B u bö lü mde ilk ö nce ge nel o larak eğitim progra mı, eğitim p ro gra mının geliştirilme si ve d e ğe rle ndirilmes i kavra mla rı ü ze rin de d urulmu ş, de ğe rle ndirme modelle ri aç ıkla nmıştır.
2. 1. Eğitim programı
Eğitim k uru mla rın ın teme l gö re vi k aliteli b ir e ğitim-öğ re tim h izme ti gerç ek le ştirme ktir. Bu nun için eğitim faa liyetlerinin a yrın tılı o larak pla nla nma sı ge re kir. B öyle ce eğitim öğre tim sü re cin de k ullan ılac ak yö ntem ve tek nikle r, e ğitim tek nolojile ri, a raç ve ge reç ler b e lirle nir. Öğre nc ilerin da vran ı şla rın da is te ne n de ğişikliği me yda na ge tire b ilme amacıyla ka psa mlı ve a yrın tılı olara k ya pıla n öğre timi p lan la ma ve d eğe rlendirme ça lışma la rı, eğitim p ro gra m ta sarımı o la rak b ilinir. Bu tasa rım so nu cu nda orta ya ç ıka n eğitim p rogra mla rın ın u ygulan ması e ğitim sis te min in işle mesi de me ktir. Eğitim p ro gra mı ç ok k a psamlı olduğu için ç ok fa rklı tanımla r ya pılma k ta ve b u ta nımlar e ğitimc ilerin e ğitim a nlayışla rın a ve felse fe le rine göre de ğişmek ted ir.
B u ta nımla rdan ba zıla rı şun la rdır:
B azı eğitimcile r e ğitim pro gramla rını ge niş an lamda e le a lmışlar, b ir eğitim p rogra mın ın öğre nc ile rin ok ulun reh be rliğind e ki o ku l içi ve d ı şı tü m ya şa ntıla rı içe rmesi ge re kti ğini b elirtmişle rd ir (Erde n, 1 998, s:2 )
B azı e ğitim b ilimcile ri ise eğitim p ro gra mını b ir siste m olarak d üşü nmek te ve eğitim p rog ra mı, sistemi u ygulama k iç in insa nla r ve sü re ç le rle ya da i şle mlerin ya d a pe rso ne lin örgütle nmesi ile uğra şan b ir sistem o la rak tan ımla ma kta dırla r. Bir tak ım eğitim bilimc ile ri ise e ğitim progra mın ı ko nu a la nı ya da iç erik olarak d üşü nürler (De mire l, 1 99 7).
Ta ba (19 62, s: ll) eğitim p ro gramının şu ö ğe lerde n oluşma sı ge re ktiğini b elirtmiştir. He defle r ve h ed e f da vran ışla r, içe riğin se ç imi ve ö rgütle n me si, öğre nme ö ğre tme sü rec i ve h ed ef le rin d e ğe rle ndirilmesid ir.
De mire l,( 1 99 7)’e göre e ğitim p rog ra mı öğre ne ne oku lda ve ok ul
d ı şın da pla nla nmı ş e tk inlikler yo lu yla sa ğla na n ö ğren me ya şan tıla rı d üze ne ğidir.
Ertü rk (1 984 ) e ğitim progra mın ı ye ti ştirilme k isten e n bireyin ge çirme si d üşü nülen ya şa ntıla r o la ra k ta nımla mı ştır. Ertürk eğitim p ro gra mı ye rine yetişek ifa desini kulla nma ktad ır. Ye tişeği, öğre nc i a ç ısın da n "e ğitim ya şa ntıla rı d üze ni" , öğre tme n aç ısında n " eğitim d urumla rı d üzen i" ' ola ra k a dla ndırma ktadır.
Birç ok e ğitimci tarafın da n f arklı yönle ri vu rgu lan ara k tan ımı ya pıla n eğitim pro gramının e ğitimde iste nilen he de fle re va rılmasın da işe ya ra ma sı iç in ba zı n itelik le re de sa hip o lma sı ge re kme kte dir. Bu n ite likler e ğitimin da ha b ilimsel, ge leceğe yö ne lik ve so s ya l b ak ımdan d a ha fa yda lı olma sını s ağla r. Bu neden le bir eğitim progra mın da o lma sı ge re ke n n ite lik ler şunla rd ır;
1 - İş le vse llik : Öğre tile n bilgi ha ya tta geç e rli o lan işe ya rayan kon ula rı k a psa r.
2 - Esne klik: Bire y ve ç evre öze llikle rini, fiziki-psiko lojik ö zellik ler ve ö ğren me ba kımında n b ire yse l f arklılık la rı, bilim ve te 1 aıi ği dikk ate a lır. Oku lla rın a maçla rını ge rç e kle ştirme sini sa ğla r.
