1. Tip Sözleşmenin Zorunlu Tutulması
625 sayılı Kanun’da sadece yazılı sözleşme yapılmasından bahsedilmişken Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 53. maddesi sözleşmelerin Bakanlıkça hazırlanan sözleşme formu esas alınmak üzere yapılacağını belirtmiştir. Bu sözleşmelere tip sözleşme denmektedir. Tip sözleşme Bakanlıkça hazırlandığından idari bir işlem sayılacaktır. Tip sözleşmeler idari işlem türlerinden icrai olmayan işlemler içinde yer alır. İcrai olmayan işlemlerin içinde enformel idari işlemler olarak adlandırılırlar65. Sözleşmeler en az iki nüsha düzenlenerek, bir nüshası işveren tarafından görevlendirilen kişiye verilir.
Uygulamada Milli Eğitim Bakanlığınca hazırlanmış sözleşme formu kullanılmaktadır. “Özel öğretim kurumlarında görev alan öğretim elemanlarına mahsus iş sözleşmesi” başlığı taşıyan bu sözleşmede sırasıyla; işveren kurum bilgileri, görev alan elemanın bilgileri, görevinin çeşidi “asıl görevli aylık ücretli öğretmen” veya “ ders ücretli öğretmen” mi olduğu varsa yöneticilik görevinin adı, okutacağı derslerin adı, haftalık ders saati sayısı, aylık ücret karşılığı ders ücreti karşılığı, asıl görevli aylık ücretli ise aylık ücret miktarı, bir ders saat ücreti yöneticilik aylık ücreti, ders ücretli ise bir ders saat ücreti, iş güçlüğü zammı, sosyal yardım kapsamındaki ödemeler, süre, terfi süresi ve zam nispeti, fesih şartları, genel şartlar, özel şartlar yer almaktadır.
625 sayılı Kanun incelendiğinde 34. maddesi uyarınca özel okul kurucu veya kurucu temsilcileriyle müdür, diğer yönetici ve öğretmenler arasında yapılan yazılı sözleşmeler örnekleri ilgililerin atanmalarına izin verilmesine esas olacak evrak ile birlikte tescil edilmek üzere Milli Eğitim Bakanlığına gönderileceğinin belirtildiğini görmekteyiz. Yasa koyucu özel okul tabirini kullanarak diğer özel öğretim kurumlarını kanaatimizce bilinçli olarak kapsam dışı bırakmıştır. Yani yasada özel okullar dışında kalan özel öğretim kurumlarında çalışanlarla ilgili iş sözleşmelerinin Milli Eğitim Bakanlığına gönderilmesine
ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır. Yasa koyucunun iradesinden yola çıkılarak tüm özel öğretim kurumlarının iş sözleşmelerinin gönderilmesinin istendiği düşünülse idi 34. madde de özel öğretim kurumları ibaresi kullanılması yeterli olacaktı oysa bu ifade kullanılmamıştır.
Ancak Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği’ne bu yönde bir hüküm konulmuş ve kapsam genişletilmiştir. İlgili Yönetmeliği’nin 50. maddesinde özel öğretim kurumlarında görev alacak elemanlara çalışma izni verilirken istenecek belgeler arasında iş sözleşmesi de sayılmıştır. Bu durumun yasa koyucunun iradesine ters düştüğü söylenebileceği gibi aynı zamanda normlar hiyerarşisi açısından da kanundaki amacın aşılarak Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği ile bu tarz bir hükmün getirilmiş olması yerinde olmamıştır.
