Rekreasyon Faaliyetleri

Koç ve Şahin (1999)’e göre toplumsal, ekonomik, kültürel koşul ve olanaklara bağlantılı olarak sürdürülen rekreasyon, serbest zamanlarda yapılan, insanın kendi isteği ve iç itimi ile oluşan, onu fiziksel ve düşünsel yönden yenilemeyi amaçlayan etkinliklerin tümüdür. Rekreasyonun tanımı, ne zaman ve nerede yapıldığı dikkate alınarak rekreasyon faaliyetleri aşağıdaki gibi çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Rekreasyon faaliyetleri, karada, suda, kar-buzda ve havada yapılan faaliyetler olarak genel bir sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır (Çizelge 1.6.) (Kalkan 2012).

Karada yapılan doğa açık alan rekreasyon faaliyetleri içinde katılımcı sayısı ile en geniş yeri tutmaktadırlar. Bu faaliyetlerin bazılarına ilişkin nitelikler aşağıda açıklanmıştır.

A) Karada yapılan rekreasyon faaliyetleri

Gezinti ve yürüyüş: Gezinti güzel manzaralar içinde günübirlik yürüyüş yapmaktır. Basitçe,

uzun bir tatile ara vermek veya başka bir rekreasyonel faaliyete ulaşmak için yapılabilir. Neden ne olursa olsun gezinti herkesin yapabileceği bir faaliyettir (Ibrahim ve Cordes 2009). Çoğunlukla doğal alanlarda gerçekleştirilen gezinti, genellikle yürüyüşten daha uzun ve serttir. Az bir maliyetle arkadaşlarla, aileyle veya organize bir grupla sosyal etkileşim gerçekleştirilmektedir. Bundan dolayı, yalnız yapılabileceği gibi grupla da yapılabilir. Ancak güvenlik nedeniyle yalnız yapılması tavsiye edilmediği gibi grupların da 8–10 kişiden kalabalık olması tavsiye edilmemektedir. Gezinti gün içerisinde tamamlanan bir faaliyettir, gece kamp yapmayı içermez. Eğer birkaç günlük bir etkinlik söz konusu ise ve gece de kamp yapılacaksa buna sırt çantalı gezinti (backpacking) denir. Yürüyüş, genellikle yaygın transferin sağlanamadığı yani ulaşımın sadece yürüyerek yapılabildiği yerlerde yapılan uzun yürüyüşlerdir. Maceralı yürüyüşlerdir, ancak dağcılık değildir. Dünyanın her yerinde yapılabilir, özellikle dağlık alanlar tercih edilmektedir. Yürüyüş birkaç günlük gezinti içerir. Diğer doğa sporlarıyla birleştirilebilir, örneğin, yüksekte yapılacak bir duvar tırmanışı için birkaç günlük yürüyüş yapılabilir (Anonim 2013a).

At Biniciliği: Binicilik; atı iyi durumda kullanma sanatı olup bu iyi durum, atı tam yerinde,

23

becerisidir. Biniciliğin tarihi çok eski zamanlara kadar uzanır. Binicilik sporunun ilk izlerine, tarihte ilk Türk devleti olarak bilinen ve Çin’de yaşamış olan Chou “Çu” sülalesinin hâkimiyeti döneminde rastlanmaktadır. Türk asıllı imparator Hiao’dan (M.Ö. 900) söz eden kronikler, kendisinin mükemmel bir at ustası (binici) olduğunu yazmaktadırlar. Ata ilk binen kavim Türklerdir ve atlar ilk kez Türkler tarafından ehlileştirilmiştir (Anonim 2013a). Günümüzde askeri amaçlı binicilik gerilerken, spor amaçlı binicilik önem kazanmıştır. Binicilikte başlıca iki biçim vardır: İngiliz biniciliği ve Batı biniciliği. İngiliz biniciliği spor amacıyla yapılan biniciliktir. Batı biniciliği ise Amerika kıtalarında kovboy denen sığır çobanlarına özgü biniciliktir. Kovboylar, uzun üzengili ağır eyerler kullanır ve bacakları düz duracak biçimde ata binerler. İngiliz biniciliği ise, binicinin güvenliğini, binicinin atı denetimini ve atın rahatlığını dikkate alan bir anlayışa dayanır. Çocukların ata binmeyi öğrenmelerinin en iyi yolu, genellikle boylarına uygun, yere sağlam basan midillilere binmektir (Anonim 2013a).

Çizelge 1.6. Rekreasyon faaliyet çeşitleri (İbrahim ve Cordes 2002).

