101/1
“ ‘Kim bilir belki de…’ ve ömrünün cenneti olan anları, Emma’nın hazza doludizgin atılışını, o çılgın musaraaları birdenbire içinde taze bir bıçak yarası gibi hatırladı.”
Tahmin Bildiren Tümce Bağlayıcısı ← Pekiştirme Bağlacı (kim bilir belki ← de) + Sıralama Bağlacı (ve) + İkinci Derece Belirten/GÖ (o(Fahir)) Bağlamalı +I Nesne Belirteni (ömrünün cenneti olan anları, Emma’nın hazza doludizgin atılışını, o çılgın musaraaları) + İkileme Tarz Belirteci(birdenbire) + İlgeç Benzerlik Belirteci (içinde taze bir bıçak yarası gibi) → Eylem (hatırladı)
“Emma/nın/ hazza doludizgin atıl-”
Birinci Derece Belirten/Özne (Emma) +A Yönelme Belirteci (hazza) + İkileme Tarz Belirteci (doludizgin) → Eylem (atıl-)
Açıklama:
Bağlamalı +I Nesne Belirteni: +I Nesne Belirteni1 +I Nesne Belirteni2 +I Nesne Belirteni3
+I Nesne Belirteni1: “ömrünün cenneti olan anları” (Sıfat Tamlaması ← +I) +I Nesne Belirteni2: “Emma’nın hazza doludizgin atılışını” (Ad Tamlaması ← +I)
+I Nesne Belirteni3: “o çılgın musaraaları” (Sıfat Tamlaması ← +I)
Öznenin eyleminin doğrudan etkilediği değil, öznenin eylemle amaçladığı öğedir. Fahir’in ömrünün cenneti olan anları, Emma’nın hazza doludizgin atılışını, o çılgın musaraaları hatırlaması, bunları etkilemez.
İlgeç Benzerlik Belirteci: “içinde taze bir bıçak yarası gibi” (İlgeç Öbeği) Bu belirteç, benzerlik bildiriyor. Fahir’in ömrünün cenneti olan anları, Emma’nın hazza doludizgin atılışını, o çılgın musaraaları taze bir bıçak yarasına benzetme amacıyla kullanılmıştır.
“Emma/nın/ hazza doludizgin atıl-”
Birinci Derece Belirten/Özne: “Emma” (Özel Ad)
Etkin öznedir. “Emma”, “atıl-” eylemini gerçekleştireni belirtiyor. +A Yönelme Belirteci: “hazza” (Ad ← +A)
“hazza” belirteci, “atıl-” eyleminin yönünü bildiriyor. İkileme Tarz Belirteci: “doludizgin”
Bu belirteç, “atıl-” eyleminin nasıl gerçekleştirildiğini bildiriyor. 101/2
“Bu acıyla başını kaldırdı.”
İkinci Derece Belirten/GÖ (o(Fahir)) +lA Vasıta Belirteci (bu acıyla) +I Nesne Belirteni (başını) → Eylem (kaldırdı)
Açıklama:
+lA Vasıta Belirteci: “bu acıyla” (Sıfat Tamlaması ← +lA)
“bu acıyla” belirteci, eylemin ne vasıtayla gerçekleştiğini bildiriyor. +I Nesne Belirteni: “[onun(Fahir’in)] başını” (Ad Tamlaması ← +I)
“Fahir’in başı”, Fahir’in gerçekleştirdiği eylemden doğrudan etkilenenin ne olduğunu belirtiyor.
101/3
“Emma’nın otuz iki dişinin, önündeki ıstakozu yavaş yavaş, son derecede masum ve dalgın bakışlarla, âdeta ezberinde olan bir şiiri hafızasından okur gibi öğütmesini, hakikî bir güzellik mucizesi gibi seyretti.”
