Sûre Eksenli Konulu Tefsir

Kur'ân-ı Kerîm'deki bir sûrenin hedefi tespit edildikten sonra, tefsir ve açıklamaların bu hedef veya hedefleri etrafında Kur'ân bütünlüğü içerisinde ele alınmasına sûre eksenli konulu tefsir denilir. Bu tefsir çalışması da kendi içinde ikiye ayrılır:

a. Sûrenin Tek Bir Konusunun Tefsiri

Bu tür çalışmalarda öncelikle Kur'ân sûrelerinden birisi seçilir. Seçilen sûre içerisindeki konulardan biri sûre çerçevesinde araştırılır. Böylece belirli bir konu muayyen bir sûre ekse- ninde incelenmiş olur.85

Bu türden çalışmalar dar kapsamlı ve anlık ihtiyaçları gidermeye yönelik makale, tebliğ, hutbe, vaaz, radyo, tv konuşmaları gibi pratik çalışmalardır. Bunlar genel manada konulu tef- sir çalışmaları içerisinde değerlendirilebilir. Bu tür çalışmalara konuyu belirli bir başlık altın- da incelemeleri yönünden şu örnekler verilebilir: Tasavvuru'l-Uluhiyye Kema Ta'rizuhu

Sûretü'l-En'âm, İbrahim el-Kiylani, Beyrut 1987. Kadaya'l-Mer'e fi Sûreti'n-Nisa, Muham-

med Yusuf, Riyad, 1989. Müctemeu'l-İslâmi Kema Tünazzimuhû Sûretü'n-Nisa, Mısır, ts. et-

Teşri'atü'l-İctima'iyye fi Sûreti'n-Nur, Süleyman b. Salih b. Abdullah el-Hızzi, Medine İslâm

Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Medine, 1404h.

b. Çok Konulu Sûre Tefsiri

Bu tür çalışmalarda, ele alınan sûre bütün yönleriyle ele alınarak hedefleri tesbit edilir. Konuları arasında ilişki kurularak sûreyi genel bir şekilde tefsir etmektir.

Herhangi bir sûreyi Konulu tefsir metoduna göre tefsir etmek isteyen bir araştırmacı, öncelikle tefsirini yapacağı sûreye bütüncül bir bakış açısıyla bakarak sûrenin genel hedefini belirlemeli ve sûre hakkında toplu bir fikir sahibi olmalıdır. Sonra sûreyi konularına göre ayı- rarak her âyet veya âyet grubunu kendi konu alanı içerisinde anlamaya çalışmalıdır. Bu aşa- mada konuları oluşturan kavramların etimolojik ve semântik araştırmalarını yaparak varsa âyetlerin sebeb-i nüzûllerini araştırmalıdır. Daha sonra sûreyi oluşturan bu konuları kendi aralarında irtibatlandırmalı ve sûrenin nuzül tarihini de göz önünde bulundurmalıdır.86

Kur'ânî araştırmadaki bu yöntem âyetleri teker teker araştırıp sûredeki tertibine göre tef- sir etmek insanlar açısından daha faydalıdır. Çünkü âyetleri sûre içindeki tertibine göre sıra- sıyla tefsir etmek genel bir bakış açısı vermek adına sûrenin bütünlüğü içerisinde yapılan ko-

85 Ravami, Fahd b. Abdirrahman İbn Süleyman, Buhus fi't-Tefsir, s. 68.

86

nulu tefsir çalışmalarıyla verilebilir.87

Bu tür tefsir yeni bir durum değildir. Daha önce de sûrelerin hedef ve maksatlarını açıklama girişimleri olmuştur. Bunu en iyi yapan şüphesiz Fahreddin er-Râzî'dir. Bu sahada onun büyük çalışması, çabası olmuştur. İçinde bulunduğu- muz yüzyılın başlarında Reşid Rıza, ortalarında M. Mustafa Meraği ve Seyyid Kutub yazmış oldukları tefsirlerde herhangi bir sûrenin tefsirine başlamadan önce sûrenin hedefini, temel unsurlarını ve diğer sûrelerden ayrılan yönlerini tesbit etmeye çalışmışlardır. Özellikle Seyyid Kutub bir sûrenin tefsirine başlamadan evvel onun hedeflerini ve temel esaslarını, kimliğini ve diğer sûrelerden farklı özelliklerini ortaya koymaya çalışmıştır. Her sûrenin tefsirine yaptı- ğı girişler bu konuya iyi bir örnek sayılır.88

Bu konuda yapılan müstakil çalışmalara şunlar örnek gösterilebilir:

En-Nebeü'l-Azim Nazara Cedide fi'l-Kur'ân, Muhammed Abdullah Draz, Kuveyt 1993. Tefsiru Sûreti'r-Ra'd, Muhammed Halefullah, Kahire, ts. Tefsiru Sûreti İbrahim, Cemil Mu- hammed Gazi, Cidde, ts. Ehdafü Külli Sûretin ve Makasıdüha fi'l-Kur'ân'il-Kerim, Abdullah Mahmud Şahhâte, Beyrut 1979. Sûretü'l-Kehf; Arz ve Tahlil, Şir ali Şah, Medine İslâm Üni- versitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Medine 1403h.

