Sınai ve Ticari Mülkiyet Haklarının Kullanılması Ayrımı

Fikri ve sınai haklar her bir üye ülkenin ulusal hukuklarında ayrı ayrı ele alınarak düzenlenmiştir. Doğal olarak her ülkenin fikri ve sınai haklara farklı yaklaşımları ve bakış açıları mevcuttur. Bunun yanında fikri ve sınai hakların kullanılması Birlik hukukuna uygun olmalıdır. Kısaca fikri ve sınai hakların tanınması üye devletlerin ulusal hukukuna bırakılmışken, ilgili hakların kullanılması Birlik hukukuna, malların serbest dolaşımına, uygun olmalıdır151.

Lizbon Anlaşmasının 345. maddesinde (eski 295. madde) “Anlaşma değişik üye devletlerdeki mülkiyet düzenine dokunmaz” hükmü getirilmiştir. İlgili madde ile fikri ve sınai haklar üzerindeki mülkiyet hakları koruma altına alınmıştır. Ancak yukarıda da değinildiği gibi fikri ve sınai mülkiyete sahip kişilerin bu hakları ne oranda kullanacakları sorusu ortaya çıkmaktadır. Adalet Divanı konu ile ilgili davalarda bu soruyu şu şekilde yanıtlamıştır. Fikri mülkiyet haklarını tanıma ve düzenleme hakkı üye devletlerin ulusal hukuklarına bırakılmıştır, ancak ilgili mülkiyet haklarının kullanımı Birlik hukukuna, kurucu Antlaşmalara tabi olacağını belirtmiştir152.

150 _{Case 78/70, Deustche Grammophon v. Metro [1971].} 151

Tekinalp ve Tekinalp, ss. 693-694; Arıkan, s. 47.

152 _{Case 78/70, Deustche Grammophon v. Metro [1971]; Case 119/75, Terapin v. Terranova [1976],}

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61975J0119:EN:HTML (son erişim tarihi 29.12.2010).

a) Hakkın Özgül Konusu153

Fikri mülkiyet haklarının varlığına 345. madde uyarınca Birlik hukuku karışamaz. Ancak fikri mülkiyet haklarının kullanımı malların serbest dolaşımını LA m. 34 kapsamında engelleyemez. Bununla birlikte LA m. 36 uyarınca fikri mülkiyet hakları 34 ve 35. maddeler uyarınca getirilen yasaktan istisna tutulmuşlardır. Adalet Divanı 36. maddede söz edilen istisnadan yararlanılabilmesi için fikri mülkiyet hakkının kullanımı mülkiyet hakkının özünü oluşturmalıdır. Fikri mülkiyet haklarının özgül konusu ile fikri mülkiyete konu olan ürünü üretme ve ilk kez ticari piyasaya sürme koruması getirilmiştir. Adalet Divanı hakkın özü tarafından hakkın özgül konusu tanınan istisnadan, fikri ve sınai haklar içinde yer alan telif hakkı, patent, marka, endüstriyel tasarım, coğrafi işaretler gibi hak sahibine münhasır haklar tanıyan hakların ne ölçüde yaralanacaklarını belli kriterlere bağlamıştır154.

Adalet Divanı fikri ve sınai haklar içinde yer alan çeşitli hakları, konu ile ilgili davalar önüne geldikçe her hak için yorumlamış ve ilgili hakların kullanımlarında hakkın özü istisnasından ne ölçüde yararlanacaklarını belirtmiştir155.

b) Patent Hakkının Özgül Konusu

Patent hakkının özgül konusu156, patente konu olan ürünü, patent sahibinin yaratıcı gayretlerinin ödüllendirilmesi ve ilgili ürünün ilk defa piyasaya sürülmesini

153 _{Hakkın özgül konusu, doktrinde hakkın spesifik konusu olarak da geçmektedir.} 154 _{Tekinalp ve Tekinalp, ss. 688; Arıkan, s. 48.}

155 _{Arıkan, s. 48; Case 78/70, Deustche Grammophon v. Metro [1971].}

156 _{Patent hakkının özgül konusu ile ilgili Adalet Divanı’nın ilgili kararları bulunmaktadır. Case 15/74,} Centrafarm BV. Et Adriaan de Peijper v. Sterling Drug Inc. [1974], http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61974J0015:EN:HTML; Case 19/84, Pharmon/Hoechst kararı [1985], http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61984J0019:EN:HTML; Case 191/90, Generics I, [1992], http://eur-

korumaktadır. Patent hakkının özgül konusu uyarınca, patent sahibi kişiler üye devletlerden birinde patent konusu ürünü kendisi ya da lisans verdiği kişilerce piyasaya sürülmesi durumunda ürünün satışını yasaklayamaz ya da paralel ithalat nedeniyle ürünün satışını engelleyemez157.

