4. BULGULAR ve TARTIŞMA
4.3. Sıcak salamura uygulamasının asma yapraklarındaki nitrat içeriğin etkisi
Asma yaprakları salamura yapıldıktan sonra sarma, dolma vb. ürünlerin hazırlanmasında kullanılmaktadır. Asma yaprakları çok nadiren taze olarak tüketilmektedir. Bu çalışmada, taze asma yaprakları salamura yapıldığında içerisindeki nitrat miktarında ne derece azaldığı ayrıca araştırılmıştır. Bu amaçla birinci ve dördüncü hasat döneminde toplanan taze asma yapraklarının bir kısmı % 8’lik sofra tuzu (NaCl) içeren sıcak salamuraya tabi tutulmuştur. Taze ve salamura örneklerin nitrat içerikleri saptanarak, nitrat miktarındaki azalma oranları ayrıca belirlenmiştir (Çizelge 4.3). Araştırmada kontrol dahil tüm uygulamalarda toplanan asma yaprak örneklerinde, sıcak salamura uygulaması ile nitrat içeriği azalmıştır. Asma yapraklarında salamura uygulamasının nitrat azalmasına etkisini belirlemek için yapılan eşleştirilmiş t testi (paired samples test) sonucuna göre, sıcak salamura uygulaması taze yapraktaki nitrat miktarında önemli derecede düşüşe neden olduğu saptanmıştır (Çizelge 4.3).
Gıdalara uygulanan yıkama, haşlama, parçalama, sterilizasyon, konserve, dondurma gibi teknolojik işlemler ve depolama süresi nitrat ve nitrit miktarını farklı şekillerde etkilemektedir (Bednar ve ark., 1991; 2005b, Özdestan ve Üren 2010). Yıkama ve kaynatma işlemleri genellikle nitrat ve nitriti azaltmaktadır. Bunun nedeni olarak nitrat ve nitritin suda çözünmesi ve haşlama suyu ile beraber uzaklaştırılması gösterilmektedir (Jaworska, 2005b). Sıcak salamura uygulaması ile nitrat içeriği arasındaki ilişki konusunda elde ettiğimiz bulgular, bu konuda yapılan çalışmalarla paralellik göstermiştir.
Birinci hasat döneminde taze asma yapraklarında nitrat içeriği zaten 2000 ppm olan MRL değerinin altında çıkmış olup, salamura uygulaması ile nitrat içeriği % 17,8 ile % 49,3 arasında azalma göstermiştir (Çizelge 4.3). Asmalardan dördüncü hasat döneminde toplanan taze yapraklarda 1062,5-2816,7 ppm arasında değişmiş olup, salamura uygulamaları ile yapraklardaki nitrat içeriği % 61,9 ile % 79,9 (ortalama % 71) arasında azalarak 297,9-670,2 ppm arasında yer almıştır (Çizelge 4.3). Bu çalışmada taze asma yapraklarında belirlenen en yüksek nitrat içeriği, 3. hasat döneminde 15 kg/da Üre uygulamasından 3441,7 ppm olup, % 58 oranında azalma ile MRL değerinin altına düşebileceği hesaplanmıştır. Taze asma yapraklarında bulunan nitrat içeriğinin sıcak salamura uygulamaları ile genellikle MRL düzeyinin altına rahatlıkla inebileceği
söylenebilir. Ancak, üre formunda dekara 15 kg ve üzerinde azot uygulamasının bir risk teşkil edebileceği de göz önünde tutulmalıdır.
Çizelge. 4.3. Salamura yapılan asma yapraklarında nitrat içeriğindeki azalma oranı (%)
*: P: 0.006, t: 3,602. Birinci dönemde hasat edilen asma yapraklarında salamura uygulamasının nitrat azalmasına etkisi
**:P:0,000, t:9,143 Dördüncü dönemde hasat edilen asma yapraklarında salamura uygulamasının nitrat azalmasına etkisi
***:P:0,000, t:4,920 Her iki dönemi kapsayan eşleştirilmiş t testi
Haşlama parametrelerinin Turp Otunun (Raphanus Raphanistrum) nitrat, nitrit düzeyine
etkileri ile ilgili bir çalışmada, az miktarda suyla haşlanan örneklerin nitrat içeriği 7,5 dakika haşlamadan sonra azalmıştır. Daha fazla miktarda suyla haşlanan örneklerin nitrat içeriği haşlama süresi ile azaldığı bildirilmektedir (Özdestan ve Üren, 2011). Yeni Zelanda’da ıspanağında taze örnekte 1,63 g/kg olan nitrat içeriğinin haşlama sonrası 1,26 g/kg’a düştüğü belirlenmiştir (Jaworska, 2005b).