İkinci Derece Belirten/GÖ (o(Fahir)) +I Nesne Belirteni (Emma’nın otuz iki dişinin, önündeki istakozu yavaş yavaş, son derecede masum ve dalgın bakışlarla, âdeta ezberinde olan bir şiiri hafızasından okur gibi öğütmesini) + İlgeç Benzerlik Belirteci (hakikî bir güzellik mucizesi gibi) → Birleşik Eylem (seyretti)
“Emma’nın otuz iki dişi/nin/, önündeki istakozu yavaş yavaş, son derecede masum ve dalgın bakışlarla, âdeta ezberinde olan bir şiiri hafızasından okur gibi
öğüt-”
Birinci Derece Belirten/Özne (Emma’nın otuz iki dişi) +I Nesne Belirteni (önündeki istakozu) + İkileme Tarz Belirteci (yavaş yavaş) +lA Tarz Belirteci (son derecede masum ve dalgın bakışlarla) + İlgeç Benzerlik Belirteci (âdeta ezberinde olan bir şiiri hafızasından okur gibi) → Birleşik Eylem (öğüt-)
“âdeta ezberinde olan bir şiiri hafızasından oku-”
Benzerlik İlişkisi Kuran Tümce Bağlayıcısı (adetâ) + İkinci Derece Belirten/GÖ (o(Emma)) +I Nesne Belirteni (ezberinde olan bir şiiri) +DAn Tarz Belirteci (hafızasından) → Eylem (oku-)
Açıklama:
+I Nesne Belirteni: “Emma’nın otuz iki dişinin, önündeki istakozu yavaş yavaş, son derecede masum ve dalgın bakışlarla, âdeta ezberinde olan bir şiiri hafızasından okur gibi öğütmesini” (Ad Tamlaması ← +I)
Öznenin eyleminin doğrudan etkilediği değil, öznenin eylemle amaçladığı öğedir. “Fahir’in seyretmesi” bu öğütmeyi hiç etkilemiyor.
İlgeç Benzerlik Belirteci: “hakikî bir güzellik mucizesi gibi” (İlgeç Öbeği) Bu belirteç, benzerlik bildiriyor. Fahir, Emma’nın otuz iki dişinin, önündeki ıstakozu yavaş yavaş, son derecede masum ve dalgın bakışlarla, âdeta ezberinde olan bir şiiri hafızasından okur gibi öğütmesini, hakikî bir güzellik mucizesine benzeterek seyrediyor.
“Emma’nın otuz iki dişi/nin/, önündeki ıstakozu yavaş yavaş, son derecede masum ve dalgın bakışlarla, âdeta ezberinde olan bir şiiri hafızasından okur gibi öğüt-”
Birinci Derece Belirten/Özne: “Emma’nın otuz iki dişi” (Ad Tamlaması) Etkin öznedir. “öğüt-” eylemini gerçekleştireni belirtiyor.
+I Nesne Belirteni: “önündeki ıstakozu” (Sıfat Tamlaması ← +I)
“önündeki ıstakoz”, öznenin eyleminden doğrudan etkileniyor. Özne, eylemi bu ıstakoz üzerinde gerçekleştiriyor.
İkileme Tarz Belirteci: “yavaş yavaş”
“yavaş yavaş” belirteci, Emma’nın otuz iki dişinin ıstakozu nasıl öğüttüğünü bildiriyor.
+lA Tarz Belirteci: “son derecede masum ve dalgın bakışlarla” (Sıfat Tamlaması ← +lA)
Bu belirteç, “öğüt-” eyleminin son derecede masum ve dalgın bakışlar eşliğinde gerçekleştiğini bildiriyor. “öğüt-” eylemini nasıllık göstererek nitelemektedir.
İlgeç Benzerlik Belirteci: “âdeta ezberinde olan bir şiiri hafızasından okur gibi” (İlgeç öbeği)
“âdeta ezberinde olan bir şiiri hafızasından okur gibi” belirteci benzerli bildiriyor. Burada, “gibi” ilgeci, “-mişçesine” anlamında farazî bir benzetme işlevi görüyor.
“âdeta ezberinde olan bir şiiri hafızasından oku-”
+I Nesne Belirteni: “ezberinde olan bir şiiri” (Sıfat Tamlaması ← +I) “ezberinde olan bir şiir”, öznenin eylemle neyi amaçladığını gösteriyor. +DAn Tarz Belirteci: “[onun(Emma’nın)] hafızasından” (Ad Tamlaması ← +DAn)
Bu belirteç, “oku-” eyleminin nasıl gerçekleştirildiğini bildiriyor. 101/4
“En iyisi bu manasız düşünceleri bırakmaktı.”
