Sûdî el-Bosnevî, Şerh-i Dîvân-ı Hâfız

XVI. yüzyılda Hâfız Dîvânı hakkında yazılan şerhlerden biri de Sûdî-i Bosnevî’ye (ö. 1596) aittir. Eserin yazımı 1595 yılında tamamlanmıştır.170 Sûdî (ö. 1596), kelimelerin anlamları hakkında bilgi verdikten sonra ayrıntılı gramer incelemelerine yer vermiş, ‘mahsūl-i beyt’ ifâdesiyle beyitlerin anlamı ve şerhi üzerinde durmuş, Sürûrî (ö.1562) ve Şem’î’nin (1591) şerhlerinde var olan hataları eleştirmiş, şiirlerin Hâfız’a aidiyyeti ile ilgili tespitlerde bulunmuş ve nüsha farklılıkları üzerinde değerlendirmeler yapmıştır.

170 _{Murat Umut İnan, “Writing a Grammatical Commentary on Hafiz of Shiraz: A Sixteenth-century}

61

Sûdî’nin Hâfız Dîvânı şerhi araştırmacılar nezdinde de kabul görmüştür. Gölpınarlı, Sûdî’ni şerhini “Hafız'ın en mükemmel ve gerçekten de iyi şerhi” şeklinde ifade etmektedir.171 Gölpınarlı’ya göre Hâfız çok iyi Farsça bilmektedir ve Hâfız’ın bazı beyitlerini zamanının en iyi Farsça bilen üstatlarıyla halletmiştir. Diğer şârihler gibi yanlış değerlendirmeler yapmamış, hissî buluşlara kapılmamış, ciddî ve ilmî bir inceleme yapmıştır.172

Sûdî’nin şerhi üzerine çeşitli araştırmacılar tarafından yüksek lisans ve doktora tezleri hazırlanmıştır.173 Eserin, biri 3 ciltten (Bulak-İskenderiye, 1250/1834) oluşan müstakil ve diğeri iki ciltlik Konevî Şerhi’nin (İstanbul 1288-1289) derkenarında olmak üzere iki matbu nüshası vardır.174 Şerhin çok sayıda el yazması nüshası da bulunmaktadır. Eserin tespit edebildiğimiz nüshaları şunlardır:

Atıf Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, Atıf Efendi Koleksiyonu, 34 Atf 2148; Atıf Efendi, Atıf Efendi Eki, 000149; Atıf Efendi, Atıf Efendi Eki, 001741; Atıf Efendi, Atıf Efendi Eki, 003741; Balıkesir İl Halk Kütüphanesi, 10 Hk 1102/01; Balıkesir İl Halk Kütüphanesi, 10 Hk 1102/1; Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Beyazıt, 005455; Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Beyazıt, 005781; Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 002686; Diyanet İşleri Başkanlığı-Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, Yazma D. No. 821; Erzurum İl Halk Kütüphanesi, 25 Hk 23988; Fransa, Fransa Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, Delaporte; Hacı Selim Ağa, Kemankeş, 000471; İngiltere, İngiltere Milli

171 _{Abdulbaki Gölpınarlı, Hâfız Hayatı-Sanatı-Eseri, s. 25.} 172 _{Abdulbaki Gölpınarlı, Hâfız Hayatı-Sanatı-Eseri, s. 19.}

173

İbrahim Kaya, “Sûdî Şerh-i Divan-ı Hafız: Kelimeler-Remizler-Kavramlar, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya 2008.; Yasemin Ertek, “Sûdî-i Bosnavî’nin Şerh-i Divan-ı Hafız’ı”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya 1994.; Murat Umut İnan, “Writing a Grammatical Commentary on Hafiz of Shiraz: A Sixteenth-century Ottoman Scholar on the Divan of Hafiz” PhD diss., University of Washington, 2012.; Hacer Arslan, “Sûdî’nin Şerh-i Divân-ı Hâfız’ının II. Cildinde Klâsik Türk Edebiyatı İle İlgili Kavramlar”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 2004.; Adnan Şimşek, “Sûdî’nin Şerh-i Dîvân-ı Hâfız’ının I. Cildinde Klâsik Türk Edebiyatı İle İlgili Kavramlar”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 2004.; Ahmet Yaman, “Sudî-i Bosnevî: Şerh-i Divan- ı Hafız, 3.cilt”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 2004.; Sibel Özer, “Sûdî-i Bosnavî’nin Hâfız Divanı Şerhi’nin Bilgi Dökümü ve İspata Dayandırılması”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.; Deniz Özen, “Sûdî’nin Hâfız-ı Şirâzî Dîvânı Şerhi: 75a- 99b Varakları Arası Transkripsiyonlu Metin-İnceleme”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.

