Reaktif Boyarmaddelerle Boyama Metotları

Boyama metotları cektirme ve fulard metotları olarak ikiye ayrılır. Fulard metotları ise yarı surekli ve surekli olmak uzere iki grup altında incelenmektedir.

1. Cektirme metotları:

Acık kazanda, sirkulasyon aparatında, haspel ve jiggerde yapılan boyamalarda uygulanır. Reaktif boyarmaddelerle boyama uc basamakta gerceklesir. Ilk basamakta boyarmadde elyaf tarafından absorblanır. Boyarmaddenin ozelligine baglı olarak %25-90’ı lifin icine cekilir. Bu basamakta boyarmadde life fikse olmaz ve boyarmadde molekulleri serbestce hareket edebildiklerinden materyal uzerinde uniform olarak dagılırlar. Ayrıca boyarmaddenin hidroliz hızı, dusuk pH degerlerinde daha az oldugu icin cozelti notralken, yani henuz alkali ilavesi yapılmamısken lifin bir sure cozeltide kalması boyama verimini arttırır. Duzgun bir sekilde absorblanan boyarmadde ikinci basamakta alkali ilavesi ile fikse olur; yani kovalent baglarla life baglanır. Ucuncu basamakta ise hidrolize ugramıs, fikse olmamıs boyarmadde kısmının uzaklastırılması saglanır.

Cektirme metodu icin uygun olan boyarmaddelerin belirli bir substantiviteye baglı olmaları gerekir. Boyama ve fiksaj sıcaklıgı boyarmaddeye baglı olarak 30-90°C arasında degisir. Fikse icin en cok kullanılan alkaliler soyum bikarbonat, sodyum karbonat, sodyum hidroksit, sodyum metasilikat ve tersiyer sodyum fosfattır (Ozcan 1978).

Reaktif boyarmaddelerle yapılan boyamalarda, lifler tarafından alınan boyarmadde miktarının arttırılması ve cozeltide kalan fikse olmamıs boyarmadde miktarının azaltılması icin alınan en onemli tedbirler; cozelti oranını mumkun derece kısa tutmak ve cozeltiye bol miktarda tuz ilave etmektir. Tuz olarak kalsine sodyumsulfat, sodyum klorur (sofra tuzu) ve glauber tuzu iyi neticeler vermektedirler.

Tuz ilavesi substantifligi artırdıgından, boyarmaddenin duzgun alınmasının iyi olmadıgı hallerde, tuzun hepsini baslangıcta koymak yerine boyarmaddenin lifler tarafından alınması ilerledikce porsiyonlar halinde ilavesi edilmesi daha etkili olmaktadır. Birinci adımda lifler tarafından alınan boyarmadde miktarı ne kadar fazla olursa, ikinci adımda liflere fikse olan boyarmadde miktarı da o kadar fazla olur.

Reaktif boyarmaddelerle boyama sırasında boyarmadde verimini etkileyen en onemli faktorler; liflerin cinsi, mamulun gordugu on terbiye islemleri, boyarmaddenin cinsi, tuz (cinsi, miktarı, cozeltiye verilis sekli), alkali (cinsi, miktarı, cozeltiye verilis sekli), cozelti oranı, boyarmadde konsantrasyonu, boyama sıcaklıgı, boyama suresi ve kullanılan boyama makinasının calısma kosullarıdır.

Cektirme yontemine gore boyama yapıldıgında bunlar icinden bazıları belirlenmis olacaktır. Degiskenlik gosterebilecek ve boyamayı etkileyecek en onemli uc faktor ise sunlar olacaktır:

• sıcaklık-sure diyagramı

• alkali (cinsi, miktarı, cozeltiye verilis sekli) • tuz (cinsi, miktarı, cozeltiye verilis sekli)

Bu degiskenlerin secimi ve secilen degiskenin boyarmadde alımına ve fiksaja etkisinin degerlendirilmesi asagıdaki gibidir:

-Sıcaklık-Sure Diyagramları

Reaktif boyarmaddelerde en fazla uygulanan iki yontem, boyamaya dusuk sıcaklıkta baslanıp cozelti sıcaklıgının yavas bir sekilde artırılması veya sabit bir sıcaklıkta boyamanın yapılmasıdır. Sabit sıcaklıkta boyama yapılması yuksek reaktivitedeki boyarmaddelerde yaygın bir uygulamadır. Ayrıca bu yontem, liflerin fazla sismesini onlemek icin rejenere seluloz mamullerin ve sıkı yapılı merserize pamukluların boyanmasında da uygulanmaktadır.

