2.2. Türbinli Sayaçlar:
Türbinli sayaçlar hız ölçen cihazlardır. Yeldeğirmeninin çalışma prensibini düşünelim. Yel değirmenin de rüzgarla gelen havanın hızıyla dönmesi sağlanır. Bu sayaçlarda da boru hattı boyunca akan gazın eksenel hareketi kanatçıklı türbin rotorunun dönmesine neden olur. Rotor hızı hacimsel debi ile doğru orantılıdır. Böylece gaz hacmi rotorun dönüş sayısının sayılması ile saptanır. Rotorun dönme hareketi bir dişli mekanizması vasıtasıyla kolaylıkla numaratöre aktarılabilir [3][4].
Şekil 2. Yeldeğirmenindeki Çalışma ile Türbinmetrenin Çalışması Arasındaki Benzeşme
Şekil 3. Türbinmetre Sayacın Teknik Yapısı 2.3. Rotary Sayaçlar
Pozitif yer değiştirmeli döner ölçü sayaçları olan rotarymetreler ile debi ölçümünde prensip “8” şeklinde iki adet kanatçığın ölçüm odası içinde serbest olarak dönmesi sırasında belli hacimde gazın hapsedilip bırakılmasına dayanmaktadır. Bu hacim devirsel hacim olarak adlandırılır ve kanatçık şartlarının her bir tam devrinde bu hacim dört kez yer değiştirir. Gaz hacmi ölçme odasının ölçüleri ile belirlenir ve ölçülen hacim bir dişli mekanizması yardımıyla numaratöre iletilir [3][4].
Gelen
228
1. İZMİR DOĞAL GAZ GÜNLERİ
Şekil 4. Rotary Sayacın 8 Şeklinde Çalışma Prensibi
3. KALİBRASYON 3.1. Kalibrasyon Nedir?
Belirli koşullar altında; bir ölçme cihazı, bir ölçme sisteminin gösterdiği değerler, bir maddi ölçüt, bir referans malzemenin verdiği değerler ile ölçüm standartları ile gerçekleştirilen ve bunlara karşılık gelen değerler arasındaki ilişkiyi kuran işlemler dizisidir. Kalibrasyon herhangi bir ayar içermez [2] [5]. 3.2. Kalibrasyon için gerekli şartlar
Çevre Şartlarının stabil olması
Kullanılan referans büyüklüğün milli ve milletlerarası primer seviye etalonlara veya kabul edilmiş fiziksel sabitlere olan izlenebilirliğin sağlanması.
Kalibrasyon işleminde kullanılan etalonun ve teçhizatın hatası bilinmelidir.
Kalibrasyon teçhizatının hatası kalibre edilen cihaza göre çok küçük olmalıdır.(Yaklaşık 10 kat küçük)
Kalibre edilen alet kalibre edilebilirlik özelliğinde olmalıdır. Kalibre edilen cihaza ait teknik özellikler belirlenmiş olmalıdır. 3.3. Kalibrasyon Sisteminin Özellikleri:
Kalibrasyon sistemi bir ölçme programında kullanılan bir ölçme programında kullanılan ölçü aletleri ile etalonların kolay kullanımını sağlayacak şekilde planlanmalıdır.
Kalibrasyon sisteminin ölçü aletlerinin uygun kontrol edilmesini,hataların anında tesbit edilmesini ve anında müdahale edilmesi için uygun tasarlanmış olmalıdır.
Kalibrasyon sistemi etalonların hata yüzdelerini,ortam sıcaklığı,toplam basınç kaybı gibi karekteristikleri kapsayan ve kalibrasyonu yapılan ölçüm aletlerinin verilerini de içeren kapsamlı bir programa sahip olmalıdır.
Kalibrasyon sistemi işlevinin hatasız yerine getirebilmesi için tüm sistem elemanlarını kapsayan periyodik kontrollere tabi tutulmalıdır.