Prasad ve Chetty (2008) tarafından 4 farklı çeşit sebze örneğinde (Çin lahanası, kereviz, marul ve İngiliz lahanası) nitrat içeriğinin belirlenmesi için yapılan çalışmada, suda kaynatma ile nitratın % 47-56 oranında azaldığını saptamıştır.
Asma yapraklarında, kontakt etkili pestisit kalıntı miktarının yıkama ve haşlama yöntemleri ile azaldığı saptanmıştır (Nasr ve ark., 2003; Dimakopoulou ve ark., 2008; Ertürk, 2009; Dülgeroğlu, 2012). Yapılan bir çalışmada, asma yapraklarında bakır
Hasat
Dönemi Yaprak örneği Kontrol Amonyum Nitrat Üre Amonyum Sülfat
Kg/da Kg/da Kg/da
5 kg/da 10 kg/da 15 kg/da 5 kg/da 10 kg/da 15 kg/da 5 kg/da 10 kg/da 15 kg/da Birinci * Taze 199,5 475,2 712,8 624,1 287,3 414,9 734,8 378,1 375 398,9 Salamura 121,3 329,8 404,3 489,4 212,8 319,1 372,3 106,4 308,5 319,1 Nitrat azalma oranı (%) %39.2 %30,6 %43,3 %21,6 %25,9 %23,1 %49,3 %71,9 %17,8 %20,0 Dördüncü * Taze 1062,5 1350 1558,3 2100 1996 2312,5 2816,7 1250 1998,3 2066,7 Salamura 404,3 361,7 500 542,6 617 659,6 563,8 297,9 574,5 670,2 Nitrat azalma oranı (%) %61,9 %73,2 %67,9 %74,2 %69,1 %71,5 %79,9 %76,2 %71,3 %67,6
miktarı MRL üzerinde kalmıştır. Asma yapraklarında bakır kalıntı miktarı sıcak salamura uygulaması ile % 15,6 ile % 44,2 arasında azalma görülmüştür (Dülgeroğlu, 2012).
Sıcak salamura uygulamasının, asma yapraklarındaki nitrat içeriğini azaltması daha önce farklı sebzelerde yapılan benzer çalışma sonuçları ile uyuşmaktadır (Bednar ve ark., 1991; Jaworska, 2005b ; Prasad ve Chetty, 2008; Özdestan ve Üren, 2011).
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Tokat ili, salamuralık yaprak üretiminin yoğun olarak gerçekleştiği bağcılık bölgelerinin başında gelmektedir. Özellikle Narince üzüm çeşidinde üreticiler farklı form ve dozda azotlu gübre uygulamakta, ancak hangi formun verimi ne kadar etkilediği henüz bilinmemektedir. Ayrıca, salamuralık yaprak daha çok lahana vb. sebzeler gibi tüketilmekle birlikte, bu güne kadar asma yapraklarının nitrat içeriği ve salamura uygulamasının nitrat içeriğine etkisine dair bir çalışma yapılmamıştır.
Bu çalışma ile salamuralık yaprak üretimi yapılan bağda, farklı form ve dozda azotlu gübre uygulamalarının salamuralık yaprak verimi, yapraklardaki nitrat (NO3-) içeriği ve
sıcak salamura uygulamasının nitrat içeriği üzerine etkisi araştırılmıştır.
Azotlu gübre uygulamaları asma yaprağı verimini tüm uygulamalarda artırmıştır Toplam asma yaprak verimi uygulamalara göre 312,14 (Kontrol) ile 437,1 kg/da (A. N. 10 kg/da) arasında değişmiştir. Gübre formlarının hepsinde 10 kg/da N uygulaması en yüksek yaprak verimini sağlamıştır.