62

Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, Or. 3205; İstanbul Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Koleksiyonu, 34 Fe 1641; İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Antalya Tekelioğlu İl Halk Kütüphanesi, 07 Tekeli 712; İstanbul, Hüseyin Kocabaş Kitaplığı Türkçe Yazmaları, S.H.M.H.K.Yaz. 163; İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, E.H. 1651; İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, E.H. 1652; İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, H.675; İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, K. 933; İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, K. 934; İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, R. 1604; İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, R. 1903; İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, R. 1905; İzmir Milli Kütüphanesi, İzmir Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, 240; Kahire-Mısır, Hidiv Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, 5763; Kahire-Mısır, Hidiv Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, 5764; Kahire- Mısır, Hidiv Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, 8724; Kahire-Mısır, Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, 103; Kahire-Mısır, Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, 104; Kahire-Mısır, Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, 191; Kahire-Mısır, Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, 360; Kahire-Mısır, Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, 89; Kahire-Mısır, Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, Talat 107; Kahire-Mısır, Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, Talat 206; Kahire-Mısır, Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, Talat 217; Kahire-Mısır, Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, Talat 261; Kayseri Rşd. Raşid Efendi, 000618; Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Antalya Elmalı İlçe Halk Kütüphanesi, 07 El 2993/2; Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Isparta İl Halk Kütüphanesi, 32 Hk 653; Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Konya İl Halk Kütüphanesi, 42 Kon 3724; Konya Karatay Yusufağa Kütüphanesi, 42 Yu 5473; Konya Karatay Yusufağa Kütüphanesi, 42 Yu 7056; Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Mehmed Asım Bey Koleksiyonu, 34 Ma 449; Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Mehmed Asım Bey Koleksiyonu, 34 Ma 450; Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Mehmed Asım Bey Koleksiyonu, 34 Ma 451; Köprülü, Mehmed Asım Bey, 000449; Köprülü, Mehmed Asım Bey, 000450; Köprülü, Mehmed Asım Bey, 000451; Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kıbrıs Kütüphanelerinde bulunan Türkçe Yazmalar, II. Mahmud Ktp. 61; Kütahya Vahidpaşa İl Halk Kütüphanesi, 43 Va 2592/1; Manisa İl Halk Kütüphanesi, 45 Hk

63

2663; Manisa İl Halk Kütüphanesi, 45 Hk 5180/1; Mevlana Müzesi-Konya, Mevlana Müzesi Türkçe Yazmaları, 4380; Millet, Ali Emiri Edeb. 000204; Millet, Feyzullah Efendi, 001641; Milli Kütüphane-Ankara, Adana İl Halk Kütüphanesi, 01 Hk 691; Milli Kütüphane-Ankara, Afyon Gedik Ahmet Paşa İl Halk Kütüphanesi, 03 Gedik 17739; Milli Kütüphane-Ankara, Afyon Gedik Ahmet Paşa İl Halk Kütüphanesi, 03 Gedik 17758; Milli Kütüphane-Ankara, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 326; Milli Kütüphane-Ankara, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 577; Milli Kütüphane-Ankara, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 1004; Milli Kütüphane-Ankara, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz B 529; Milli Kütüphane-Ankara, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz B 369; Milli Kütüphane-Ankara, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz B 132; Milli Kütüphane-Ankara, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 4013; Milli Kütüphane-Ankara, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 3738; Milli Kütüphane-Ankara, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz B 1068; Milli Kütüphane-Ankara, Nevşehir Damad İbrahim Paşa İl Halk Kütüphanesi, 50 Damad 169; Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, 34 Nk 3965 Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, 34 Nk 3966 Süleymaniye, A.Tekelioğlu, 000712; Süleymaniye, Carullah, 001693; Süleymaniye, Carullah, 001694; Süleymaniye, Carullah, 001695; Süleymaniye, Carullah, 001696; Süleymaniye, Carullah, 001696; Süleymaniye, Çelebi Abdullah, 000306; Süleymaniye, Damad İbrahim, 000972; Süleymaniye, Damad İbrahim, 000973; Süleymaniye, Darülmesnevi, 000427; Süleymaniye, Darülmesnevi, 000430; Süleymaniye, Esad Efendi, 002772; Süleymaniye, Esad Efendi, 002777; Süleymaniye, Fatih, 003948; Süleymaniye, Fatih, 003950; Süleymaniye, Hacı Mahmut Efendi, 003279; Süleymaniye, Hacı Mahmut Efendi, 003282; Süleymaniye, Hafid Efendi, 000037; Süleymaniye, Hamidiye, 001144; Süleymaniye, İhsan Mahvi, 000028; Süleymaniye, Kılıç Ali Paşa, 000798; Süleymaniye, Laleli, 001821; Süleymaniye, M. Arif-M. Murad, 000003; Süleymaniye, Mihrişah Sultan, 000391; Süleymaniye, Musalla Medrese, 002026; Süleymaniye, Nafiz Paşa, 000965; Süleymaniye, Pertevniyal, 000794; Süleymaniye, Pertevniyal, 000797; Süleymaniye, Reşid Efendi, 001148; Süleymaniye, Reşid Efendi, 001425; Süleymaniye, Reşid Efendi, 001426;

64

Süleymaniye, Reşid Efendi, 001427; Süleymaniye, Serez, 002673; Süleymaniye, Tahir Ağa Tekke, 000291; Süleymaniye, Tırnovalı, 001498; Süleymaniye, Yazma Bağışlar, 001709; Süleymaniye, Yazma Bağışlar, 004205; Süleymaniye, Yazma Bağışlar, 004206; Süleymaniye, Yozgat, 000578; Süleymaniye, Yozgat, 000905; Süleymaniye, Yozgat, 000906; Süleymaniye, Zühdü Bey, 000574; Tiflis-Gürcistan, Gürcistan Bilimler Akademisi Türkçe Yazmaları, L138; Topkapı, Revan Köşkü, 001903; Vahit Paşa, 002592; Vakıflar Genel Müdürlüğü Ankara Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi, Safranbolu İzzet Mehmet Paşa Koleksiyonu, 67 Saf 212; Vakıflar Genel Müdürlüğü Ankara Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi, Safranbolu İzzet Mehmet Paşa Koleksiyonu, 67 Saf 211.