Birinci Derece Belirten/Özne (en iyisi) → Ad İşlevli Yan Tümce+Ek Eylem (bu manasız düşünceleri bırakmaktı)
“bu manasız düşünceleri bırak-”
İkinci Derece Belirten/GÖ (o(Fahir)) +I Nesne Belirteni (bu manasız düşünceleri) → Eylem (bırak-)
Açıklama:
Birinci Derece Belirten/Özne: “[onların(yapılabilecek şeylerin] en iyisi” (Ad Tamlaması)
“bu manasız düşünceleri bırak-”
+I Nesne Belirteni: “bu manasız düşünceleri” (Sıfat Tamlaması) “bu manasız düşünceler”, öznenin eylemle amaçladığı şeyi belirtiyor. 101/5
“Kadehini kaldırdı.”
İkinci Derece Belirten/GÖ (o(Fahir)) +I Nesne Belirteni (kadehini) → Eylem (kaldırdı)
Açıklama:
+I Nesne Belirteni: “[onun(Fahir’in)] kadehini” (Ad Tamlaması ← +I) Öznenin eylemle amaçladığı öğedir. Burada, “kaldır-” eylemi yerine “kır-” eylemi kullanıldığında “kadehi”, öznenin eyleminin doğrudan etkilediği öğe olarak karşımıza çıkar.
101/6
“Emma Türkçe öğrendiği ilk kelimeyi, sanki vefasız aşığına geçmiş güzel günleri hatırlatmak isteyen bir acemilikle tekrarladı.”
Birinci Derece Belirten/Özne (Emma) +I Nesne Belirteni (Türkçe öğrendiği ilk kelimeyi) +lA Tarz Belirteci (sanki vefasız aşığına geçmiş güzel günleri hatırlatmak isteyen bir acemilikle) → Eylem (tekrarladı)
“sanki vefasız aşığına geçmiş güzel günleri hatırlatmak iste-”
Benzerlik İlişkisi Kuran Tümce Bağlayıcısı (sanki) + İkinci Derece Belirten/GÖ (o(Emma)) +Ø Nesne Belirteni (vefasız aşığına geçmiş güzel günleri hatırlatmak) → Eylem (iste-)
“vefasız aşığına geçmiş güzel günleri hatırlat-”
(vefasız aşığına) +I Nesne Belirteni (geçmiş güzel günleri) → Eylem (hatırlat-) Açıklama:
Birinci Derece Belirten/Özne: “Emma” (Özel Ad)
Etkin öznedir. “tekrarla-” eylemini gerçekleştireni belirtiyor. “Emma” kendi istenciyle bu eylemi gerçekleştirmiştir.
+I Nesne Belirteni: “Türkçe öğrendiği ilk kelimeyi” (Sıfat Tamlaması ← +I)
“Türkçe öğrendiği ilk kelime” öznenin eylemle amaçladığı öğe konumundadır.
+lA Tarz Belirteci: “sanki vefasız aşığına geçmiş güzel günleri hatırlatmak isteyen bir acemilikle” (Sıfat Tamlaması ← +lA)
Bu belirteç, “tekrarla-” eyleminin nasıl yapıldığını bildiriyor. Eylemi nasıllık göstererek nitelemiştir.
“sanki vefasız aşığına geçmiş güzel günleri hatırlatmak iste-”
+Ø Nesne Belirteni: “vefasız aşığına geçmiş güzel günleri hatırlatmak” (Ad İşlevli Yan Tümce)
“vefasız aşığına geçmiş güzel günleri hatırlatmak”, öznenin eylemle amaçladığı öğedir.
“vefasız aşığına geçmiş güzel günleri hatırlat-”
+A Mantıksal Özne Belirteci: “[onun(Emma’nın)] vefasız aşığına” (Ad Tamlaması ← +A)
Boz’a göre, kimi tümcelerde +A ekli tümlecin işlevi “mantıksal eyleyici” olarak belirlenebilir: “Ahir vaktinde kocamı hapishane köşelerinde öldürdünüz de ölüsünü bana mı kaldırtacaksınız?” (Ertürksoy, 2005: 25’den aktaran Boz, 2007: 89- 90).