Azotlu gübre uygulamaları asma yapraklarındaki nitrat içeriğinin artmasına neden olmuştur. Artan miktarda uygulanan azot uygulamaları ile birlikte taze asma yapraklarında nitrat içeriği de artmıştır. Asma yapraklarında ilk hasat döneminde en düşük seviyede olan nitrat içeriği ikinci ve üçüncü hasat döneminde artış göstermiş, dördüncü dönemde ise azalma göstermiştir. Taze yapraklarda en düşük nitrat içeriği kontrol asmalarına ait yapraklardan (807 ppm), en yüksek ise 15 kg N/da üre uygulamasından (3441 ppm) elde edilmiştir. Ortalama nitrat içerikleri, TGK’nin yapraklı sebzeler için belirlediği MRL sınır değeri 2000 ppm’e göre değerlendirildiğinde, sadece 15kg/da üre uygulamasında bu sınırı aştığı görülmüştür. Genel olarak taze yapraklarda nitrat miktarının, gıda güvenliği açısından bir problem teşkil etmediği belirlenmiştir.
Çalışmada, sıcak salamura uygulaması ile asma yapraklarındaki nitrat içeriği azalmıştır. Birinci hasat döneminde asma yapraklarında nitrat içeriği sıcak salamura uygulaması ile % 17,8 ile %49,3; dördüncü hasat döneminde ise % 61,9 ile % 79,9 arasında azalma göstermiştir. Taze asma yapraklarında bulunan nitrat içeriğinin sıcak salamura
Ancak, üre formunda dekara 15 kg ve üzerinde azot uygulamasının bir risk teşkil edebileceği de göz önünde tutulmalıdır. Ayrıca, salamura uygulamasının nitrat vb. maddelerin azalmasına olan etkisini daha iyi görebilmek için; daha sonraki yapılacak çalışmalarda bitkisel materyalin haşlandığı suyun salamura suyu olarak kullanılması yerine, hazırlanacak yeni salamura suyunun kavanozlara konulması önerilmiştir. Yine salamura su miktarının artması ile yapraktaki nitrat içeriğinin daha fazla azalacağı göz önünde bulundurulmalıdır.
Sonuç olarak; azot uygulamalarının salamuralık amaçlı asma yaprağı verimini ve artan doz uygulamalarının yaprakların nitrat içeriğini artırdığı belirlenmiştir. Sıcak salamura uygulamaları ile asma yapraklarındaki nitrat içeriğinin azaldığı ve MRL sınır değeri altına düşebileceği saptanmıştır. Salamuralık asma yaprağı üretilen bağlarda, dekara 15 kg net N üzerinde gübre verilmemesi önerilmiştir. Gereğinden fazla uygulanacak azotlu gübrenin yer altı ve yer üstü su kaynaklarını kirleteceği göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca, asma yaprağı üretilen bağlarda azotlu gübrelerden beklenen yararın alınabilmesi için; gübrenin ikiye bölünerek verilmesi, ilk uygulamada azotun 2/3’nün üre olarak, ikinci uygulamada ise 1/3 lük kısmının amonyum nitrat olarak verilmesi önerilmiştir. Bu çalışmadan elde edilen sonuçları teyit etmek için bu çalışmanın 2-3 yıl daha tekrarlanması faydalı görülmüştür.
KAYNAKLAR
Abdel Razek Mohamed Ali Eeds, 2008. Effect of horticultural practices on ımproving productivity and fruit quality of "Crimson Seedless"grapes. (Doctorate thesis,) Google scholar. p. 261.
Ağaoğlu, Y.S., Yazgan, A., Kara, Z., 1988. Tokat yöresinde yaprak salamuracılığına yönelik asma yetiştiriciliği üzerine bir araştırma. Türkiye II. Bağcılık Sempozyumu 31 5-03,6- 1988 Bursa.
Alçiçek, A. ve Başlar, S., 1995. Bitki ve sularda aşırı nitrat birikiminin sonuçları. Ekoloji Çevre Dergisi, Sayı:14, 15-18.
Alleweldt G ., 1963. Einfluss von Klimafaktoren auf die zahl der infloreszenzen bei reben. Wein Wissenchaft, 18: 61-70.
Anonim, 1996a. Gıdalarda katkı-kalıntı ve bulaşanların izlenmesi. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Bursa.
Anonim, 1996b. Gıdalarda katkı-kalıntı ve bulaşanların izlenmesi T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Bursa.
Anonim, 2002. Türk Gıda Kodeksi yönetmeliği gıda maddelerinde belirli bulaşanların maksimum seviyelerinin belirlenmesi hakkında tebliğ (Tebliğ No: 2002/63) Ek 16, Yabancı madde ve Bileşikler. Ek 3 Diğer Koruyucular.
