Sürdürülebilir Turizmin Ortaya Çıkması ve Gelişimi

1980’lerin sonlarına doğru çevresel ilginin artmasıyla, sürdürülebilir gelişme kavramı, turizm araştırmalarında da kullanılan ortak bir konu haline gelmiştir.Kavram, turizm ile kültürel, ekonomik ve çevresel etkilerin birlikte düşünülmesi gereğini ortaya koymuştur. Küreselleşme açısından bakıldığında turizm, bölgesel kalkınma sürecinde giderek önem kazanmakta ve turizmin özellikle temel destinasyon alanlarında sürdürülebilir olması yönünde ilgi artmaktadır (Gezici, 2006:442). Turizmin sürdürülebilir olması, turizm ile fiziksel ve sosyal çevre arasındaki ilişkinin doğru ve olumlu bir biçimde yürütülmesiyle yakından ilgilidir (Balanlı,1999: 137). Turizmin sürdürülebilir gelişimi konusunda politikaların eş güdümünün ve önleyici planlamanın sağlanması, kabul edilebilir büyüme sınırlarının ve uzun dönem görünümünün belirlenmesi gibi ön koşulların, planlamanın ilk aşamalarında yerine getirilmesi gereğini vurgulamıştır (Ahn, Lee ve Shafer, 2001: 2). Sürdürülebilir turizm kalkınmasını etkileyen üç durum ise şunlardır (Helmy, 2003: 482):

 Gelişmekte olan ülkelerin turizmi üzerindeki baskılar,

28

 Turizmin kendisinden kaynaklanan faktörler.

Priskin’in (2003) turizm faaliyetlerine katılanların, bölgesel turizm kalkınmasıyla ilgili olarak önerdiği konular şunlardır:

 Gerçekçi amaçların belirlenmesi,

 Geleceğe yönelik önlemleri içeren, açık ve esnek bir planlama süreci,  Kaynakları yönetenlerle ticari sektör arasında dengeli ortaklıkların oluşumu,  Çevresel yapıya uygunluk,

 Uygun yönetim planlarının yerine getirilmesinin sorumluluğu,  Finansman desteği,

 Bölgesel ve yerel turizm endüstrisi arasındaki uyum,  Turizm endüstrisinin lider konumunda olması,

 Politikalar ve ilkeler benimsenerek turizm endüstrisinin gelişimim hızlandırılması,

 Farklı denklik programlarının ölçütlerinin benimsenmesi,  Toplumun ilgisi ve katılımı.

Ekonomik politikaların ve çevre kalitesinin birleşimi ve etkileşimi ülkelerin/bölgelerin genel politikalarının hazırlanmasında ciddi öneme sahiptir. Günümüzde, yaşam alanlarının belirlenmesi ve yaşam kalitesi, yatırımların yönünü belirleyen önemli bir faktör haline gelmiştir. Bu yüzden, doğal çevrenin korunması ve ekonomik faaliyetlerin seviyesi arasındaki dengenin varlığı, yerel kalkınma planlarına geçişte son derece önemlidir (Vliamos, 2006: 283). Sürdürülebilir gelişme konusunda da doğal çevrenin korunmasının gerekliliği, turizm yatırımcıların uygulamalarında bu konuya daha fazla önem vermelerine ve turizm gelişim stratejilerine yeni yaklaşımlar getirmelerine sebep olmuştur. Bu bağlamda, uluslararası kurum ve kuruluşlar (Birleşmiş Milletler Çevre Programı, United Nations Environment Management, Dünya Turizm Örgütü, United Nations World Tourism Organization gibi) yeni kavramlar ve yaklaşımlar (sürdürülebilir turizm, eko turizm gibi) ortaya çıkmıştır (Tunçer, 2005).

29

Sürdürülebilir turizm kavramı, 1990’lı yıllarda turizm endüstrisinin gelişimiyle ve özellikle Brundtland Raporu’nda sürdürülebilir kalkınma kavramının ortaya konmasından sonra artan bir önem kazanmıştır (Çavuş ve Tanrısevdi, 2000: 153).

Sürdürülebilir turizm kavramının gelişimini sırasına göre açıklayan bazı yaklaşımlar mevcuttur. Bu yaklaşımlar şu şekilde açıklanabilir (Demir ve Çevirgen, 2006: 102):

 Karşı kutuplar yaklaşımı: Bu yaklaşıma göre, sürdürülebilir turizm ile kitle turizmi iki karşı kutup olarak değerlendirilmiştir. Buna göre, sürdürülebilir turizmin gelişimi için kitle turizmden vazgeçilmesi gerekmektedir.

 Bütünleştirici yaklaşım: Sürdürülebilir turizmin ve kitle turizminin birlikte düşünülebildiği yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre, her iki kavramın da ortak ve farklı yönleri mevcuttur.

 Eylemsel yaklaşım: Kitle turizmini, daha fazla sürdürülebilir hale getirmekle ilgili etkinliklerin dikkate alındığı bir yaklaşımdır.

 Uzlaşmacı yaklaşım: Tüm turizm türlerinin sürdürülebilir boyutta düşünülmesi ve olması gerektiğini savunan bir yaklaşımdır.

