Rekabetin Sı nı rlanması

Rekabeti sınırlayıcı anlaşmalar açıkça hukuka aykırı kabul edildiğinden, teşebbüsler bu tür anlaşmaları alenen yapmak yerine gizli; sözlü veya paralel davranışlarla aralarındaki rekabeti bertaraf etme eğilimine girebilirler229.

Hatta rakip teşebbüslerin, bağlayıcı ve aşikar anlaşmaların hükümsüz sayıldığı bir hukuk düzeninde, bile bile bu sonuca maruz kalacak hukuki ilişkiler içerisine girmeyi değil, amaçlarını gerçekleştirmeye daha uygun olan uyumlu eylemleri tercih etmeleri beklenir. İste rekabet sistemi açısından bu endişeyi gidermek amacıyla, rekabet düzenlemelerinde, yasak faaliyetler içerisinde kabul edilen “ uyumlu eylemler” kalıbına da yer verildiği görülmektedir.

a. Rekabetin Bozulması veya Kısıtlanması Kavramının Anlamı

Bir uyumlu eylem ABİDA’nın 101. maddesinin 1. fıkrasını “rekabeti engelleme, sınırlama ya da bozma” amacı ve etkisi taşıyorsa ihlal edecektir. Dolayısıyla “engelleme”, “sınırlama” ve “bozma” terimlerinin ne anlam taşıdığını incelemek gereklidir230. “Engelleme” terimi, en ağır rekabete aykırı hareket biçimi ve en kolay tanımlanabilenidir. Bu durum, örneğin rakiplerin aralarındaki pazar paylaşımları veya satıcılar tarafından ihracatın yasaklanması gibi mevcut veya potansiyel rekabet aktivitelerini ortadan kaldırmayı içerir. “Sınırlama” terimi bir rekabet aktivitesinin kapsamının azaltılması veya hemen hemen ortadan kaldırılması anlamına gelmektedir. “Bozma” terimi ise en geniş kapsamlı içeriğe sahip olan ve seyrek durumlarda uygulanan terimdir. Rekabetin bozulması durumu taraflar lehine rekabet koşullarında bir suni değişikliği ifade eder. Örneğin tarafların yerel üretimlerine ihracatlarını subvanse edebilmeleri için toplanacak özel bir vergi

229

İKİZLER, s. 158.

230

yüklenmesi veya hem yerli hem de yabancı isletmeciler için öngörülmüş bir verginin sadece yerli isletmecilere geri ödemesinin yapılması gibi.

Genel olarak doktrin, rekabetin bozulması, engellenmesi ve kısıtlanması kavramlarını, aralarında bir hukuki sonuç farkı olmamasına rağmen, sadece kavramsal bakımdan ayrı ayrı anlamlandırmaya ve belirli işbirliği türlerini buna göre vasıflandırmaya çalışmıştır231. Çalışmamızda, rekabetin bozulması kavramının, üç kavramı da kapsar anlamda kullanılması tercih edilmiştir. Bunun temel nedeni bozulma kavramının hem sözcük anlamı hem de kavramsal anlamı bakımından engellenme ve kısıtlanma kavramlarını kapsar nitelikte olmasıdır.

Teşebbüsler arasındaki bir anlaşmanın, uyumlu eylemin veya bir teşebbüs birliğinin kararının, ABİDA’nın 101. maddesinin 1. fıkrasının kapsamına girebilmesi için ya bunun amacı rekabeti önleyici, kısıtlayıcı ya da bozucu nitelikte olmalıdır veya söz konusu anlaşma, uyumlu eylem ya da karar böyle bir etki, yani sonuç doğurabilecek bir vasıf taşımalı yahut böyle bir sonuç doğurmalıdır232.

ABİDA’nın m. 101/1 hükmünün uygulanabilmesi için rekabeti “önleme”, “kısıtlama”, “bozma/bozulma” hallerinden herhangi birinin varlığı yeterlidir, yoksa bir olayda her üçünün de bir arada bulunmasına gerek yoktur. ABİDA rekabetin kısıtlanmasını (engellenmesini, bozulmasını) yasaklarken, rekabetin tanımını yapmamıştır. Ancak görüş birliği halinde kabul edilen ve Komisyon ile ABAD kararlarında da benimsenen anlayışa göre arzu edilen iyi işleyen rekabettir.

Rekabetin önlenmesi ile, rekabetin durdurulması veya bertaraf edilmesi kastedilmektedir. Bir işletmenin rakiplerinin piyasaya girmelerine engel olması, yani tek teşebbüs durumunu sürdürebilmesi için rekabete aykırı bir şekilde gayret sarf etmesi veya rakiplerini tasfiyeye gayret etmesi, rekabetin önlenmesidir233.

231

EFEM G., Avrupa Topluluğu Rekabet Politikası Bakımından Roma Anlaşması m.85’e Kavramsal Bir Yaklaşım, Ankara 1993, s. 74-75.

232

TEKİNALP/TEKİNALP, s. 400.