Anonim, 2003. www.nutritiondata.com
Anonim, 2006. www.Fas.usda.gov/htp/circular/
Bakker, M.J., Slangen, J.H.G., Glas, W., 1984. Comparative investigation into the effect of fertigation and of broadcast fertilization on the yield and nitrate content of lettuce (Lactuca sativa L.) Nederland J. of Agr. Sci., (4): 330-333 Baltutar, N., 1992. Değişik azot kaynaklarının marul bitkisinde nitrat ve nitrit
birikimi üzerine etkisi. Yük. Lis. Tezi A.U. Fen. Bil. Ens. Toprak A.B.D. 49 s.
Bednar, C.M., Kies, C., Carlson, M., 1991. Nitrate-nitrite levels in commercially processed and home processed beets and spinach. Plant Food Hum Nutr 41 (3): 261-268.
Brohi, A. 1984. Bağcılıkta gübrelemenin önemi. Tokat Bağcılığı Sempozyumu, 120-130 s. 25-28 Eylül 1984. Tokat.
Bories, P.N., Bories, C., 1995. Nitrate determination in biological fluids by an enzymatic one-step essay with nitrate reductase. Clinical Chemistry 41: 904-907. Cangi, R. ve Kılıç, D., 2011. “Effects of bud loading levels and nitrogen doses on yield, physical and chemical properties of brined grape-leaves”, African Journal of Biotechnology, African Journal of Biotechnology Vol.10 (57), pp. 12195-12201, 28 September, 2011
Cataldo, D.A., Haroon, M., Schrader, L.E., and Youngs, V.L. (1975) Rapid colorimetric determination of nitrate in plant-tissue by nitration of salicylic-acid. Commun. Soil Sci. Plant Anal. 6: 71-80.
Cemek, M., Akkaya, L., Birdane, Y.O., Seyrek, K., Bulut, S., Konuk, M., 2007. Nitrate and nitrite levels in fruity and natural mineral waters marketed in western Turkey. Journal of Food Composition and Analysis 20: 236-240.
Christy, M., Brown, J.R., Smith, G.E., 1973. Nitrate in soils and plants, Science & Technology Guide, University of Missouri, Columbia Extension Division.
Corre, W.J. ve Bremier, T., 1979. Nitrate and nitrite in vegetables. Wageningen, the Netherlands: Centre for Agr. Publishing and documantation
Craddock, W.M., 1983. Nitrosamines and Human Cancer. Proff of an Assosciation, Nation (London), 306: 638.
Çelik, H., 1986. Bağların gübrelenmesi. Bağcılık ve Şarapçılık Sempozyumu, 8-12 Temmuz 1986, Lefkoşa (K.K.T.C.), 25s.
Çelik, H., Kara, E.E., Odabaş, F., 1995. Farklı azot dozlarının narince üzüm çeşidinin büyüme, verim ve kalitesine etkileri. Anadolu, J. Of AARİ 5(2),1995-84-93 Çelik, H., Ağaoğlu, Y.S., Fidan, Y., Marasali, B., Söylemezoğlu, C., 1998. Genel
bağcılık. Sunfidan A.Ş. Mesleki Kitaplar Serisi No:1 253s, Ankara Çelik, H., 2006. Üzüm çeşit katoloğu. Sun Fidan A.Ş., Mesleki Kitap Serisi No:2
Çil, N., 1994. Azotlu gübre çeşitleri ve aşırı miktarlarının ıspanak bitkisinin verim, nitrat ve kimi mineral madde kapsamı üzerine etkileri. Yük. Lis. Tezi Uludağ Üniv. Fen Bil. Ens. Toprak A.B.D. 97s.
Delas, J., Molo, C., Soyer, JP., 1991. Effects of nitrogen fertilization and grafting on the yield and quality of the crop of Vitis Vinifera cv. Merlot. In: Int. Sym. on Nitrogen in Grapes and Wine (J. Rantz, Ed.). Am. Soc. Enol. Viticult., pp. 242- 248
Dimakopoulou, M., Tjamos, SE., Antoniou, PP., Pietri, A., Battiliani, B., Avramidis, N., Markakis, EA., Tjamos, EC., 2008. Phyllosphere grapevine yeast Aureobasidium pullulans reduces Aspergillus carbonarius (sour rot) incidence in wine-producing vineyards in Greece. Biological Control 46 (2): 158-165
Dülgeroğlu, Y., 2012 salamuralık asma yaprağı üretiminde fungusit kalıntı miktarı üzerine hasat zamanı ve salamura yöntemlerinin etkisi, GOÜ ünv. Fen Bil. Enst. Yük. Lis. Tezi, 43 s.