3 - To plumsa l d eğerlere ba ğlı o lma : Eğitim prog ra mı iç inde bu lu nd uğu to plumun id ea llerin i ve fe lsef esini yan sıtır.
4 - Eğitimcile re iyi bir ka yn ak o lma: Eğitim p ro gramı iyi b ir me tot o lma öze lliği taşımalıd ır.
5 - B ilimsellik: Eğitim p rogra mın da ki d ers ko nu la n değişme ve ge li şmele re uygu n olma lıdır.
6 - Uy gula na bilirlik : Eğitim p rogra mı gelişe n ve de ğişe n din amik b ir ya pıda olmalıdır
7 - Ama çla ra yöne lik olma : Eğitim pro gramı uy gula nd ık tan son ra u laşılması ge re ken ama çla ra u la şılma lıd ır.
8 - Eko nomik olma : Eğitim p rogra mı iç in de ye r a lan amaç la r, içerik, d e rslerde ku lla nılan yö nte mle r. a raç -gereç le r ve değe rlen dirme
te kn ik leri gib i faaliye tle rin ge rçek leşme sinin bir ma liye ti va rd ır.
B un la rın e kon omiye u ygun olması ge rekir. (He sap çıoğlu, 199 4, s: 77-7 8, Çe t, 20 00 den alıntı).
Eğitim p ro gra mı ile ö ğre tim progra mı ka vra mı a ra sın da ki fa rk, ö ğretim progra mının de rsle ri ve de rs içe rikle rini iç ine alma sıdır.
Eğitim p rog ra mı ok ulda ve o ku l dışında p la nla nmış etkinlikle r yo luyla sa ğla na n öğre nme yaş an tıla rı d üzen e ği, öğre tim pro gramı ise b ire ye k a za nd ırılma sı dü şün üle n b ir d ersin ö ğr etimiyle ilgili tüm e tkinlikle ri k a psa ya n ya şa ntıla r düze ne ğid ir. Öğre tim p rogra mı iç ind e ye r ala n ve d e rsle ilgili olan e ğitim faa liyetlerinin siste ma tik bir şe kilde d üze nlen mesi de ders p ro gra mı ka psa mı içe risinded ir. (De mire l, 1 997, s:6 )
2. 2. Program Geliş tirme
Eğitimc ile r öğre nc ile rin k i şise l ihtiyaç ları ve ilgile ri, ok ul d ı şın da ki ya şa ntıları ve oku lda ki ya şa ntıla rı ile u ygun o lan en iyi ö ğren me çe vre lerin i ka p sayan p ro gra mlan o lu şturma lıd ır. Mo de rn te kn oloj i top lumunda d eğişik lik le rin h ızla a rtma sı pro gra mla rda ye nilik ih tiyac ını orta ya ç ıka rmı ştır. İns an bilgisi ve ye ni iş ala nla rı h ızlı bir şe k ilde a rtma kta ve de ğişmek te ve öğre nc ile rin b u d eğişime u yu m sa ğlaya bilme leri için, e ğitimin asıl a ma cın ın n asıl ö ğren ile ceğini ö ğre n cile re öğre tme k olması ge rek me k te dir. Uzman lar ö ğren men in n asıl olaca ğı ha kk ın da ge niş b ir araştırma ya para k, eğitim p ro gra mların ı en iyi şe kilde dü zen le me lidir (Macd on ald, 1 971 ).
Eğitim p rog ra mın ın a ma ç, içe rik, öğre nme -ö ğretme süreci ve d eğe rlen dirme ö ğe le ri arasın da sü re kli bir ili şki va rdır. Eğitim p ro gra mların ın planla nma sı, u ygulan ması, de ğerle n dirilme si ve bu d e ğe rle ndirme so nucu na göre e ğitim progra mı içerisin de ye r a lan ö ğe ler a ra sındak i ilişk ile rin ye n id en düze nlen mesi sürec ine p ro gra m ge li ştirme den ir.
Pro gra m ge liştirme, ha zırla nmış bir progra mın a raştırma cı b ir ya klaşımla uygula mad a ge liştirilme sidir. Eğitim p rogra mla rın ın u ygulan masında e n iyi so nu çla rı almak iç in ya pıla n e tkinliklerin tü mü
p ro gra m ge liştirme ka psamın a gire r (V arış, 1 996, s: 1 6).