+I Nesne Belirteni: “geçmiş güzel günleri”
Öznenin eyleminin doğrudan etkilediği değil, öznenin eylemle amaçladığı öğedir. “Emma’nın geçmiş güzel günleri hatırlatması”, bu günleri hiç etkilemez.
101/7
“Gözleri kendi rızasıyla hazırladığı ayrılığın yaşlarıyla doluydu.”
Birinci Derece Belirten/Özne (gözleri) +lA Vasıta Belirteci (kendi rızasıyla hazırladığı ayrılığın yaşlarıyla) → Ad+Ek eylem (doluydu)
“kendi rızasıyla hazırla-”
İkinci Derece Belirten/GÖ (o(Emma)) +lA Tarz Belirteci (kendi rızasıyla) → Eylem (hazırla-)
Açıklama:
Birinci Derece Belirten/Özne: “[onun(Emma’nın)] gözleri” (Ad Tamlaması)
“dolu” durumda olanın ne olduğunu belirtiyor.
+lA Vasıta Belirteci : “kendi rızasıyla hazırladığı ayrılığın yaşlarıyla” (Ad Tamlaması ← +lA)
Bu belirteç, vasıta bildiriyor. Hepçilingirler’e göre, “ol-” yardımcı eyleminin düşmesiyle oluşan ad tümceleri, eylem tümcelerinin özelliklerini taşır. Burada “dolu”, “dolu ol-” (bir şey ile dolu ol-) anlamındadır. Vasıta, bir eylemin yapılması için gerekli olabilir; adsa varlıktır, adın vasıtası olmaz. Burada, yüklem ad (dolu) olmasına ve bu kurala karşın belirteç tümleci (kendi rızasıyla hazırladığı ayrılığın yaşlarıyla) almış. Bu “ol-” yardımcı eyleminin düşmüş olmasından kaynaklanıyor (Hepçilingirler, 2004: 272).
“kendi rızasıyla hazırla-”
+lA Tarz Belirteci: “[onun(Emma’nın)] kendi rızasıyla” (Ad Tamlaması ← +lA)
“kendi rızasıyla” belirteci, hazırla-” eyleminin nasıl yapıldığını bildiriyor. 101/8
“Ve hakikaten kendi içinden de böyle düşünüyordu.”
Sıralama Bağlacı (ve) + İkinci Derece Belirten/GÖ (o(Emma)) + Yalın Tarz Belirteci (hakikaten) +DAn Tarz Belirteci (kendi içinden) ← Pekiştirme
Bağlacı (de) + Yalın Tarz Belirteci (böyle) → Eylem (düşünüyordu) Açıklama:
+DAn Tarz Belirteci: “[onun(Emma’nın]) kendi içinden” (Ad Tamlaması ← +DAn)
“kendi içinden” belirteci, “düşün-” eyleminin nasıl yapıldığını bildiriyor. Geleneksel dilbilgisine göre, +DAn ekli öğe, yer ve istikamet ifade eder. Burada daha çok nasıllık ifade etmiştir.
Yalın Tarz Belirteci: “böyle”
“böyle” belirteci, Emma’nın nasıl düşündüğünü bildiriyor. 101/9
“Bütün hayatım hep kadrimi bilmeyenler tarafından tekmelenmekle geçmedi mi?”
Birinci Derece Belirten/Özne (bütün hayatım) +lA Tarz Belirteci (hep kadrimi bilmeyenler tarafından tekmelenmekle) → Eylem (geçmedi mi)
“hep kadrimi bilmeyenler tarafından tekmelen-”
İkinci Derece Belirten/GÖ (ben(Emma)) + Yalın Zaman Belirteci (hep) +DAn Mantıksal Özne Belirteci (kadrimi bilmeyenler tarafından) → Eylem (tekmelen-)
“kadrimi bilme-”
İkinci Derece Belirten/GÖ (onlar) +I Nesne Belirteni (kadrimi) → Eylem (bilme-)
Açıklama:
Birinci Derece Belirten/Özne: “[benim] bütün hayatım” (Ad Tamlaması) Etkin öznedir. “geç-” eylemini gerçekleştireni belirtiyor.
