Boru ve donanımlarının yerleri ve genel olarak boru güzergahı can ve mal emniyeti açısından dikkatle gözden geçirilmeli; çevre güvenliğinin ayrıca ikincil ve üçüncül yapılar ile işletme koşullarına bağlı olduğu da unutulmamalıdır. İzolasyon aygıtları için seçilecek yerler, her durumda şu koşulları sağlamalıdır: 1.) İstenildiği zaman izolasyon aygıtlarına ulaşılabilmesi, 2.) Aygıtlar, üçüncü şahıslarca yürütülen çalışmalardan en az etkilenecek yerlerde tesis edilmelidir.
11..3. Sektörlere ayırma
Sektörlere ayırma gerek şebeke üzerinde belli programlı işlerin yapılması, gerekse bir tesisin belli bir tehlikeden kurtarılması amacıyla ihtiyaç duyulduğunda gaz akışının kısılabilmesine ya da derhal durdurulabilmesine ya da derhal durdurulabilmesine imkan veren bir yapı göstermelidir. Bu konuda dikkate alınacak parametreler şunlardır : 1.) Müşteri başına düşen şebeke uzunluğu, 2.) Ortalama yıllık tüketim, 3.) Müşteri tipi, 4.) Tahliye edilecek gaz miktarı, 5.) Kentleşme tipi.
Şebeke üzerine izolasyon aygıtlarının yerleştirilmesi konusunda somut durumu bilmeden katı kurallar getirmek doğru değildir. Ancak, belli saptamalar da yapmak gerekir. Gelişigüzel ve fazla miktarda kapama noktası tesis etmek gaz dağıtım şirketinin yararına değildir. İzolasyon şeması, eksiksiz şekilde, bir araba içinde kolayca evrilip çevrilebilecek büyüklükte haritalara işlenmeli ve bu haritalar üzerinde vana ve boru yerleri kadar bunları belirten işaretler de yer almalıdır.
11.4. Sektör yalıtma tasarımı
İki tip izolasyon vardır: 1.) Basit izolasyon, 2.) Birkaç by-pas hattı ile izolasyon. 11.4.1. Basit izolasyon
Genellikle bir gözetleme deliğinden kolayca ulaşılıp kullanılabilen gömülü bir vana ile yapılır. Özellikle vananın bir aktüatör vasıtasıyla çalıştırıldığı durumlarda vana, istisnai olarak, bir vana odası içine alınır.
11.4.2. Birkaç bay-pas hattı ile izolasyon
Bazı önemli düğüm noktalarında vana tertibatının birkaç by-pass hattı ile donatılması daha doğru olabilir (örneğin teslimat istasyonlarını birbirine bağlayan bir ana hattın by-pass yapılması gibi). Bir vana tertibatı, hepsi de birbirine bağlanmış üç vana ile bir blow-down düzeneğinden oluşur. Bunlar yeraltına ayrı ayrı gömülürler. Ancak küçük boşaltma sistemi ile üç blok vana genellikle bir araya toplanarak bir vana odası içine alınır.
12. YALITMA ARAÇLARININ YERLEŞTİRİLMESİ
İzolasyon aygıtlarının yerleştirilmesinde esas alınacak ölçütler şöyle sıralanabilir : 1.)İzole edilmiş boru hattı bölümünün tahliye süresi 15 dakikadan az olmalı, 2.) İzole edilecek boru hattı bölümünün uzunluğu, ki bu uzunluk kentleşmenin yoğun olduğu bölgelerde 1-2 km, kentleşmenin normal olduğu bölgelerde 3 km olmalı. 3.) Üçüncül bir yapıda, gaz verilen müşteri sayısı şöyle bir dağılım göstermeli, 4.) Dağıtım şirketinin araçlarına bağlı olarak, bir ya da iki amaçlı gaz kullanan müşteri sayısı : 250-500, 5.) Üç amaçlı gaz kullanan müşteri sayısı : 100-250, 6.) Bazı özel noktalarda (örneğin demiryolu, nehir ve otoyol geçişleri) her iki tarafta da mutlaka birer izolasyon aygıtı bulunmalıdır.
374
1. İZMİR DOĞAL GAZ GÜNLERİ 13. ŞEBEKENİN TAHLİYESİ
Bir şebekeye tahliye düzenekleri koymaktan amaç, boru hattının izole edilmesinden sonra şebekenin hızla boşaltılarak basınç altından kurtarılmasıdır. Boşaltma işleminde tahliye boruları ve doğrudan açık havaya ya da düşük basınçlı (çap olarak tahliye edilen gaz miktarını göğüsleyebilecek) bir şebekeye açılır.
Tahliye işlemi izolasyon aygıtı yakınındaki şebeke bölümü üzerinde yer alan tahliye (blow-down) vanalarından (çapı 150 ya da daha fazla olan borularda), küçük boşaltma vanalarından, purge tertibatlarından, sayaç kutuları veya bölge regülatörlerinden yapılabilir. Bu tür vana tertibatlarının yerleştirilmesinde dağıtım şirketi emniyet şubesinin koyduğu kurallar mutlaka dikkate alınmalıdır.
14. OBC/OBB AYAR İSTASYONLARINDA MÜSAADE EDİLEBİLİR AZAMİ BASINÇ AYAR DEĞERLERİ
Regülatör basınç ayarları öyle belirlenmelidir ki (a) normal işletme koşulları altında şebekedeki basınç, regülatörün çalışma tolerans payı da dikkate alındığında, hiçbir zaman 4 barı geçmemelidir; (b) regülatörün ayarının bozulması, arızalanması ya da hizmet dışı kalması gibi istisnai durumlardaki şebekedeki basınç, hiçbir zaman, tek hatlı istasyonlardan beslenen şebekelerde 4.8 barı, çift hatlı istasyonlardan beslenen şebekelerde 5.0 barı geçmemelidir. Bu regülatörlere yerleştirilmiş emniyet ekipmanları daha bu sınırlar aşılmadan devreye girmelidir.