Özel okulların resmi dengi okullarının bulunması ve özel okul yönetici ve öğretmenlerine resmi dengi okullarda ödenen aylık ve sosyal yardımlardan az ücret verilmemesinin denetlenmesi, özel okul kurucu, kurucu temsilcileriyle müdür, diğer yönetici ve öğretmenler arasında yapılan sözleşmelere 33. ve 35. maddelerdeki hakları düşürecek hükümlerin konulmadığını kontrol edilmesi amacıyla özel okullar açısından sözleşmelerin gönderilmesi yasa tarafından da açıkça bildirilmiştir. Oysa dershaneler veya kurslar gibi diğer özel öğretim kurumlarında bu şekilde denetlenmesi gereken bir durum söz konusu görünmemektedir. Özel okullar hariç diğer özel öğretim kurumlarında taraflar arasında karşılıklı irade beyanına dayanarak ortaya çıkan içinde ücret, zam oranı, genel ve özel şartların bulunduğu sözleşmenin Bakanlık iznine sunulan evraklar arasında olmasının bir özel hukuk sözleşmesi olan iş sözleşmesinin idareye verilmek zorunda kalınmasının çelişkili durumlar yaratacağı açıktır.
2. Sözleşmede Düzenlenmesi Gerekli Hususlar
625 sayılı Kanun’un 32. maddesinde yazılı sözleşmede görevin türü, süresi, ders sayısı, aylık ücret veya ders saati başına verilecek ücret miktarı, terfi süreleri, zam oranları, sözleşmenin uzatılması, feshi şartları belirtilir hükmüne yer verilmiştir. Sözleşmede düzenlenmesi gereken ve sözleşmede bulunmaması gereken durumlar Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği’nde de düzenlenmiştir. Bu Yönetmelik’in 54. maddesine göre sözleşmelerde görevin çeşidi, süresi, ders sayısı, aylık ücreti, diğer ödenekler, ders saati
başına verilecek ücret tutarı, terfi süreleriyle zam oranları, sözleşmenin kaldırılması ve uzatılması şartları belirtilir. Sözleşmelerde ödenecek ücretler ayrı sütunlar halinde yazılabileceği gibi, genel toplam olarak da belirtilebilir. Diğer şartlar sözleşmenin özel bölümüne yazılır.
Ayrıca Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği sözleşmede bulunması gerekenlerin içeriklerini de açıklama gereği duymuştur. Bu nedenle özel öğretim kurumlarında görevli personelden 625 sayılı Kanun’un 33. maddesi kapsamı dışında kalanlara verilecek aylık ücret asgari ücretten az olamaz hükmünü getirmiştir.
Sözleşmelerde yer alan okutulacak haftalık ders saati sayılarını her bir kuruma göre ayrı ayrı açıklamıştır:
a) Özel okullarda dengi resmi okul öğretmenlerinin okutmakla yükümlü bulundukları, b) Özel dershanelerde (20),
c) Özel Kurslarda ve özel öğrenci etüt eğitim merkezlerinde (20-20), ders saati sayısını geçmez. Kurumun yönetici, öğretmen, uzman ve usta öğreticilerinin okuttukları ders saatlerinde bir değişiklik yapıldığı takdirde bununla ilgili ders ve ücret çizelgelerinde yapılan değişikliklerle yeni sözleşmeler valiliğe bildirilir.
Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 55. maddesinde sözleşmedeki özel şartlar ve hükümler düzenlenmiştir. Buna göre mevzuata aykırı olmamak kaydıyla sözleşme formuna isteğe bağlı özel şart ve hükümler konulabilir hükmü getirilerek işveren ve işçinin sözleşme içeriğinde yer alması gerekenlerden başka ancak mevzuata uygun isteklerini yazılı hale getirmelerini sağlamıştır.
Yine aynı Yönetmelik’in 54. maddesinde ayrıca sözleşmede bulunmaması gereken hükümlerde düzenlenmiştir. Sözleşmelerde, ilgilinin mecburi veya mecburi olmayan durumlarda sosyal sigorta bağlantı yardımlarından faydalanma imkanlarını kısıtlayıcı, tehlikeye düşürücü, mevzuata aykırı düşecek şekilde özlük haklarını zedeleyecek hükümler bulunamaz.