+lA Tarz Belirteci: “hep kadrimi bilmeyenler tarafından tekmelenmekle” (Ad İşlevli Yan Tümce ← +lA)
“hep kadrimi bilmeyenler tarafından tekmelen-”
+DAn Mantıksal Özne Belirteci: “kadrimi bilmeyenler tarafından” (Ad Tamlaması ← +DAn)
“kadrimi bilmeyenler tarafından” belirteci, “tekmele-” eylemini gerçekleştireni belirtiyor. Burada, yüklemin mantıksal öznesi “kadrimi bilmeyenler”dir.
“kadrimi bilme-”
+I Nesne Belirteni: “[benim] kadrimi” (Ad Tamlaması ← +I)
Öznenin eylemle amaçladığı öğe konumundadır. “Emma’nın kadrini bilmemeleri”, Emma’nın kadrini etkilemez.
101/10
“Besarabya’daki o zengin arazi sahibi böyle yapmamış mıydı?”
Birinci Derece Belirten/Özne (Besarabya’daki o zengin arazi sahibi) + Yalın Tarz Belirteci (böyle) → Eylem (yapmamış mıydı)
Açıklama:
Birinci Derece Belirten/Özne: “Besarabya’daki o zengin arazi sahibi” (Sıfat Tamlaması)
Etkin öznedir. “Besarabya’daki o zengin arazi sahibi”, “yap-” eylemini gerçekleştireni belirtiyor.
101/11
“Vakıa Emma’nın da ufak bir kabahati olmuştu.”
Sonuç Bildiren Tümce Bağlayıcısı (vakıa) + Birinci Derece Belirten/Özne (Emma’nın da ufak bir kabahati) → Eylem (olmuştu)
Açıklama:
Birinci Derece Belirten/Özne: “Emma’nın da ufak bir kabahati” (Ad Tamlaması)
“Emma’nın da ufak bir kabahati olmuştu.” birleşik eylem olarak kabul edilirse özne eylemin içinde verilmiş olur.
101/12
“O seyisle yatmasına hiç lüzum yoktu, hele güpegündüz yarış atlarına mahsus ahırın üstündeki odada [yatmasına hiç lüzum yoktu.], evet, bütün hayatı böyle ufak tefek hataların, tedbirsizliklerin sebep olduğu facialarla geçmişti.”
EÖ1
+A İçinlik ve Mahsusluk Belirteci (o seyisle yatmasına) + Yalın Miktar Belirteci (hiç) + Birinci Derece Belirten/Özne (lüzum) → Ad+Ek Eylem (yoktu)
EÖ2
Üsteleme Bildiren Tümce Bağlayıcısı (hele) +A İçinlik ve Mahsusluk Belirteci (güpegündüz yarış atlarına mahsus ahırın üstündeki odada [yatmasına]) + Yalın Miktar Belirteci ([hiç]) + Birinci Derece Belirten/Özne ([lüzum]) → Ad+Ek Eylem ([yoktu])
EÖ3
“cevap verme, onaylama, kabullenme” Bildiren Ünlem (evet) + Birinci Derece Belirten/Özne (bütün hayatı) +lA Tarz Belirteci (böyle ufak tefek hataların, tedbirsizliklerin sebep olduğu facialarla) → Eylem (geçmişti)
“O seyisle yat-”
İkinci Derece Belirten/GÖ (o(Emma)) +lA Birliktelik Belirteci (o seyisle) → Eylem (yat-)
“güpegündüz yarış atlarına mahsus ahırın üstündeki odada [yat-]”
İkinci Derece Belirten/GÖ (o(Emma)) + İkileme Zaman Belirteci (güpegündüz) +DA Bulunma Belirteci (yarış atlarına mahsus ahırın üstündeki odada) → Eylem (yat-)
“ufak tefek hatalar/ın/, tedbirsizlikler/in/ sebep ol-”
Bağlamalı Birinci Derece Belirten/Özne (ufak tefek hatalar, tedbirsizlikler) → Birleşik Eylem (sebep ol-)
Açıklama: EÖ1
+A İçinlik ve Mahsusluk Belirteci: “o seyisle yatmasına” (Ad İşlevli Yan Tümce ← +İyelik ← +A)
Bu belirteç, içinlik, mahsusluk bildiriyor. Emma’nın o seyisle yatması için lüzum yoktur.
