.

Günümüzde hastalıkların artması ve çeşitlenmesi ile birlikte artan hastalıkların teşhis ve tedavilerinde kullanılacak teknolojik ekipmanlara olan talepte artmıştır. Sağlık hizmetlerinde kullanılan ekipmanlar insan sağlığını ilgilendirdiği ve özel denetimlere tabi tutuldukları için maliyetleri yükseltmektedir. Teknolojik ekipmanların kullanılması, bakımı, onarımı nitelikli sağlık personeline ve uzman personele olan talebi arttırması ayrıca sağlık maliyetlerinde teknolojinin neden olduğu artışlara örnek verilebilir.

2.2.6.6. Yaşam Süresinin Uzaması

Yaşam süresinin uzaması, bilinçli nüfus artış politikalarının izlenmesi gibi nedenlerle dünya nüfusunda yaşlılık oranı hızla artmaktadır. Sağlık harcamalarındaki

artışın nedenlerinden biri de nüfus içerisindeki yaşlı oranının özellikle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde her geçen gün yükselmesidir.

Yaşam süresinin uzaması organizmanın yaşlanması anlamına gelmektedir. Yaşlanmayla meydana gelen fizyolojik değişikliklerin yanı sıra, kronik hastalıkların da etkisiyle yaşlı bireylerde çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkar. Bu sorunlar yaşlılarda yaşam kalitesini önemli ölçüde etkiler. 119

Yaşlanan nüfus, bakım ve tedavi hizmetleri için artan ihtiyaca uygun sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi sağlık maliyetlerini arttırmaktadır.

2.2.6.7. Şehirleşme

Ekonomik gelişmeyle beraber artan sanayileşmenin getirdiği diğer bir olgu şehirleşmedir. Ekonomik gelişmenin gereği olarak insanların üretimde daha çok rol almaları zaman içerisinde beraber yaşama zorunluluğunu da getirmiştir. Beraber yaşayan insan sayısının artması aynı zamanda sunulan sağlık hizmetlerinde artışı gerektirir. Şehirleşmenin olduğu bölgelerde sağlık kurumlarının yeterli olması, gerekli uzman personelin, ilacın ve teknolojinin bulunmasına ve altyapı çalışmalarının mutlak suretle yapılması gerekir. Aksi takdirde ortaya çıkabilecek salgın bir hastalık çok büyük sayıda insanı etkileyebilir ve çok büyük kayıplara sebebiyet verebilir. Bu durum özellikle sağlık harcamalarının artmasına neden olmaktadır.120

119 _{DPT; Türkiye'de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı,}

http://www.tued.org.tr/tied_kitaplar/yaslilik.pdf (31.12.2010) s.9