Bizde araştırma konumuz olan Nahl Sûresini bu yöntemle ele alıp incelemeye çalıştığı- mız için sûre eksenli konulu tefsir çalışmalarında araştırma yöntemlerini burada sunmak isti- yoruz.

c. Sûre Eksenli Konulu Tefsir Çalışmalarında Araştırma Yöntemi

Sûre çerçeveli konulu tefsir yönteminde ilkönce, ele alınan sûre ile ilgili genel bilgiler verilir; sonra sûrenin temel hedefi yani Allah Teâla'nın o sûre ile neyi amaçladığı ortaya çıka- rılarak, bütüncül bir yaklaşımla tefsir edilir.89

Yapılan çalışmalarda takip edilmesi gereken metod ve uyulması gerekenler şunlardır:

i. Sûreye Giriş

Sûre çerçeveli konulu tefsir çalışmalarında öncelikle sûreye bir giriş yapılır. Bu giriş kısmında sûrenin Mekkî veya Medenî olduğunun belirtilmesi ve varsa, bu konudaki ihtilafla- rın zikredilmesi, âyetlerinin hangilerinin Mekkî, hangilerinin Medenî olduğunun tesbiti ve hangi sûreden önce, hangi sûreden sonra indiğinin belirtilmesi gerekir. Sûrenin, sebeb-i

87 _{Mürsi, Seyyid, Menahicü't-Tefsir, s. 32-33.} 88 _{Müslim, Mustafa, Mebahis, s. 29.}

89

nüzûlleri zikredilir. Bu durum sûrenin tarihi nuzül ortamını tanımamız için çok önemlidir. Sûrenin diğer isimleri ve özellikleri belirtilmeli, faziletine dair sahih rivâyetler varsa zikre- dilmesi gerekir.

ii. Sûrenin Temel Hedefini ve Eksenini Belirlemek

Sûrenin bazı özelliklerini göz önünde bulundurarak temel hedefini ve çevresinde dön- düğü ekseni belirleyebiliriz. Mustafa Müslim, sûrenin temel hedefini ya da eksenini öğrenme- nin usullerini şu şekilde sıralamaktadır: 1-Rasûlullah(s.a.v)'ın tevkifi ve vahiy yoluyla sabit olan isim veya isimlerin delaletlerini öğrenmek sûretiyle temel hedef belirlenebilir. 2-Bir sûrenin hedefini veya eksenini öğrenmek, sûrenin ele aldığı temel konular veya belirgin olay- lar kanalından mümkün olabilir. 3-Bir sûrenin hedefini veya hedeflerini, sûrenin indiği za- mansal aşama yoluyla da öğrenmek mümkündür. 4-Sûrenin pasajları arasındaki ilişkiler ve bunun sûrenin hedefini veya eksenini öğrenmedeki rolü de büyüktür. Sûrenin temel hedefini öğrenip üzerinde döndüğü ekseni belirledikten sonra pasaj-pasaj, pasaj-eksen ve giriş-sonuç arası ilşkiler bütün açıklığı ile ortaya çıkacak, araştırmacı, sûredeki konudan konuya atlamala- rın nedenini anlayacak ve sahip olduğu kavrama yeteneğine göre Kur'âni gizemler kendisine görünecektir.

Sûrenin bölümleri ve pasajları arasındaki ilişkilerin sûrenin hedefini öğrenmedeki etkisi azımsanamayacak derecede büyüktür. Sûrenin hedefinin ortaya çıkması da pasajlar arasındaki ilşkilerin ortaya çıkarılması açısından önemlidir. Her iki durumda da araştırmacının inceleme- sinde köklü ve sabit adımlarla ilerlemesine yardımcı olur. Bundan dolayı, sûrelerin konulu tefsirinin bu boyutu ihmal edilmemelidir.90

iii. Sûreyi Bölümlere Ayırarak İşlemek

Bu durum daha çok uzun sûreler için önerilir. Çünkü içerisinde birden fazla konuya ait kesimler olabileceğinden bu sûrelerdeki âyetleri konularına ve hedeflerine göre ayırmak ince- leme bakımından daha sağlıklı olacaktır. Bu ayrılan kısım önce kendi içerisinde değerlendi- rilmeli, daha sonra sûrenin bütünlüğü baz alınarak işlenmelidir. Bununla ilgili şu bilgiyi pay- laşmakta yarar var: "Sûrelerde giriş, gelişme ve sonuçtan müteşekkil belirli ve sınırlı bir plan mevcuttur. Sûrelerin başında bir kaç âyetle de olsa sûrenin ana hatları bildirilmekte akabinden

90

gelişme bölümüne geçilerek muhteşem bir düzen içerisinde her kısım ve parça yerini bulmak- tadır. Girişte söz konusu edilen meseleler sonuç bölümünde cevaplandırılmaktadır."91

iv. Pasajlardaki Konular Arası Bağlantıyı Kurmak

Sûreyi oluşturan konular arasındaki bağlantıyı kurmak, sûreyi bölümlere ayırmaktan sonra yapacağımız en önemli işlemdir. Bu sayede sûrenin kendi içerisinde bir bütünlük arzettiğini, değişik yönlerden yaklaşılsa da hepsinin temel bir hedefinin bulunduğunu belirt- mek gerekir. Bu hususta Draz şunları söylemektedir:

"Bir tablonun güzelliğini görebilmek için, insanın nazarlarını zorunlu olarak ayrı cinsten renklerin bir arada bulunduğu ve hatta bütün ile uyumsuzluk arzettiği küçücük bir noktada toplamaması lazımdır; aksine biraz geri çekilerek görüş sahasını genişletmesi ve tabloyu bir bütün olarak gözden geçirmesi gerekir. Ancak bu takdirde tabloyu teşkil eden unsurlar arasın- daki simetriği ve terkipteki armoniyi görmesi mümkün olabilir. Kur'ân-ı Kerîm hakkında isa- betli bir hüküm verebilmek için de onun her sûresini bu anlayış çerçevesinde değerlendirmek icap eder."92