EÖ3
Birinci Derece Belirten/Özne: “[onun(Emma’nın)] bütün hayatı” (Ad Tamlaması)
+lA Tarz Belirteci: “böyle ufak tefek hataların, tedbirsizliklerin sebep olduğu facialarla” (Sıfat Tamlaması ← +lA)
Bu belirteç, Emma’nın bütün hayatının ne şekilde geçtiğini bildiriyor. “O seyisle yat-”
+lA Birliktelik Belirteci: “o seyisle” (Sıfat Tamlaması ← +lA)
Bu belirteç, birliktelik bildiriyor. Eylemin kiminle birlikte gerçekleştirildiğini bildiriyor.
“güpegündüz yarış atlarına mahsus ahırın üstündeki odada [yat-]” İkileme Zaman Belirteci: “güpegündüz”
“güpegündüz” zaman belirteci eylemin gerçekleşme zamanını vakit birimini vurgulayarak belirliyor.
+DA Bulunma Belirteci: “yarış atlarına mahsus ahırın üstündeki odada” (Sıfat Tamlaması ← +DA)
“yarış atlarına mahsus ahırın üstündeki odada” belirteci, eylemi bulunulan yeri göstererek niteliyor.
Bağlamalı Birinci Derece Belirten/Özne: Birinci Derece Belirten/Özne1 + Birinci Derece Belirten/Özne2
Birinci Derece Belirten/Özne1: “ufak tefek hatalar” (Sıfat Tamlaması) Birinci Derece Belirten/Özne2: “tedbirsizlikler” (Ad)
“ufak tefek hatalar, tedbirsizlikler”, facialara sebep olanın ne olduğunu belirtiyor. Etkin öznedir.
101/13
“Fakat ne yapabilirdi?”
Zıtlık Bildiren Tümce Bağlayıcısı (fakat) + İkinci Derece Belirten/GÖ (o(Emma)) +Ø Nesne Belirteni (ne) → Eylem (yapabilirdi)
101/14
“Erkekler böyleydi.”
Birinci Derece Belirten/Özne (erkekler) → Ad+Ek Eylem (böyleydi) Açıklama:
Birinci Derece Belirten/Özne: “erkekler” (Ad)
“erkekler”, böyle olanın kimler olduğunu belirtiyor. “böyle” sözcüğü, metinde önceki tümcelerde verilmiş bilgiyi göstermektedir. Erkeklerin nasıl (değer bilmeyen) kişiler oldukları, bu sözcükle ifade edilmiştir.
101/15
“Arazi sahibi uşağını kovacağı yerde kendisini kovmuştu.”
Birinci Derece Belirten/Özne (arazi sahibi) +DA Zıtlık Belirteci (uşağını kovacağı yerde) +I Nesne Belirteni (kendisini) → Eylem (kovmuştu)
“uşağını kov-”
İkinci Derece Belirten/GÖ (o(arazi sahibi)) +I Nesne Belirteni (uşağını) → Eylem (kov-)
Açıklama:
Etkin öznedir. “kov-” eylemini gerçekleştireni belirtiyor. Anlam açısından özne, kendi istenciyle bir eylemi gerçekleştirmiştir.
+DA Zıtlık Belirteci: “uşağını kovacağı yerde” (Sıfat Tamlaması ← +A) Bu belirteç, zıtlık bildiriyor. Arazi sahibi uşağını kovmamış, aksine Emma’nın kendisini kovmuştu.
+I Nesne Belirteni: “[onun(Emma’nın)] kendisini” (Ad Tamlaması ← +I) “Emma’nın kendisi”, öznenin eyleminden doğrudan etkilenenin kim olduğunu belirtiyor.
“uşağını kov-”
+I Nesne Belirteni: “[onun(arazi sahibinin) uşağını” (Ad Tamlaması ← +I) “uşağı”, eylem gerçekleştirildiğinde öznenin eyleminden doğrudan etkilenecek olanın kim olduğunu göstermiştir.
101/16
“Fakat uşak ta arkasından gelmişti.”