Erkmen, G., Orak, H., Satıroğlu, S., 1990. Nitrate and nitrite content of fresh vegetables of Turkish origin. Turkish Journal of Chemistry 14: 196-200.
Ertürk, A., 2009. Tekirdağ İlinde Yetiştirilen Yapıncak Üzüm Çeşidinin Yapraklarında Salamura Öncesi Ve Sonrası Fungisit Kalıntı Miktarı” Namık Kemal Üniversitesi. Fen Bil. Ens. Bitki Kor. ABD. 29 s.
Fidan, Y., 1985. Özel bağcılık. Ankara Ün. Ziraat Fak. Yayınları No:930. Ankara. 13. Fytianos, K., ve Zarogiannis, P., 1999. Nitrate and nitrite accumulation in fresh
vegtables from Greece, Bull. Environ. Contam. Toxicol. 62:187-192
Groenwold, R., 1986. İnfluence of nitrogen dose and plant age on nitrate content of some lettuce genotypes. Zaadbelangen. 40 (9): 197-199
Güneş, A., 1994. Ankara koşullarında yetiştirilen ıspanak bitkisine uygulanan azotlu gübrelerin verim ve nitrat birikimi üzerine etkisi. Ankara Ün. Fen Bil. Ens. Doktora tezi, 101 s.
Hippe, J., ve Müler,K., 1984. EinfluB differezierter stickstofgben aufdie gehalt an nitrosierenden und nitrosierbaren ınhaltsstoffen in artoffeln,kohlrabi,kopfsalat und tomaten. VDULUFA. Schriftenrihe 10,24-25(Kurzfd.Vortr.96. VDLUFA Kongr.)
İlter, E., 1968. Untersuchungen uber die Beziehungen Zwischen der Infloreszenzbildung und dem Vegatativen Washstum bei Reben. Diss, Universitaet Giessen.
Jaworska, G., 2005a. Content of nitrates, nitrites,and oxalates in New Zealand spinach. Food Chem 89: 235-242.
Jaworska, G., 2005b. Nitrates, nitrites and oxalates in products of spinach and New Zealand spinach. Effect of technological measures and storage time on the level of nitrates, nitrites, and oxalates in frozen and canned products of spinach and New Zealand spinach. Food Chemistry 93: 395-401.
JECFA, 2002. (FAO/WHO) expert committee on food additives Evaluation of food additives. Fifty ninth report of the joint FAO/WHO expert committee on Food additives. Geneva, WHO
Kacar, B., 1982. Gübreler ve Gübreleme Tekniği T.C. Ziraat Bank. Kültür Yayınları:11, Ankara, 341 s.
Kara, Z., 1990. Tokat Yöresinde yetiştirilen üzüm çeşitlerinin ampelografik özelliklerinin belirlenmesi üzerinde bir araştırma. A.Ünv. Fen Bili. Ens. Doktora Tezi, Ankara.
Kara, E.E., Çelik, H., Odabaş, F., 1994. farklı azot dozlarının narince üzüm çeşidinde beslenmeye etkisi. OMÜZF Dergisi, 9(1) :115-125.s. Samsun
Karaman, M.R., Brohi, A.R., Güneş, A., İnal, A., Alpaslan, M., 2000. Yöresel değişik azotlu gübre uygulamalarının Tokat Bölgesinde bazı kışlık sebzelerin nitrat akümülasyonunaetkisi Türk Jour. Agric forest. 24 :1-9.
Kardeş, T.A., 2012. Azotlu ve organik gübrelemenin Beypazarı yöresinde yetiştirilen bazı sebzelerin nitrat kapsamına etkisi, Ankara Üniv. Fen Bil. Ens. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme ABD., Yük. Lis. Tezi, 68 s.
Kenny, T. ve Walse.P., 1975. Nitrate and nitrite contents of vegetables and fruit in Ireland. Irısh, J Agric res. 14: 349-355.
Kılıç, D., 2007. Narince üzüm çeşidinde farklı budama seviyesi ve azot dozlarının salamuralık asma yaprak verimi ve kalitesi üzerine etkileri GOP Ünv. Fen Bil. Enst. Yük. Lisans Tezi 89 s.