Karada Doğa yürüyüşü, Kanyon gezintisi, Dağcılık, Sportif kaya tırmanışı, Tarihi

ve tarih öncesi alanları ziyaret, Ata binme, Koşma, Bisiklet, Uzun yol bisikleti, Ağaç tırmanışı, Macera parkları, Kuş gözlemi, Kampçılık, Piknik, Mağaracılık, İzcilik, Zirve yürüyüşü, Geleneksel duvar tırmanışı, Safari, Arazi taşıtı ile gezinti, Avcılık, Orienteering, Bahçe işleri, Çim kayağı, Yabanıl hayat gözlem ve fotoğrafçılığı, Dağ bisikleti, Açık hava müzelerini ziyaret, Geleneksel yaşamı inceleme, Atıcılık, Kaykay, Paten, Sırt çantası ile gezinti

Suda Yüzme, Paletli yüzme, Yelken, Kürek, Sahilleri ziyaret, Rafting, Kano,

Yatçılık, Rüzgâr Sörfü, Sürat botları, Balık avlama, Wakeboard, Su kayağı, Dalga sörfü, Beden sörfü, Sualtı rugby, Scuba, Şnorkel, Muz, Ringo vb.

Havada Paraşüt, Balonla gezme, Yamaç paraşütü, Model uçak, Skydiving,

Uçurtma uçurma, Yelken kanat

Kar- Buzda Kayak, Rüzgar sörfü, Kızak, Dağ kayağı, Buz pateni, Kar rafting

(Snowraft), Tur kayağı, Kayakla atlama, Snowboard, Uçurtma sörfü, Şelale (donmuş) tırmanışı, Buz pateni, Buz hokeyi, Buzul tırmanışı

24

Kamp yapma: Doğal tarihi-kültürel değerlerce zengin ortamlarda ya da çevrelerinde uzunca

bir süre dinlenme ve eğlenme amacı güder. Ucuz konaklama, dinlenme ve eğlenme olanakları, kamp yaşamının vazgeçilmez koşullarıdır. Modern turizm araçlarının, motorlu taşıtların sürekli olarak gelişme göstermeye başlamasına dek, daha çok iş ve pek az oranda da dinlenme ve piknik gezileri söz konusu olmuştur. Seyahat araçlarının ilkelliği, ulaşım hatlarının kötü ve tehlikeli oluşu, bunlar dışında da zaman faktörü, seyahatin, dolayısıyla da kampin pek az arzulanan bir faaliyet formu olarak kalmasında fazlaca etkili olmuştur. Bu koşuların pozitif yönde değişme göstermesi, doğaya ve peyzaja daha hızlı bir akının başlamasını sağlamıştır. Bu da dinlenme ve eğlence amaçlı kamp alanlarına olan rehaveti arttırmıştır. Kamp kurulu amacına göre 4 sınıfa ayrılmaktadır. Aynı kamp alanı birden fazla amaca da hizmet edebilmektedir. Bunlardan transit kamplar, bir kamp alanının transit amaçlı mı, yoksa uzunca süreli rekreasyon amaçlı mı olacağına en önemli etken, seçilen mahaldir. Transit kampleri gerek alan, gerekse inşai üniteler yönünden daha dar kapsamlı olabilir. Fakat banyo, duş, tuvalet, kanalizasyon, katı artıkların yok edilmesi ve benzeri gibi sağlık koşul ya da tesislerinde nitelik ve nicelik acısından bir aksaklık veya eksiklik söz konusu değildir. Buna karşın, çadır ve karavanlar için ayrılacak alan oyun ve spor sahası standartları daha küçük tutulabilir. Esas olan, kamp yapacaklara rahat bir konaklama, temizlenme ve yemek yeme olanağının sağlanmasıdır. Transit kampların kentsel bir karakteri vardır. Genellikle yerleşim yerlerine yakın mıntıkalarda kurulurlar. Orta Doğu ülkelerinin özelliklede ülkemizin eski kervansaraylarını andırırlar. Ana tatil, ya da dinlenme alanlarına gidecekler için durak noktaları ya da geçici konaklama mahalleridir. Diğer bir özellikler, çoğunlukla ana yol güzergâhlarına yakın mıntıkalarda kurulmuş olmalarıdır. İşlek ve bu nedenle de gürültülü ana yol kenarında bulunmalarından doğan sorun, yol ile kamp alanı arasında bir morfolojik çıkıntıdan yararlanmak veya terkedilmiş bir taş ocağı çukurunu bu amaçla değerlendirmek ve yol tarafında basit ve devamlı yeşil bitki şeridi oluşturmak sureti ile çözümlenebilir. Transit kampları rekreasyon amaçlı kamp alanlarından 7-17 kez daha fazla hareketli, ya da değişkendirler. Hemen hemen her gün yeni iştirak ya da ayrılmalar söz konusudur. Transit kamp alanlarının kapsayacakları önemli inşai ünite ve alanlar şunlardır: büro, bekçi yeri, banyo, tuvalet, mutfak, bulaşık ve çamaşır yıkama yeri, kurutma yeri, büfe, kafe, fosseptik çukuru, çit ya da paravanlar, oyun alanlarıdır (Benliay 2009). Rekreasyon kampları, ana amaç rekreasyon yani dinlenme ve eğlenmedir. Transit kamp kuruluşlarından farklı olarak işlek yollardan ve büyük yerleşme merkezlerinden uzakta, doğal güzellik ve özelliklere sahip mıntıkalar veya çevrelerinde kurulurlar. Deniz, göl, nehir kıyıları, ormanlık alanlar, diğer doğal ve kültürel değerlere sahip alanlar ve benzeri gibi. Böylece hem dinlenmek ve