Zıtlık Bildiren Tümce Bağlayıcısı (fakat) + Birinci Derece Belirten/Özne (uşak) ← Pekiştirme Bağlacı (ta) +DAn Yön Belirteci (arkasından) → Eylem (gelmişti)
Açıklama:
Birinci Derece Belirten/Özne: “uşak” (Ad)
Etkin öznedir. “gel-” eylemini gerçekleştireni belirtiyor. Anlam açısından “uşak”, kendi istenciyle bir durum ya da konumu koruyor, denetliyor.
+DAn Yön Belirteci: “[onun(Emma’nın)] arkasından” (AD Tamlaması ← +DAn)
“arkasından” belirteci, “gel-” eyleminin yönünü bildiriyor. Bu belirteç, yön gösterme işlevi gerçekleştirmiştir.
101/17
Birinci Derece Belirten/Özne (nişanlısı ile [Emma]) ← Pekiştirme Bağlacı (de) +DAn Neden Belirteci (böyle bir kaza yüzünden) → Eylem (ayrılmışlardı)
Açıklama:
Bağlamalı Birinci Derece Belirten/Özne: Birinci Derece Belirten/Özne1 ← Sıralama Bağlacı (ile) + Birinci Derece Belirten/Özne2
Birinci Derece Belirten/Özne1: “[onun(Emma’nın)] nişanlısı” (Ad Tamlaması)
Birinci Derece Belirten/Özne2: “[Emma]” (Özel Ad)
Burada, “ayrıl-” eylemini gerçekleştiren, nişanlısı ile Emma’dır. Hepçilingirler’e göre, eylem “-n” ve “-l” eklerinden birini almışsa, dönüşlülük yok edilgenlik de yoksa kendi kendine olma söz konusudur.
+DAn Neden Belirteci: “böyle bir kaza yüzünden” (Ad Tamlaması ← +DAn)
“böyle bir kaza yüzünden” belirteci, neden bildiriyor. “ayrıl-” eyleminin nedenini açıklamıştır.
101/18
“Tam böyle değilse bile, ona yakın bir şey.” EÖ1
İkinci Derece Belirten/GÖ (o(kaza)) → Sıfat Tamlaması+Olumsuzluk+Ek Eylem (tam böyle değilse) ← Pekiştirme Bağlacı (bile)
EÖ2
İkinci Derece Belirten/GÖ (o(kaza)) → Sıfat Tamlaması+Ek Eylem (ona yakın bir şey)
101/19
“Fakat kabahat bu sefer de kendisinin değildi.”
Zıtlık Bildiren Tümce Bağlayıcısı (fakat) + Birinci Derece Belirten/Özne (kabahat) + Sıfat Tamlaması Zaman Belirteci (bu sefer) ← Pekiştirme Bağlacı (de) → Ad Tamlaması+Olumsuzluk+Ek Eylem (kendisinin [kabahati] değildi)
Açıklama:
Birinci Derece Belirten/Özne: “kabahat” (Ad)
Emma’nın kendisinin kabahati olmayanı belirtiyor. Buradaki kabahat, Emma’ya ait bir kabahat değildir.
Sıfat Tamlaması Zaman Belirteci: “bu sefer”
“bu sefer” zaman belirteci, kabahatin, Emma’nın kendisinin kabahati olmadığı zamanı gösteriyor. “bu sefer” zaman belirtecinin gösterdiği zaman, Emma’nın nişanlısından ayrıldığı zamandır. Emma nişanlısından ayrıldığında kabahatli değildir.
101/20
“Müstakbel kaynı, Mihael’den o kadar gençti ki… aralarında üç kız kardeş vardı.”
EÖ1
Birinci Derece Belirten/Özne (müstakbel kaynı) +DAn Karşılaştıma Belirteci (Mihael’den) + İlgeç Miktar Belirteci (o kadar) → Ad+Ek Eylem (gençti) ← Açıklama Bildiren Tümce Bağlayıcısı (ki)
EÖ2
+DA Bulunma Belirteci (aralarında) + Birinci Derece Belirten/Özne (üç kız kardeş) → Ad+Ek Eylem (vardı)
Açıklama: EÖ1
Birinci Derece Belirten/Özne: “[onun(Emma’nın)] müstakbel kaynı” (Ad Tamlaması)
+DAn Karşılaştırma Belirteci: “Mihael’den” (Özel Ad ← +DAn)
“Mihael’den” belirteci, karşılaştırma gösteriyor. Emma’nın müstakbel kaynının kimden daha genç olduğunu bildirmiştir. Burada, Emma’nın müstakbel kaynı ile Mihael karşılaştırılmıştır.