Kalibrasyon sistemindeki ölçme aletlerinin ölçüme esas bütün fonksiyonları,kullanılacakları değerler ve çalışma bölgeleri içinde bulunan ilgili Türk Standardına ya da tarafların kabul ettiği bir başka ülkenin standartlarına uygun ve izlenebilir ölçme etalonu kullanılarak kalibre edilmelidir. Kalibrasyon sisteminde kalibrasyonu etkileyen her bir karekteristiğin belirsizliği dikkate alınarak
3.4. Kalibrasyon Raporu:
Bir ölçüm aletine ait kalibrasyon işlemi tamamlandıktan sonra imalatçı adı,ölçüm aletinin özellikleri,seri numarası,müteaakip kalibrasyon tarihi,kalibrasyon usulü,kalibrasyonu yapan görevli,tarihi ve hata oranlarını da içeren bir kalibrasyon raporu düzenlenmelidir.
3.5. MÜHÜRLEME
Kalibrasyonu yapılan hata yüzdesi standartta belirtilen aralığın içinde kalan ölçüm aletleri Sanayi ve Ölçü Ayarlar Yönetmeliği’ne göre mühürlenmeli,bu şekilde kurcalanması,ölçü aletinin ayarının bozulması engellenmelidir.
4. DOĞALGAZ SAYAÇLARININ KALİBRASYONU
Doğalgaz debisinin doğru ölçülebilmesi için önce ölçüm amacı ve ölçüm koşullarına göre uygun sayaç seçilmelidir.Ölçüm seçiminde herhangi bir anlaşmazlık ve yanlışlık olmaması için sadece debi ölçümü yeterli olmayıp,ölçümün gerçekleştirildiği basınç ve sıcaklık koşulları dikkate alınarak hacim düzeltmesi yapılmalıdır. Körüklü sayaçlarda kalibrasyon testleri sayaçlara üç noktadan yapılmaktadır:Qmax,0.2Qmax ve Qmin debilerde olmak üzere. Körüklü sayaçların doğruluğu minimum debide ±3 ve maksimum debide ±2’dir. Sayaçlar test standına bağlandıktan sonra basınç kaybı kontrolü,kaçak testi yapılır. Daha sonra yukarıda belirtilen debi testleri sayaçlardan hava geçirilerek yapılır.Sonuçta sayaçlarda okunan endex değerleri referansta okunan değerlerle kıyaslanarak hata değerleri tesbit edilir.
Türbinli sayaçlarda atmosferik basınçtan maksimum çalışma basıncına kadar,kullanılması planlanan basınçta ve çok geniş bir debi aralığında tek tek ve hassas olarak kalibre edilirler. Böylece tek tek kalibre edilen türbinli sayaçlarda çok geniş bir basınç ve debi aralığında ±%1 doğruluk sağlanır. 0.2 Qmax’a kadar ±%2 , 0.2Qmax - Qmax aralığında ±%1 hassasiyete sahiptirler. Bir kez kalibre edildiğinde de bu sayaçların doğruluğu yıllar boyu değişmeden korunur.Türbinli sayaçlarda doğru debi ölçümü yapılabilmesi için gereken tek koşul sayaçtan önceki boruda düzgün bir hız profilinin sağlanmasıdır.
Uluslar arası Yasal Metroloji Birliği sayaçların ölçüm hassasiyetine göre iki sınıfa ayrılması üzerinde çalışıyor: Bunlardan;
Sınıf 1 : 2Qmin-Qmax arasında maksimum kabul edilebilir hata %1 Sınıf 2: 2Qmin-Qmax arasında maksimum kabul edilebilir hata %2
Bu çalışma dünya genelinde,daha hassas ölçüm aletlerine ve sonuç olarak enerjinin daha hassas olarak ücretlendirilmesine doğru yönelişin bir işaretini simgeler. [1]
SONUÇ:
Bu çalışma günlük hayatımızı,bütçemizi ve sağlığımızı yakından ilgilendiren bir konu olan ölçümün önemini bir kez daha vurgulamaktadır. Ölçüm su ve doğalgaz sayaçlarından marketten aldığımız peynirin gramına,polis radarından tansiyonumuzu ölçen aletin hassasiyetine kadar her konu ölçüm ve kalibrasyonla ilgilidir. Gaz sayaçlarının kalibrasyonu ise gerek tüketici olan müşterilen gerekse bu işin dağıtıcısı olan firmalar tarafından büyük önem arzetmektedir.