25

eğlenmek, hem de çevrenin güzelliklerinden yararlanmak mümkün olabilmektedir. Rekreasyon kamplarını transit kamplardan ayıran diğer önemli bir özellik, konaklama süresidir. Bu süre genellikle 8 günü üzerinde olmaktadır. Rekreasyon kamp alanları birçok ülkede belediye ve yarı resmi kuruluşların yanı sıra, özel kişi ya da kuruluşlarca da ticari amaçlarla planlanmakta, işletilmektedir. Sosyal tesisler yönünden daha geniş kapsamlı olarak planlanan bu kamp alanlarının, kent merkezlerine nispeten yakın olanlarının, şehir yaşantısının konforuna sahip oldukları görülmektedir. Ancak esas rekreasyon kampları, şehir ortamının monoton yaşantısından farklı, tamamen yeni uğraşı, eğlenme ve dinlenme olanağı peşinde olanlar, kırsal ortamda bir yaşantı ve doğa ile bir arada bulunmanın mutluluğunu arayanlar için planlanmaktadır. Rekreasyon kamplarında, bir evvelki kamp formuna oranla yoğunluk ve günlük değişimler az, inşai ünite ve çeşitli sahalar ile ilgili standartlar daha yüksektir. Kamp alanının, belli turistik çekim mıntıkalarına yakın olduğu hallerde yoğunluk daha fazla olabilir. Rekreasyon kamp alanlarının kapsayacakları önemli inşai ünite ve alanlar şunlardır: büro, bekçi yeri, banyo, tuvalet, mutfak, bulaşık ve çamaşır yıkama yeri, kurutma yeri, büfe, kafe, fosseptik çukuru, çit yada paravanlar, oyun alanları, sportif alan ve tesisler, aydınlatma, yangın söndürme, benzin istasyonu, gölgelikler, araba bakım servisidir (Benliay 2009). Transit-rekreasyon kampları, hem kısa hem de uzun süreli konaklama olanağı sağlayan kamp alanlarıdır. Genellikle büyük yerleşim merkezlerine veya ana yol güzergâhlarına yakın mıntıkalarda planlanırlar. Yoğunluk ve diğer standartlar yönünden alan ayrımı yapılabilir. Bu da uzun süreli iştirakçilere daha fazla dinlenme ve eğlenme fırsatı verilmiş olur (Benliay 2009). Organizasyon kampları, sürekli olarak belirli yerlerde kurulan, grup kamp alanlarıdır. İzciler, rehberler vb. gibi organizasyonlar için kamp planlaması, bir çok ülkede yakın haldedir. Türkiye’de de Kızılay Gençlik ve İzci Kampları görülmektedir. Bu tip kamp kuruluşları, ortak bazı tesisler gerektirir. Genellikle yaş grupları için ayırım yapılmakta olup ortak bir rekreasyon merkezi, eğitim ünitesi, mutfak, revir, yıkanma ve yıkama yerleri dışında olan yerlerdir. Bu nedenle, informal bir yerleşme düzeni kurulabilmekte, çevre ile uyum daha kolay sağlanabilmektedir. Bu tip kamplardan sakat çocuk ve yaşlıların yararlanması söz konusu olduğunda planlamada, bazı değişiklikler yapılabilmekte, örneğin basamaklar yerine rampalar, alçak oturma yerleri, alçak tuvaletler inşa edilebilmektedir (Benliay 2009).

Piknik: Piknik kent dışı rekreasyon faaliyetlerinin en yaygın örneklerinden biridir. Birkaç

saat ile yarım ya da bir gün gibi değişen sürelerde yapılmakta ve geceleme söz konusu olmamaktadır (Koç ve Şahin 1999). Piknik genelde kırsal alanlarda önceden (paket olarak)