Regülatörlerdeki emniyet tertibatlarının ayar değerleri, mümkün olduğunca, tolerans payları da dikkate alınarak belirlenmiş regülatör ayar değerlerine yakın tutulmalıdır. Günümüzdeki şebeke regülatörleri ile elde edilen basınç ayar hassasiyet aralığı genellikle % ± 2.5’ lik bir oynama gösterir. Bir kapama tertibatındaki ayar vanasının çalışma aralığı % ± 5’ lik bir oynama gösterir. Ayar değerlerinin belirlenmesinden önce, mümkünse imalatçı firmanın da yardımını alarak, regülatörlerin ve basınç düzeneklerinin çalışma basınç aralıklarını tam olarak ortaya konulmalıdır.
15. KAYNAKLAR
[1] KARABAY, İ. Doğal Gaz Hatlarının Dizayn Esasları, Haziran (1997), Y.Lisans Tezi-İTÜ [2] BOTAŞ, Doğal Gaz Seminer Notları, Ankara, (1996)
[3] NAYYAR, M.L. Piping Handbook, New York, (1992) [4] DOĞAL GAZ DERGİSİ
[5] DAĞSÖZ, A.K. Doğal Gaz Ders Notları [6] TSE YAYINLARI, TSE 8415, TSE 8054
[7] Mc.ALLISTER, E.W, Pipe Line Rules of Thumb Handbook, third Edition Gulf Publishing Company, Houston (1993)
[8] BOYD, O.W. Petroleum Fluid Flow Systems, USA, (1993)
[9] SEGELER, C, G. Gas Engineering Handbook, American Gas Assocation, New York, (1965) [10] WRIGHT, P.H, ASHTED, N.J, Transporting Engineering Planning and Design, Third Edition, Georgia İnstitute of Technelogy, New York (1989)
[11] VINCENT, J. Fundamentals of Pipeline Engineering, Instıtuet Français Du Petrole, France [12] DISTRIBUTION OF NATURAL GAS BY MEANS OF PIPELINE, Tartarini Firması Seminer Notları
[13] ORTA BASINÇ “B” ŞEBEKELERİ ÖZELLİKLERİ, İGDAŞ Yapım Kontrol Müdürlüğü, İstanbul, Ağustos 1995
[14] DISTRIBUTION SYSTEMS, Sofregaz Notları
ÖZGEÇMİŞ İzzet KARABAY
1972 Ankara doğumlu olan İzzet Karabay, ilk ve orta öğrenimini Ankara’da tamamladı. 1994 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği bölümünden mezun oldu. 1995 yılında İGDAŞ İstanbul Gaz Dağıtım A.Ş’de çalışmaya başladı. 1997 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Makine Mühendisliği ana bilim dalından “doğalgaz hatlarının dizayn esasları isimli tezi ile yüksek lisans programını tamamladı. Halen Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Makine Mühendisliği Ana bilim dalında doktora çalışmalarına devam etmektedir. 1995 yılında başlayan çalışma hayatı süresince İGDAŞ’ta çeşitli birimlerde çalıştı. Yakma ve yanma sistemleri, bacalar ve baca gazı analizi, çevre ve ekoloji, gaz dağıtım sistemlerinin projelendirilmesi ve işletmesi, gaz ekipmanları, dinamik sistem çözümlemeleri, gaz işletmeciliğinde özel konular ve uygulamalar, yenilenebilir enerji kaynakları, akış dinamiği ve termodinamiği vs konularda çalışmaları bulunmaktadır. Bu konularda yayınlanmış çalışmaları bulunaktadır.
Serkan KELEŞER
1972 yılı Malatya doğumludur. 1994 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi, Makine Fakültesi, Makine Mühendisliğini bitirmiştir. Aynı üniversiteden 2000 yılında Yüksek Mühendis ünvanını almıştır. Halen Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Makine Mühendisliği Anabilim Dalında Doktora çalışmasına devam etmektedir. 1996 yılında çalışma hayatına İstanbul Gaz Dağıtım Anonim Şirketi İGDAŞ’ da başlamıştır. Aynı kurumda UZMAN olarak çalışmalarına devam etmekte olup bir çok yurt içi ve yurt dışı makaleler yazmıştır. Yanma, Yakıcılar, Sanayilerin ve konutların doğal gaza dönüşümleri, Doğal gaz hat dizaynları ve Doğal gazda kullanılan yeni teknolojiler konularında çalışmaktadır.
Cabir TURAN
1974 yılında Sivas’ da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini İstanbul’ da yaptı. 1996 yılında İstanbul Üniversitesi’ nden Makine Mühendisi olarak mezun oldu. Aynı yıl İGDAŞ’ da (İstanbul Gaz Dağıtım A. Ş.) çalışmaya başladı. Bu arada yurtiçi ve yurtdışı birçok mesleki eğitim aldı. 2000 yılı başından itibaren aynı kurumda Şebeke Şefi olarak görev yapmaya devam etmektedir. Evli ve bir çocuk babası olan ve ingilizce bilen Cabir TURAN, doğalgaz taşımacılığı ve dağıtımı konularıyla ilgilenmektedir.
1. İZMİR DOĞAL GAZ GÜNLERİ BİLDİRİLERİ