Ekonomi denilince akla; kıt kaynaklarla sınırsız ihtiyaçların karĢılanması ve bu süreçte mal –hizmet üreten ve tüketenleri inceleyerek elde edilen verileri değerlendirmeyi, ―piyasadaki önceliklendirme kararlarında yol göstermeyi ve bu kararların olası sonuçlarını politika belirleyicilere sunmayı amaçlamaktadır‖. (www.saglikekonomisi.omegacro.com/teorik-cercevesiyle-salk-ekonomisi-ve-
tuerkiyeyeliki.) Sağlık ekonomisinin ayrı bir disiplin olarak değerlendirilme özelliği ise; diğer sektörlerde söz konusu olan arz-talep dengesi noktasının piyasa fiyatını oluĢturma noktasının varlığı ve sağlık sektörü için denge noktasının oluĢumuna müdahale gereksiniminin olmasıdır.
―Risk ve belirsizlik, dıĢsallıklar, kamu malı olma özelliği, pazara giriĢte kurallar ve ölçek ekonomisi gibi birtakım özelliklere sahip olan sağlık sektörünü diğer sektörlerden ayıran en önemli özellik; arzın talep yaratabilme özelliğidir‖.
(www.saglikekonomisi.omegacro.com/teorik-cercevesiyle-salk-ekonomisi-ve-turkiye)
Sağlık hizmetini arz eden (doktor) ile talep eden (hasta) arasındaki bilgi asimetrisi; sağlıkla ilgili tüm kararların devrini arz edenlere vermiĢtir. Ayrıca yoğun kaynak kullanımının olması sağlık sektöründe kaynak kullanımının önceliklendirilmesi ve etkililiğini gerektiren tedbirlere yöneltmekte ve böylece de sağlık ekonomisinin Ģu gibi temel alanlarının varlığını bizlere göstermiĢtir:
Sağlık hizmetlerinin sunumu için kullanılan kaynak miktarı: Sağlık harcamalarının artması ve kaynakların kıt olması; kaynak kullanım miktarını ve kaynak dağılımının tüm boyutlarıyla incelenmesi gerektiği bir alan olarak karĢımıza çıkmıĢtır.
Kaynakların verimli kullanımı: Kaynak tahsisinde verimlilik esaslarına dikkat edilmesi toplumsal faydayı maksimize edilmiĢtir.
Koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici hizmetlerin bireyler ve toplum üzerindeki etkisi: Sağlık için kaynak kullanımının bireysel ve toplumsal etkilerinin gözlemlendiği alandır.
Sağlık hizmetleri arz ve talebinin analizi: Alternatif hizmet sunumu, finansmanı, arz talep etkisi ve bunun sağlık üzerindeki etkileri sağlık ekonomisi için önemli bir alandır.
Sağlık hizmetlerinin sunumu ve finansmanının eĢitlik ve adalet açısından değerlendirilmesi: Sağlık hizmetlerine insanların eriĢimi ve bununla alakalı göstergeler ele alınır.
Ekonomik değerlendirme tekniklerinin kullanımı: Kullanılan sağlık teknolojilerinin fayda ve maliyet analizi yapılarak kıt kaynaklar toplumsal faydaya hizmet verecek Ģekilde sevk edilmiĢtir.
Sağlığın ölçülmesi: Ekonomik değerlendirme teknikleri kullanılarak, sağlık hizmetlerinin yarattığı bireysel ve toplumsal fayda ölçülmeye çalıĢılır. (saglikekonomisi.omegacro.com/teorik-cercevesiyle-salk-ekonomisi-ve- tuerkiyeye)
2.4.1. Sağlık Ekonomisinde Talep Analizi
―Sağlık hizmetleri talebini etkileyen faktörler; malın fiyatı, diğer malların fiyatı (rakip ya da tamamlayıcı malların etkisi), tüketicinin gelir seviyesi, tüketici zevk ve tercihleri ile hayata bakıĢ açıları, eğitim düzeyi ve gelecek beklentileri, sağlıkta otorite kabul edilen kuruluĢlar ve uzman görüĢleri, düzenlenen kampanya ve medyadaki sağlık köĢeleri ve son olarak satıcıların uzmanlık alanları sayılabilir.‖ (ÇoĢkun ve Akın, 2009: 270.