26

getirilen ya da sahada ateş yakılarak hazırlanan yemeğin yenmesi ve çevrede çeşitli şekillerde eğlenilmesidir (Ürgenç 2000). Piknik alanları genellikle kolay düzenlenir. Otolar için giriş, piknik masaları, ocaklar, gölgelikler, çeşmeler ve oyun alanları ana gereksinimlerdir. Bu alanlarda tuvaletlere yer verilip verilmeyeceği, piknik için ayrılan zaman piknik arazisinin özelliği ile pikniğe gelenlerin yoğunluğuna bağlıdır. Bir alanın piknik potansiyeli sınırlarının çok köşeli ya da girintili çıkıntılı oluşuna, sahip olduğu gölge ağaçlarına ve su yüzeylerine bağlı olarak artmaktadır. Piknik alanları olarak, genellikle seyrek koruluklar, diğer ormanlık araziler ve deniz, nehir ve göl benzeri su kenarları, çevre, bölge ve orman parkları, orman mesire yerleri, mera yeşillikleri ve manzara yolların tercih edilir (Koç ve Şahin 1999). Piknik alanları karayollarının uygun kesimlerinde yolculuk süresince kısa dinlenme ve yemek için ayrılan sahalarda olursa bunlar, “transit piknik yerleri” adını alır. Eğer doğrudan günübirlik veya daha uzun süreli dinlence yerleri olursa bunlara da “rekreasyon tipi piknik alanları” denir. Bunlar içinde en popüleri “orman içi piknik alanları” dır. Orman içi piknik alanları hem aktif hem de pasif rekreasyona olanak verir (Ürgenç 2000).

B) Suda yapılan rekreasyon faaliyetleri

Suya dayalı rekreatif etkinlikler su üstünde, içinde ve altında olmak üzere 3 gruba ayrılmaktadır. Su üzerinde yapılan rekreatif etkinlikler katılımcının yüzer bir cisim üzerinde bulunarak katıldığı rekreatif etkinlikleri kapsamaktadır. Bu sınıfı oluşturan iki önemli alt sınıf ise botçuluk ve rekreatif balıkçılıktır. Bunların yanında sualtı zıpkınla balık avı, motorsuz veya insan gücüyle hareket eden botlar, yelken gücüyle hareket eden botlar, yatçılık, rüzgâr sörfü, uçurtma sörfü, kürek gücüyle hareket ettirilen botlar, kano, rafting, kürek, pedal ile yürütülen botlar, dalga ve beden sörfü, motor botçuluk, su kayağı, deniz motosikleti, rüzgar bordu (kneeboard), uyandırma bordu (wakeboard), yalın ayak su kayağı (barefooting), şişme lastik, muz bot, paraşüt (parasailing) etkinlikleri de su üzerinde yapılan faaliyetlerdir. Su içinde yapılan rekreatif faaliyetler, donanım kullanmadan yapılabileceklerin başında gelmektedir. Paletli yüzme, atlama, su topu, dalış sporları (donanımsız), aletli dalış, serbest dalış, şnorkel dalış, sualtı navigasyon, sualtı ragbisi (su altı Amerikan futbolu), su altı hokeyi, suda can kurtarma, su araçları modelciliği, günü birlik turlar da su içinde ve altında yapılan diğer rekreatif etkinliklerdir (Pigram ve Jenkins 1999).

27

C) Havada yapılan faaliyetleri

İnsanlar tarihinin başlangıcından beri kuşlar gibi uçma eğiliminde olmuşlardır. Havada yaşanan açık alan maceraları yerçekiminin etkisiyle bu heyecanları keşfetmenin hazzını sunmaktadır. Yenidünyada hızla yükseklere uçan kimseler gözlenmektedir. Hafif meltemeşliğinde aşağıdaki manzaraları süpürüp uzaklara ve ufka doğru uçmanın keyfidir. Bunlardan dolayı planör, balon ve paraşüt gibi faaliyetleri tercih edenlerin ayakları yerden kesilmektedir, bu tür faaliyetlerle piknikler veya açık alan festivallerinde veya törenlerinde yapılan gösterilerle şenlikler canlandırılır (Ibrahim ve Cordes 2002).

Yamaç Paraşütü: Yamaç Paraşütü sporu, ilk bakışta serbest atlama paraşütüne benzeyen bir paraşüt ile uçak yerine, yüksek bir tepeden koşulmak sureti havalanmaktır. Eğimli ve yüksek bir tepeye açık olarak serilen paraşüt, pilotun koşmaya başlaması ile hava ile dolar ve pilotla birlikte havalanır. Uçuşların süresi kullanılan malzemenin performansı ve pilotun tecrübesine bağlı olarak kilometrelerce /saatlerce sürebilir. Tek kişi olabileceği gibi iki kişilik (tandem) kanatları da vardır (Anonim 2013h).

D) Kar-buzda yapılan rekreasyon faaliyetleri

Oldukça basit malzemelerle kar üzerinde, günübirlik veya daha uzun sürelerle yapılan faaliyetlerdir. Hedikle yürüyüş, tur kayağı, skibob, buz pateni, kızak, biatlon, kar bordu (snowboard), buz hokeyi karda yapılan bazı rekreasyonel faaliyetlerdir.