Sürdürülebilir turizmin gelişimi hakkında ev sahibi toplumların görüşleri, doğal, yapay ve sosyo-kültürel kaynakların nasıl yönetileceğiyle ilgili konuların etrafında toplanmaktadır. Sürdürülebilir turizm, ev sahibi toplumların ekonomik refahını arttırmada, doğal ve sosyo-kültürel kazançlarını korumada, maliyetlerin ve faydaların dağıtımında kuşaklar arası eşitliğin sağlanmasında, halkın kendine olan güvenini korumada ve turistlerin ihtiyaçlarını karşılamada önem arz etmektedir (Briassoulis, 2002: 1065).

Sürdürülebilir turizm gelişmesi, doğal, kültürel, ekolojik, biyolojik v.b. bütün kaynakların sürekliliği sağlanarak turistik etkinliklerinin planlanması ve yürütülmesi olarak tanımlanmaktadır. Sürdürülebilir bir turizmin gerçekleştirilmesi için işletmeler düzeyinde ve işletmeler üstü düzeyde alınması gereken birtakım tedbirler şu şekilde sıralanabilir (Scharpf, 1999: 21):

30 1. İşletme Düzeyinde

 Çevreye dönük danışma ve iç eğitim sistemlerinin oluşturulması,

 Örnek projelerin yerel/bölgesel düzeyde ve işletme düzeyinde teşvikinin sağlanması,

 Hedef bölgeler ve turistik tesislerle ilgili kalite belgelerinin verilmesi. 2. İşletmeler Üstü Düzeyde

 Halkın çevreye duyarlı olması konusunda aydınlatılması ve bilgilendirilmesi,

 Turistik faaliyetlere yerel/bölgesel halkın daha geniş katılımının sağlanması,  Yerel ve bölgesel planlarda çevrenin korunmasına yönelik düzenlemelere

yer verilmesi,

 Büyük turistik yatırımlarda, çevresel etki değerlendirmesinin (ÇED) yapılması.

Sürdürülebilir turizmin gerçekleşmesi için alınması gereken tedbirler çerçevesinde sürdürülebilir turizm gelişmesiyle ilgili konular şu şekilde sıralanabilir (Tosun, 2001: 290-291):

 Sürdürülebilir turizm gelişmesi, yerel turistik destinasyonlardaki o zamana kadar dikkate alınmamış temel gereksinimlerin karşılanmasına katkıda bulunmalıdır.

 Sürdürülebilir turizm gelişmesi, yerel turistik destinasyonlardaki eşitsizlikleri ve fakirliği azaltmalıdır.

 Sürdürülebilir turizm gelişmesi, yerel halkın turistik destinasyonlarda saygınlık kazanmalarını ve ilgili konularda kendilerini rahat hissetmelerini sağlayacak gerekli şartların oluşmasına katkıda bulunmalıdır.

 Sürdürülebilir turizm gelişmesi, sadece ulusal ekonomik kalkınmayı değil, aynı zamanda bölgesel ve yerel ekonomik kalkınmayı da hızlandırmalıdır.

31

 Sürdürülebilir turizm gelişmesi, yukarıda belirtilen amaçları veya ilkeleri, gelecek kuşakların kendi özel isteklerinin karşılanması konusunda taviz vermeksizin yerine getirmelidir.

Tablo 1: Turizmde Sürdürülebilir Gelişim

Sürdürülebilir Gelişme Sürdürülebilir Olmayan Gelişme

Genel Kavramlar

- Yavaş ve kontrollü gelişme - Hızlı ve kontrolsüz gelişme - Uygun ölçekli gelişme - Uygun olmayan ölçekte

- Uzun dönemli - Kısa dönemli

- Kaliteye yönelik - Miktara yönelik

- Yerel kontrol - Uzaktan kontrol

Gelişme Stratejileri

- Önce plan sonra gelişme - Plansız gelişme - Kavrama dayalı plan - Projeye dayalı plan

- Tüm çevreyi dikkate alan - Sadece çekiciliğe dayalı kısmı dikkatealan

-Baskıların ve faydaların yayılması - Kapasitenin arttırılması - Yerel yatırımcılar - Yabancı yatırımcılar

- Yerel mimari - Yerel olmayan mimari

Turist Davranışları

- Küçük gruplarla seyahat - Kalabalık gruplarla seyahat - Yerel dili öğrenme isteği - Yerel dili öğrenme çabası yok - Saygılı ve hassas - Yoğun ve hassas olmayan

32

- Tekrar ziyaret eden - Muhtemelen tekrar gelmeyen

-Bazı zihinsel hazırlıklar gerektiren - Çok az hazırlık gerektiren ya da hiç gerektirmeyen

Kaynak: Demir ve Çevirgen, 2006: 112.

Tablo 1’de sürdürülebilir olan ve olmayan gelişmelerin özellikleri karşılaştırılarak verilmiştir. Buna göre, sürdürülebilir gelişme genel anlamda, yavaş, kontrollü, uygun ölçekli, uzun dönemi kapsayan, kaliteye önem veren ve sürekli kontrol edilen bir gelişmedir.