LoĢ yapmıĢ olduğu çeĢitli kaynak araĢtırmalarında edindiği bilgilerle sağlık piyasasının talep özelliklerini Ģöyle sıralamıĢtır:
Sağlık hizmeti talebi önceden belirlenemez. Çünkü kiĢilerin ne zaman hasta olacağı bilinemediğinden dolayı talep öngörülemez.
Sağlık piyasasında talep kanunu geçerli değildir. Sağlık talebinin fiyat esnekliği zayıf olduğundan dolayı birey herhangi bir ilacı ucuz olduğundan dolayı tercih etmez ya da pahalı olduğu talepten vazgeçmez.
Diğer piyasalara göre ikame etkisi düĢüktür. Sağlık talebinde gelir etkisi daha kuvvetlidir. Ayrıca sağlıkta talebi etkileyen; demografik, yaĢ, yaĢam tarzı, eğitim ve genetik faktörler gibi birçok neden bulunmuĢtur.
Sağlıklı yaĢam talebinin artıĢı, toplam nüfusun artıĢı ve toplam nüfusta çocuk, yaĢlı nüfusun artması sağlık hizmet talebini artırır.
Sağlık hizmeti alımı konusunda hasta asimetrik bilgiye sahiptir ve bu husus ahlaki tehlike oluĢturmuĢtur. Hizmet arzında doktor yeterli bilgiyi hastayla paylaĢmadığından dolayı hizmet talebinde gereksiz kullanım ve bununla birlikte yine hastanın tedavi maliyetlerine duyarsız hizmet talebi söz konusu olmuĢtur. (LoĢ: 2016: 14-15)
2.4.2. Sağlık Ekonomisinde Arz Analizi
Sağlık hizmetleri arzını etkiyen faktörler ise; ―üretilecek mal ve hizmetin fiyatı, üretim faktörlerinin fiyatları ve bulunabilirliği (piyasadaki finansman olanakları, diğer sektörlerin karlılığı vs), teknolojideki geliĢmeler, devlet teĢvikleri ve vergi politikaları, geleceğe yönelik beklentiler, piyasanın özellikleri, devletin kısıtlamaları ve politika değiĢiklikleri ve diğer bir faktör olarak ulusal ve uluslar arası sağlık kurulları sayılabilir. ―(ÇoĢkun ve Akın, 2009: 276)
Sağlık hizmetleri ikame edilemezlik, eksik rekabet ve tekelleĢme eğilimleri gibi niteliklere sahip olmakla birlikte tüm gelir gruplarına arzı gerektiren bir sektördür. Sağlık hizmet arzının özelliklerine bakıldığında ise; hasta ve doktor arasındaki bilgi asimetrisinden dolayı, doktorların davranıĢlarında güven beklentisi, riski üzerine alan bir yaklaĢım ve piyasadaki satıcılardan farklı olarak mesleki açıdan ahlaki davranması beklenir. Ġkinci olarak sağlık ekonomisinde arz koĢullarında lisans zorunluluğu getirilmesinin bazı olumlu ve olumsuz sonuçları bulunmuĢtur. Sağlıkta lisans uygulaması, hastalara zarar verilmesinin önlenmesinde ve kalitenin deva ettirilmesinde olumlu etki yapmıĢtır. Ancak piyasaya giriĢ engeli yapan lisans zorunluluğu; rekabeti engeller, maliyetleri artırır ve piyasadaki arz etme yetkisi bulunanlara monopol karı sağlamıĢtır.
Sağlık hizmeti talebinde bireyler ikame yapamaz ve arz fiyatını belirleyemez. Bu nedenle piyasa fiyat dengeleme görevi üstlenmez. Piyasada oluĢan arz fazlalığı marjinal fiyat yüksekliğinden ötürü fiyat artıĢı yönünde eğilim gösterebilir. Bunun yanı sıra fiyatlama hususunda sağlık ekonomisi müdahaleyi çok fazla içinde barındırmayan,
teknoloji ve yoğun bilgi gerektiren ve arzı bütünleĢik yapı gerektiren bir sektördür. Son olarak tüm farklılıkların dıĢında arzın fiyat esnekliği düĢüktür. Sağlık hizmeti arzı yapısı gereği bilgi yoğundur ve arz miktarını artırmak uzun ve maliyetli bir süreci gerektirir. Sağlık hizmet arzındaki sayılan tüm bu özel nitelikler sağlık ekonomisinde arzın belirsizliğini ifade etmiĢtir. (Çoban, 2009: 44-52)