233

Rekabetin sınırlanması, rakiplerin bazı yerlere, bölgelere sokulması veya satışlarının belli ölçüler içinde kalmasının anlaşmalar yolu ile sağlanmasıdır. ABİDA m. 101/1 hükmünün uygulanabilmesi için önlemle rekabetin kısıtlanmasının amaçlanmış olması veya söz konusu eylemin böyle bir etkisinin bulunması gerekir. Amaçlanma ve etkileme birbirinin alternatifi olup, bunların bir arada bulunmalarına gerek yoktur. Başka bir deyişle, hukuka aykırılığın doğabilmesi için bunlardan birinin varlığı yeterlidir.

b. Amaç ve Etki Açısından Rekabetin Sınırlanması

ABİDA m. 101/1(e)’ye göre rekabeti sınırlama amacı taşıyan ya da böyle bir etkiyi doğuran anlaşma, karar ve uyumlu eylemler hukuka aykırıdır. Böylelikle teşebbüsler arasındaki bir faaliyetin ihlal kapsamına girebilmesi için ya rekabeti sınırlandırması ya da böyle bir amacı taşıyor olması gerekmektedir.

Amaç açısından rekabeti sınırlayıcı görülmeyen teşebbüsler arası ilişki ve faaliyetlerin etkisi pazar üzerindeki rekabetin sınırlanması ise, artık bu ilişki ve faaliyetlerin, etkisi açısından rekabeti sınırlayan anlaşma, karar ya da uyumlu eylemler olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği gündeme gelecektir. Bir antlaşmanın, uyumlu eylemin veya teşebbüs birliğinin kararının amacının rekabete aykırı olduğunun saptanması durumunda ayrıca, mezkur hukuka aykırılığın, rekabeti kısıtlayıcı etkisinin bulunup bulunmadığı araştırılmaz. Aynı kural tersi için de geçerlidir.

ABAD’ın “Consten/Grundig234” kararı ATA m.81/1’in (ABİDA m. 101/1) içerdiği amaç ve etki kavramlarını da belirlemiştir. Karara konu olan olayda Alman Grundig şirketi, Fransız Consten firmasına kendi ürünü olan elektronik malların Fransa’da tek satıcılık hakkını vermişti. Bu iki firma arasındaki anlaşmaya göre, Consten anılan ürünleri belli bir miktarda almaya, satış sonrası hizmetleri vermeye ve rakiplerin benzer mallarını satmamaya ve bu malları Fransa’dan ihraç etmemeye mecburdu. Benzer hükümler Grundig’in diğer bayileriyle yaptığı sözleşmelerde de

234

yer alıyordu. Grundig, ayrıca Consten’e GINT markasının lisansını da devretmişti. Bu lisans Consten’e, anılan ürünlerin Fransa’da satışına engel olmak hakkını da veriyordu. UNEF ünvanlı bir firma, söz konusu ürünleri -daha ucuz olan- Almanya’dan Fransa’ya ithal edince, Consten’in açtığı markanın ihlal edildiği davası ile karşılaştı ve bunun üzerine Komisyon nezdinde Grundig ile Consten arasındaki sözleşmenin ATA’nın 81. (ABİDA m.101) maddesi hükmüne aykırı olduğu şikayetinde bulundu. Komisyon UNEF’e hak verdi ve sorun ABAD’ın önüne geldi. ABAD sonuçta mezkur sözleşmenin ATA’nın 81. (ABİDA m.101) maddesine aykırı olduğuna karar verdi. ABAD’ın Consten ve Grundig kararı şu görüşleri içermektedir: a) Consten’in yüklendiği ihracat yapmama yasağı pers e hukuka aykırıdır, b) Grundig’in kurduğu sistem, bu firmanın çeşitli ülkelerdeki dağıtıcıları arasında yani aynı markayı taşıyan ürünler yönünden, rekabeti bertaraf etmektedir. ABAD kararında şu satırlara yer vermiştir:

“…..Anlaşma, Grundig ürünleri için Fransız pazarını bu şekilde tefrik etmeyi ve çok ünlü bir markanın ürünleri için, suni bir şekilde Topluluk içinde, ayrı ulusal pazarlar edinmeyi amaçladığı için, dolayısıyla, ortak pazar’da rekabeti bozar niteliktedir”.

Consten/Grundig kararının sonuçlarından biri de bir anlaşmanın amacının rekabete aykırı olması halinde artık bu anlaşmanın, rekabeti sınırlayıcı veya bozucu ya da engelleyici etkileri olup olmadığının incelenmesine gerek bulunmadığıdır. Bu husus kararda şöyle ifade edilmiştir235:

“…..Bir defa bir sözleşmenin amacının rekabeti önlediği veya kısıtladığı ya da bozduğu belirlendi mi artık onun somut etkilerini dikkate almaya gerek yoktur”.

Öte yandan ABAD ve Komisyon’un anlaşma, uyumlu eylem ve kararlarda amaç ve etki göstergelerinin farklılığını açık olarak ayırıcı bir anlayış içerisinde olduğunu ileri sürmek gerçekçi bir yaklaşım değildir. Ancak buna karşılık Yüce

235

Divan, Société Technique Minière236 vakıasında, “sözleşmenin öncelikle amacına bakılması ve bu sözleşmenin ayrıca etkilerinin de göz önünde bulundurulması gerekmektedir” şeklinde bir yorum getirmiştir237.

236

Case 56/65, Société Technique Minière v. Maschinenbau Ulm GmbH, ECR 1966, s. 235.

237

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

UYUMLU EYLEMLERİN DİĞER DANIŞIKLI

İLİŞKİLER VE MADDİ REKABET KURALLARIYLA İLİŞKİSİ

I. UYUMLU EYLEMLERİN DİĞER DANIŞIKLI İLİŞKİLERLE KARŞILAŞTIRILMASI