230
1. İZMİR DOĞAL GAZ GÜNLERİ KAYNAKLAR
[1] Ölçü ve Ölçü Aletleri Muayene Yönetmeliği, 1994.
[2] UME Eğitim Notları ”Ölçüm ve Kalibrasyonlarda Belirsizlik Hesapları” , 2002.
[3] UME Eğitim Notları “Gaz Akışı Ölçümlerinde Temel Prensipler ve Uygulamalar” , 2002. [4] İNAL, İBRAHİM “Doğalgaz Sayaçları ve Çalışma Prensipleri” İGDAŞ Yayınları, 2001. [5] TSE 7013, “ Kalibrasyon Genel Kurallar ” , TSE Yayınları, 1989.
ÖZGEÇMİŞ Ahmet YETİK
1969 yılında Çorum’un Sungurlu ilçesinde doğdu. İlkokul, ortaokul ve liseyi Sungurlu’da tamamladı. Gaziantep üniversitesi Makine Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümünden Mart 1996 tarihinde mezun oldu. 2001‘de İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Makine Mühendisliği Makine Teorisi ve Kontrol Bölümünde yüksek lisans öğrenimini tamamladı. Haziran 1996’da İstanbul Gaz Dağıtım A.Ş çalışma hayatına atıldı. Bir çok yurt içi yurt dışı doğal gaz temel bilgileri ve doğal gaz işletmeciliği eğitimleri ve yönetici geliştirme seminerlerine katıldı. Halen çalışmakta olduğu İstanbul Gaz Dağıtım A.Ş ‘de teknik şef olarak görev yapmaktadır.
Esra KINAL
1978 Bartın doğumludur. 1998 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümünü bitirmiştir. 1998 yılı güz döneminden beri İGDAŞ Sayaç Şefliği’nde Mühendis olarak görev yapmaktadır. Kalibrasyon,doğalgaz sayaçları,sabun-deterjan kimyası ve çözücüler üzerine çalışmaktadır.
Serkan KELEŞER
1972 yılı Malatya doğumludur. 1994 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi, Makine Fakültesi, Makine Mühendisliğini bitirmiştir. Aynı üniversiteden 2000 yılında Yüksek Mühendis ünvanını almıştır. Halen Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Makine Mühendisliği Anabilim Dalında Doktorasını yapmaktadır. 1996 yılında çalışma hayatına İstanbul Gaz Dağıtım Anonim Şirketi İGDAŞ’ da başlamıştır. Aynı kurumda UZMAN olarak çalışmalarına devam etmekte olup bir çok yurt içi ve yurt dışı makaleler yazmıştır. Yanma, Yakıcılar, Sanayilerin ve konutların doğal gaza dönüşümleri, Doğal gaz hat dizaynları ve Doğal gazda kullanılan yeni teknolojiler konularında çalışmaktadır
Cansal COŞKUN
1974 yılında Sivas'ta doğdu. 1995 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Makine Fakültesi, Makine Mühendisliği bölümünden mezun oldu. 2000 yılında Sakarya Üni. Fen Bil. Enstitüsü'nde Yüksek Lisans eğitimini tamamladı. 1995 yılında İGDAŞ A.Ş. de göreve başladı. İGDAŞ' ta değişik birimlerde görev yaptı. Halen Şebeke Şefi olarak görevine devam etmektedir. Doğal gaz şebeke dizaynı, saha enstrümanları, gaz işletmeciliği ve şebeke faaliyetleri hususunda tecrübe sahibi olup, sektörle ilgili konularda çeşitli kongre ve sempozyumlarda yayınlanmış makaleleri bulunmaktadır.
1. İZMİR DOĞAL GAZ GÜNLERİ BİLDİRİLERİ