Kliewer, WM., ve Cook, J.A., 1974. Arginine levels in grapes canes and fruits as ındicators of nitrogen status of vineyards. Am. J. Enol. Vitic. 25:111-129
Lee, D.H.K., 1970. Environment. Res. 3: 484-511. “Nitrat accumulation in vegetables” maynard, D.N., Barker, A.V. Minotti, P.L., Peck, N.H., Adv. İn Agronmy, 1976, 28: 71-114.
Lorenz, O.A., ve Weir, B.L., 1974. Nitrate accumulation in vegetables. Environmental Quality and Food Supply:93-103.
Lyons, D., Rayment, G., Nobbs, P., McCallum, L., 1994. Nitrate and nitrite in Fresh Vegetables from Queensland. Sci Food Agric 64:279-281.
Maynard, D.N., Barker, A.V., Minotti, P.L., Peck, N.H., 1976. Nitrate Accumulation in Vegetables. Advances in Agronomy 28:71- 118.
Mills, H.A., Barker, A.V., Maynard, D.N., 1976. Effects of nitrapyrin on nitrate accumulation in spinach. Journaml of the American Society for Horticultural Science 101: 202-204.
Mikuska, P., Vecera, Z., 2003. Simultaneous determination of nitrite and nitrate in water by chemiluminescent flow-injection analysis. Analytica Chimica Acta 495: 225- 232.
Nasr I. N., Ahmed N. S., Al-Maz M. M., 2003. Effect of boiling and some environmental
factors on residues behaviour of penconazole fungicide on vine leaves. Annals of Agricultural Science (Cairo) 48: 365-372.
Nazaryuk V.M., Klenova M.I., Kalimullina F.R., 2002. Ecoagrochemical approaches to the problem of nitrate pollution in agroecosystems, Russ. J. Ecol. 33, 17911803. Öndeş, A.D., 1989. Sebzelerde kullanılan çeşitli azot içeren gübrelerin muhtelif
dozlarının nitrat birikimine etkisi. Doktora tezi. A.U. Fen Bil. Ens. Toprak A.B.D. 70 s.
Özcan, M.M., Akbulut, M., 2007. Estimation of minerals, nitrate and nitrite contents of medicinal and aromatic plants used as spices, condiments and herbal tea. Food Chemistry 106: 852-858.
Özdestan, Ö. ve Üren, A., 2010. Gıdalarda nitrat ve nitrit, Akademik Gıda 8(6) (2010) 35-43
Özdestan, Ö., ve Üren, A., 2011. Haşlama parametrelerinin Turp Otunun (Raphanus raphanistrum) nitrat, nitrit düzeyleri ve renk değerleri üzerine etkileri), GIDA (2011) 36 (4): 193-200
Özdeş, A.D., Zabunoğlu, S., 1991. Çeşitli azotlu gübrelemenin sebzelerde nitrat birikimine etkisi. Doğa Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi Cilt:15 Sayı:2.
Pate, J.S., 1980. Transport and partitioning of nitrogeneous solutes. Annual rew. of plant Phsiology, 31:313-340
Pechova, B. ve Prugar, J., 1985.Nitrate content in spinach in relation to fertilization and climatic factors. Vyskumny Ustav Podoznalectva a Vyziv Rastlin, 823- 69, Bratislava, Czechoslovakia. Roslinna Vyroba 31 (8): 861-869
Phillips, W.E.,1966. Effect of dietary nitrite on the liver storage et vitamin A in the rat. Can., J. Biochem. 44:1
Prasad, S., Chetty, A.A., 2008. Nitrate-N determination in leafy vegetables: Study of the effects of cooking and freezing. Food Chemistry 106: 772-780
Raupp, J., 1996. Fertilization effect on product quality and examination of parameters and methods for quality assessment, in: Raupp J.(Ed.), Quality of plant product grown with manure fertilization, Darmstadt, pp. 4448.
Roberts, T.A., Dainty, R.H., 1991. Nitrate and nitrite as food additives: rationale and mode of action.Nitrates and Nitrites in Food and Water, Ed. Michael J. Hill, Ellis Horwood Series in Food Science and Technology, 113-124.
Robinson, J.B., 1992. Grapevine nutriton(Ed: B.G. Coombe and P.R.Dry, Viticulture Vol.2 Practices:178-208). Winetitles, Hyde Park Press, Adelaide.