“o kadar” belirteci, miktar gösteriyor. Emma’nın müstakbel kaynının Mihael’den ne kadar geç olduğunu bildirmiştir.
EÖ2
+DA Bulunma Belirteci: “[onların(Emma’nın müstakbel kaynı ile Mihael’in)] aralarında” (Ad Tamlaması ← +DA)
“aralarında” belirteci, bulunulan yeri gösterme işlevine sahiptir. Birinci Derece Belirten/Özne: “üç kız kardeş” (Sıfat Tamlaması)
“üç kız kardeş”, bir yerde bulunanı belirtiyor. “var” sözcüğü, burada, “sahip olma” değil, “bir yerde bulunma” anlamı dile getirmiştir.
101/21
“Bu akşam istersen bir yere gitmeyelim, Emma?”
İkinci Derece Belirten/GÖ (biz(Emma ile Fahir)) + Sıfat Tamlaması Zaman Belirteci (bu akşam) -sA Şart Belirteci (istersen) +A Yönelme Belirteci (bir yere) → Eylem (gitmeyelim) ← Seslenme Ünlemi (Emma)
Açıklama:
Sıfat Tamlaması Zaman Belirteci: “bu akşam”
“bu akşam” zaman belirteci, bulunulan günün belli bir süresini gösteriyor. “gitme-” eyleminin bu zaman aralığında gerçekleştirilmesi planlanlanıyor. Bu belirteçle, eylemin zamanı belirli yakın gelecek olarak belirlenmiştir (Akçataş, 2005: 155).
-sA Şart Belirteci: “istersen” (Belirteç işlevli Yan Tümce) Bu belirteç, “gitme-” eyleminin gerçekleşmesini şarta bağlıyor. +A Yönelme Belirteci: “bir yere” (Sıfat Tamlaması ← +A)
“bir yere” belirteci, yönelme bildiriyor. “gitme-” eylemi, olumlu düşünüldüğünde öznenin bir noktadan başka bir noktaya yönelmesi söz konusu olur.
101/22
İkinci Derece Belirten/GÖ (sen(Fahir)) + Birleşik Kelime Tarz Belirteci (nasıl) → Eylem (istersen) ← Seslenme Ünlemi (Fahir)
101/23
“Biliyorsun ben de çok yoruluyorum… EÖ1
İkinci Derece Belirten/GÖ (sen(Fahir)) → Eylem (biliyorsun) EÖ2
Birinci Derece Belirten/Özne (ben(Emma)) ← Pekiştirme Bağlacı (de) + Yalın Miktar Belirteci (çok) → Eylem (yoruluyorum)
Açıklama: EÖ2
Birinci Derece Belirten/Özne: “ben” (Şahıs Zamiri)
Hepçilingirler’e göre, bazı özneler, dönüşlüymüş gibi görünmesine karşın kendi kendine olmalı öznedir: “Fatma Teyze, merdivenlerde çok yoruldu. Yorma eylemini yapan başka bir özne olsaydı, Fatma Teyze edilgen özne olacaktı. Yorma eylemini Fatma Teyze kendi üstünde yapıyor olabilir mi? Kendi kendini mi yoruyor Fatma Teyze? Deli mi niye yorsun kendini? Öyleyse dönüşlü de değil, işte o yüzden bu tipteki örnekleri de “kendi kendine olmaya sokuyoruz.” (Hepçilingirler, 2004: 321-322).
Yalın Miktar Belirteci: “çok”
“çok” belirteci, “yorul-” eyleminin aşırı derecede gerçekleştiğini bildiriyor. 101/24
“Dün akşam… fakat dün akşamdan bahsetmenin hiç münasebeti yoktu.” Zıtlık Bildiren Tümce Bağlayıcısı (fakat) + Birinci Derece Belirten/Özne (dün akşamdan bahsetmenin hiç münasebeti) → Ad+Ek Eylem (yoktu)
“dün akşamdan bahset-”