c) Marka Hakkının Özgül Konusu

Marka niteliği itibariyle ilgili ürünün orijinini garanti etmektedir. Marka hakkının özgül konusunun ise, marka sahibinin malın orijinal şartlarını etkileyecek müdahaleleri önleme yetkisi olduğunu belirtmiştir158. Dolayısıyla marka sahibi, ürününü ilk defa Birlik içinde piyasaya sürme ve bu esnada markayı kullanma mutlak haklarına sahiptir. Marka sahibi, marka hakkının özgül konusu uyarınca markanın sağladığı avantajlardan haksız şekilde yararlanmak isteyen üçüncü kişilere engel olma hakkına sahiptir159. Adalet Divanı, marka hakkının özgül konusunu ele alarak yukarıda belirtilen kıstasları ilgili kararlarında belirlemiştir160.

d) Telif Hakkının Özgül Konusu

Adalet Divanı telif hakkının spesifik konusunu, telif hakkına konu olan bir eserden alıntı yaparken eser sahibinin adının belirtilmesi ile birlikte eserin ilk kez piyasaya sürümü, pazarlanması, lisans sözleşmesi yolu ile üçüncü kişilere devri

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61990J0191:EN:HTML (son erişim tarihi 29.12.2010).

157 _{Tekinalp ve Tekinalp, ss. 708 – 710; Arıkan, s. 97, Candan, ss. 49 – 50.} 158 _{Arıkan, s. 97.}

159 _{Tekinalp ve Tekinalp, s. 695; Candan, s. 50.}

160 _{Case 16/74, Centrafarm v. Wintrop BV kararı, http://eur-}

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61974J0016:EN:HTML; Case 1/81, Pfizer v. Eurim – Pharam [1981], http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61981J0001:EN:HTML ; Case 102/77, Hoffman – La Roche v. Centrafarm [1978], http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61977J0102:EN:HTML (son erişim tarihi 29.12.2010).

şeklinde belirtmiştir161. Eserden alıntı yapılırken, eser sahibinin adının belirtilmesi telif hakkının manevi yönünü, eser sahibinin eseri piyasaya sürmesi, pazarlanması ya da lisans sözleşmesi ile devretmesi ise telif hakkının ekonomik yönünü oluşturmaktadır. Ayrıca Adalet Divanı, telif hakkına ilişkin olarak bu hakkın korunmasına ilişkin şartları belirleme yetkisinin üye devletlerin tekelinde olduğunu da belirtmiştir. Ancak belirtilmelidir ki telif hakkına konu olan eser, sahibinin rızası ile Birlik içinde dolaşıma çıktığında artık paralel ithalat engellenemez162.

e) Endüstriyel Tasarım Hakkının Özgül Konusu

Adalet Divanı, Volvo v. Veng kararı ile endüstriyel tasarım hakkının özgül konusunu ele almıştır. Adalet Divanı öncelikle ilgili davada endüstriyel tasarım ile alakalı olarak Birlik düzeyinde bir uyumlaştırılmaya gidilmediğini tespit etmiştir. Bu nedenle endüstriyel tasarım hakkının korunmasına ilişkin kuralların üye devletler tarafından belirleneceğini belirtmiştir. İlgili kararda endüstriyel tasarımın spesifik konusunu, tasarım hakkı sahibinin ürününü oluşturan tasarımın üçüncü kişilerce üretilmesi, satımı veya ihracatın engellenmesi ya da rızası olmadan üye devletlere paralel ihracatının yasaklanmasını içerir. İlgili tasarım üye devletlerden birinde korunmasına karşılık, Birlik’e üye olmayan üçüncü bir devlete ihraç edilmesi halinde, hak sahibi bu ihracatı engelleyebilir163.

161

Case 92/92 ve 326/92, Phill Colins v. Imtrat HandelsgesellschaftGmbH ve Patricia Im – und Export Verwaltungsgesellschaft and Leif Emanuel Kraul v. Emi Electrola GmbH [1993], http://eur- lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61992J0092:EN:HTML; Case 55/80, Musik Vertrieb Membran v. Gema [1981], http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61980J0055:EN:HTML (son erişim tarihi 29.12.2010).

162 _{Candan, s. 51; Tekinalp ve Tekinalp, s. 712.}

163_{Candan, s. 51; Tekinalp ve Tekinalp, ss. 710 – 711; Case 238/87, AB Volvo v. Erik Veng [1988],}

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61987J0238:EN:HTML; Case 53/87, CİCRA and Maxicar v. Renault [1988], http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61987J0053:EN:HTML, (son erişim tarihi 29.12.2010).