Santamaria, P., Elia, A., Serio, F., Todaro, E., 1999. A survey of nitrate and oxalate in Fresh Vegetables. Jour. Of science of food and Agric. 79:1882-1888
Sezgin, A.E.C., 2009. Başlıca yaprağı yenen sebzelerin nitrat ve nitrit miktarları ve uygulanan teknolojik işlemlerin etkisi, Atatürk Üniv. Fen Bil. Ens. Gıda Müh. ABD. Doktora tezi, 127 s.
Susˇin, J., Kmecl, V., Gregorcˇ Icˇ,, A., 2006. A survey of nitrate and nitrite content of fruit and vegetables grown in Slovenia during 1996–2002. Food Additives and Contaminants, April 2006; 23(4): 385–39
Topbaş, M.T., 1987. Azotlu gübreler. Selçuk Üniv. Ziraat Fak. Yayınları, 176 , Konya. Topcuoğlu, B., Kütük, C., Demir, K., Özçoban, M., 1997. Amonyum sülfat ve
amonyum nitrat ile gübrelenen ıspanak bitkisine (Spinaceae oleraceae L.) yapraktan kalsiyum klorür uygulanmasının verim ile fiziksel ve kimyasal bazı kalite özellikleri üzerine etkisi, Tarım Bilimleri Dergisi 1997, 3 (3) 29-33
Tosun, İ., Karadeniz, B., Yüksel, S., 2003. Samsun yöresinde tüketilen yenebilir bazı yabani b itkilerin nitrat içerikleri. Çev-kor Cilt: 12 Sayı: 47 (2003), 32-34 Winkler, A.J., Cook, J.A., Kliewer, W.M., ve Lider, L.A., 1974. General viticulture.
Univ.Calif. Press, Berkeley and Los Angeles. 710p.
Wright, M. J., ve Davidson, K.L., 1964. Nitrate accumulation in crops and nitrate poisoning in animals. Adv.Agron. 16:197-247.
Zhong,W., Hu, C., Wang, M., 2002. Nitrate and nitrite in vegetables from nort china. content and intake. Food addit. Contam. 19:1125-1129
EKLER
EK 1- Asma yaprağı verimine gübre formunun etkisi
AN A 81,1
AS A 76,0
Üre A 75,2 Kontrol B 62,4 (LSD 0,05: 10,9)
EK 2- Asma yaprağı verimine hasat döneminin etkisi Hasat dönemi 5.dönem A 86,3 4. dönem A 86,1 3. dönem B 76,4 1. dönem B 74,9 2. dönem C 56,7 (LSD 0,05: 4,5)
EK 3- Asma yaprağı verimine gübre formu*hasat döneminin etkisi
AN, 4.dönem A 99,2
AN, 5. Dönem A-B 91,5
AS, 5. Dönem B-C 86,6
Üre,5. Dönem B-D 85,8
Üre,4. Dönem B-E 83,4
AS, 4. Dönem C-F 81,4
Üre,3. Dönem C-F 80,0
AN, 3. Dönem C-F 79,2
AS, 1. Dönem C-G 77,7
AN, 1. Dönem D-H 77,3
AS, 3. Dönem E-H 74,7
Üre,1. Dönem F-H 73,8
Kontrol,5. dönem G-H 69,0 Kontrol,4. dönem H-I 68,3 Kontrol,3. dönem I-J 59,7
AS, 2. Dönem I-J 59,4
Kontrol,1. dönem J 59,0
AN, 2. Dönem J 58,2
Kontrol,2. dönem J 56,2
Üre,2. Dönem J 53,0
EK 4- Asma yaprağı verimine gübre dozu*hasat döneminin etkisi 15 kg/da, 5. dönem A 91,7 10 kg/da, 4. dönem A 90,7 5 kg/da, 4. dönem A 88,8 10 kg/da, 3. dönem A 87,3 5 kg/da, 5. dönem A 86,1 10 kg/da, 5. dönem A 87,0 15 kg/da, 4. dönem A-B 84,7 10 kg/da, 1. dönem A-B 85,8 5 kg/da, 3. dönem B-C 79,0 15 kg/da, 1. dönem C-D 73,5 5 kg/da, 1. dönem C-E 67,9 15 kg/da, 3. dönem D-E 67,2 5 kg/da, 2. dönem D-E 66,8 10 kg/da, 2. dönem E 62,9 15 kg/da, 2. dönem F 41,3 (LSD 0,05: 7,9)