Ucuncu uygulama sekli ise, boyamaya daha yuksek sıcaklıklarda baslanması ve soguyan cozeltide devam edilmesidir. Ancak bu yontem az kullanılmaktadır.

-Alkali-Tuz Ilaveleri

Sıcakta boyayan reaktif boyarmaddelerde daha cok veya daha kuvvetli alkalilerin kullanılması durumu bir tarafa bırakılırsa, cozeltiye alkali konulusu bakımından uc ana yontem bilinmektedir:

• iki basamaklı yontem

• bastan biraz cozeltiye verilis sekli

• herseyi bastan koyma (all-in) yontemi (Eren 1999).

2. Fulard metotları

Reaktif boyarmaddeler, notral ortamda lif affinitelerinin az olması, daha sonra boyama icin yapılan alkali fiksajın kolay olması nedeniyle fulard metotları icin uygundurlar.

Fulardlamada boyarmadde alkali ile birlikte verilebilecegi gibi once boyarmadde daha sonra alkali de verilebilir. Yuksek reaktiviteli boyarmaddelerde ilave edilen boyarmaddenin kolay hidroliz olması nedeniyle ilk belirtilen yontem sakıncalıdır. Bunlarla yapılan boyamada karıstırıcıların cok dikkatle kullanılması gereklidir. Ancak bekletme suresinin kısa olması gibi avantajları da vardır.

A-Yarı Surekli Sistemde Boyama

Asagıdaki metodlara gore yapılırlar;

• Pad-Batch (Fulard- soguk bekletme): tek banyolu veya iki banyolu olabilir. • Pad-Jig ( Fulard- Jiggerde fiksaj)

• Pad-Roll ( Fulard – sıcak bekletme)

B-Surekli Sistemde Boyama

Asagıdaki metodlara gore yapılırlar; • Pad Steam ( Fulard-Buhar) metodları

1. Tek Banyolu pad steam metotları: • Fulard – kurutma – yıkama • Fulard – buharlama – yıkama

2. Cift Banyolu pad steam metotları:

• Fulard (boyarmadde) – Fulard (alkali+elektrolit) – buharlama – yıkama • Fulard (boyarmadde)–kurutma–Fulard (alkali+elektrolit)–buharlama-yıkama • Termofiksaj Metodu:

Fulard (boyarmadde + soda + ure) – kurutma – termofikse – yıkama (Ozcan 1978).

3. Boyama Sonrası Yıkama Islemi

Gercek rengin ve iyi haslıkların elde edilebilmesi icin boyama sonunda, fikse olmamıs boyarmaddenin ve alkali artıklarının yıkanarak uzaklastırılması gereklidir. Yıkama islemi farklı cozeltilerle dolu olan, bir seri tekne iceren genis yıkama makinelerinde yapılır. Kumasın her iki tekne arasında bulunan sıkma silindirlerinden gecerken sıkılması, uzerine su puskurtulmesi ve hareket ettirilmesi bu maddelerin uzaklastırılmasını kolaylastırır (Ozcan 1978).

2.2.2.2. Pamuklu Mamullerin Reaktif Boyarmaddelerle Boyanmasının Avantaj ve Dezavantajları

Reaktif boyarmaddelerle pamuklu kumasların boyanmasında diger boyarmaddelere gore karsılasılan avantaj ve dezavantajlar asagıdaki gibidir.

Avantajlar:

- Canlı ve parlak renkler verirler, - Yas haslıkları cok yuksektir,

- Boyama yontemleri basittir, duzgun boyamalar elde edilir, - Genel olarak yuksek cozunurluge sahiptirler,

- Cektirme yonteminin dısında surekli ve yarı surekli sistemlerle calısmaya uygundurlar,

- Kombinasyon boyamalarına uyum gosterirler, - Renk serisi (renk gamı) tamdır.

Dezavantajlar:

- Merserize olmamıs mamullere karsı afiniteleri dusuktur, - Cogu reaktif boyarmaddelerin klor haslıgı dusuktur,

- Bazı reaktif boyarmaddelerin ısık, ısık-ter ve surtme haslıkları dusuktur,

- Cektirme yontemine gore yapılan boyamalarda fiksaj derecesi dusuktur. Bu yuzden onemli miktarda boyarmadde atılmaktadır,

- Substantiviteleri dusuk oldugu icin boyamalar cozelti oranından etkilenmektedir. Bu yuzden uzun cozelti oranlarında boyamaya uygun degildirler (Kanık 1988).