EK 5- Asma yaprağı verimine gübre dozu*gübre formu*hasat döneminin etkisi AN, 10 kg/da, 4. dönem A 110,1
AS,15 kg/da, 5. dönem A-B 103,0 Üre, 5 kg/da, 5. dönem A-C 97,1 AN ,5 kg/da ,5. dönem A-D 96,8 AN ,5 kg/da ,4. dönem A-E 95,5 AN, 15 kg/da, 4. dönem B-F 92,0 Üre, 10 kg/da, 5. dönem B-F 91,6 AS,10 kg/da, 5. dönem B-G 91,4 AN ,15 kg/da ,5. dönem B-G 90,6 AS,15 kg/da, 1. dönem B-G 89,9 AN, 10 kg/da, 3. dönem B-H 88,9 AN, 10 kg/da, 1. dönem B-H 88,6 Üre, 10 kg/da, 1. dönem B-H 87,2 AN, 10 kg/da, 5. dönem B-H 87,1 Üre, 5 kg/da, 4. dönem C-I 86,5 AS, 5 kg/da, 4. dönem C-J 84,7 Üre, 10 kg/da, 4. dönem C-K 83,4 Üre, 5 kg/da, 3. dönem C-K 82,8 AS,15 kg/da, 4. dönem C-K 82,1 AS,10 kg/da, 3. dönem D-K 81,1 AS,10 kg/da, 1. dönem E-M 80,4 AS, 5 kg/da, 3. dönem E-N 80,3
Üre, 10 kg/da, 5. dönem E-N 80,3 Üre, 15 kg/da, 4. dönem E-N 80,2 Üre, 15 kg/da, 5. dönem E-N 80,1 AN, 5 kg/da, 1. dönem F-O 78,2 AS,10 kg/da, 4. dönem F-O 77,2 AN, 15 kg/da, 3. dönem G-P 75,5 AN, 5 kg/da, 3. dönem H-Q 73,1 AS, 5 kg/da, 2. dönem I-R 70,6 Üre, 5 kg/da, 1. dönem J-R 70,2 Kontrol, 5 kg/da, 5. dönem J-R 69,0 Kontrol,10 kg/da, 5. dönem J-R 69,0 Kontrol,15 kg/da, 5. dönem J-R 69,0 Kontrol,15 kg/da, 4. dönem K-R 68,3 Kontrol,10 kg/da, 4. dönem K-R 68,3 Kontrol, 5 kg/da, 4. dönem K-R 68,3 AN, 5 kg/da, 2. dönem K-R 68,2 AS, 5 kg/da, 5. dönem L-R 65,6 Üre, 15 kg/da, 3. dönem L-R 65,5 AN, 15 kg/da, 1. dönem M-R 65,1 AS,10 kg/da, 2. dönem N-R 64,5 Üre, 15 kg/da, 1. dönem O-R 64,0 AS,15 kg/da, 3. dönem O-R 62,8 AS, 5 kg/da 1. dönem O-R 62,7 AN, 10 kg/da, 2. dönem O-R 62,4 Üre, 10 kg/da, 2. dönem P-R 60,5 Üre, 5 kg/da, 2. dönem P-R 60,3 Kontrol,10 kg/da, 3. dönem P-S 59,7 Kontrol,15 kg/da, 3. dönem P-S 59,7 Kontrol, 5 kg/da, 3. dönem P-S 59,7 Kontrol,10 kg/da, 1. dönem Q-S 59,0 Kontrol, 5 kg/da, 1. dönem Q-S 59,0 Kontrol,15 kg/da, 1. dönem Q-S 59,0 Kontrol,15 kg/da, 2. dönem R-T 56,2 Kontrol, 5 kg/da, 2. dönem R-T 56,2 Kontrol,10 kg/da, 2. dönem R-T 56,2 AN, 15 kg/da, 2. dönem S-U 43,8 AS,15 kg/da, 2. dönem T-U 43,0 Üre, 15 kg/da, 2. dönem U 38,3 (LSD 0,05: 15,8)
EK 6- Asma yapraklarının nitrat içeriğine gübre formunun etkisi Üre A 1965,2 Am Sülfat B 1660,3 Am.Nitrat B 1607,4 Kontrol C 807,6 LSD 0,05: 229,1
EK 7- Asma yapraklarının nitrat içeriğine gübre dozunun etkisi 15 kg/da A 2094,7
10 kg/da B 1717,0 5 kg/da C 1420,6 LSD 0,05: 189,7
EK 8- Asma yapraklarının nitrat içeriğine hasat döneminin etkisi