Pro gra m ge liş tirme ye yön elik ik i te me l ya kla şım va rd ır (Er de n, 1 99 8, s:4 -5):
1- E ğitim pro gra mı b ir siste m ola ra k e le a lınır ve p ro gra m o rta k bir amaca h izme t etme k iç in o rga n ize olmuş öğe le rin ka rma şık b ir b ütün ü ola ra k ka bu l ed ilir. Bu na gö re progra m ge liş tirme o bj e ktif, e vre nse l ve ma n tıklı o lma lıd ır. B u ya kla şımı sa vu nanla r eğitim a maçla rının ön ce den be lirlen ip, aç ılılık la orta ya kon ab ile ceğini sa vunma kta dır. İçerik, to plum ve öğre nc i öze llikle ri ama çla rın ın b e lirle nme sinde d ik ka te alınmalıd ır. Amaç la r b elirle nd ik te n son ra, iç e rik, yö nte m ve öğre nme o rta mı b elirle nir. De ğe rle nd irme ile de a maçla ra ula şma derece si be lirle nir.
2 - Ö ğre nc i ve e ğitim pro gramı süre ci ö ne mlidir. B u ya klaşıma göre e ğitimin tü m son uç la rı ve süreç leri önce de n b ilineme z. Sü reç a mca, a maç öğren cile rin ih tiyaç ve eyle mlerin e gö re belirlen ir. Bu görüşü sa vu na nla r esn ek, prob le m ve öğre nc i faaliye tle rinin merke zde o lduğu pro gramla rı ö ne rme kted irler. Uzma n görüşü nde n ç ok öğ re nc i ve öğre tme n görü şleri, duygu ve dü şün cele ri, kişisel te rc ihle ri p ro gra m ile ilgili a lına ca k ka ra rla rı e tkile r.
Pro gram geliştirme, va r o la n progra mı u ygularke n ya pılan a raştırma la rla ge liştire re k, öğre nc ilerde o lma sı iste nen da vra nı ş d e ğişik liğin i ge rç e kle ştirme k o lmalıd ır. Pro gram geliştirme o bje ktif ve rile rin e lde e dilme sini ge re ktire n uygu la ma lı bir a ra ştırma sü rec id ir.
B ir progra mın ge liştirile b ilmesi iç in ön ce likle pro gramın k ap sad ığı tü m fa ktörle rin, öğre tme n-öğre nc i, ok ul, çevre , a raç, ge re ç vb.
ge li şmes i gerek ir.
Pro gra m ge liştirme e tkinlikle rinin pla nla nma sı a şa masın da, ü lke e ğitimin in ve programı ge liştire cek ku rumu n ge ne l amaç la rın ın in celen mesi, programın uygu la na c ağı to plumun ve e ğitilec ek b ire yle rin ince le nme si ve öze l a maç la rın be lirle nme si e tkinliklerine
ye r verilir. Y ürü tme, pla nlama aşamas ın ın uygu la ma ya ge ç irild i ği a şamad ır (Altun, 1 99 1, Çe t 200 02 de n alın tı s1 7-1 8).
Pro gra m ge liştirmed e d eğe rlen dirme sürec i öne mli bir ye r tutar.
Öze llik le a lan a ra ştırmala rı progra mda ge liştirilmesi gereke n ö re lerin b e lirle nme si aç ısınd an ön em a rz e de rle r. Y ap ıla n araştırma ların d e va mlılığı progra m ge liştirme nin de de vamlılığın ı sağlaya n b ir sü re ç tir.
2. 3. Program Değerlendirme
Eğitim ge le c e k ne sille ri top lumda ki ye rlerine h azırlar ve e ğitimc iler eğitimin ge re k tird i ği he de fle ri, araç-ge re ç ve öğre tim p ro gra mların ı hazırla ma k ta n kaçına mazla r. Progra m d eğ e rlen dirme e ğitimc ilere ve e ğitim ha k kında ka rar ve re ce k o la n k işile re eğitimin n ite liği h ak kınd a e ğitim siste minin he r dü ze yin de bilgi verir.
Ge li ştirilmesi gere ke n progra m ve na sıl geliştirilme si ge re kti ği h a kkınd a ka ra r ve rmek pro gra m de ğe rle ndirme nin amac ıd ır.
Eğitimc iler progra m içeri ği öğre tim me totları araç gereç seç imi, to plumun ihtiya çla rını k a rşılayaca k bireyle rin ye tişme si vb . ko nu la rla ilgili olma lıdırla r. Oku lla ra ve ö ğre tmen le re ve rile n p ro gra m ne ka dar iyi o lu rsa e ğitimin ka lite si de o ka dar iyi o lu r.
Pro gram ge liştirme e ğitimin h e de fle rini ve bu h ed eflerin o luşturduğu ö ğre ni m iç e riğin in uygun bir şe kilde se çilmesin i k ap sa r.
Pro gra m d eğerlen dirme nin amac ı isten ile n h edeflere ulaşma d erece sini b e lirle mektir. B ir eğitim p ro gra mı b irç ok yönd en de ğe rle nd irile bilir.
Eğitimc iler b ir p ro gra mı de ğerle n dirirk en p olitik ve ek on omik yön ünd e n ço k e ğitim yö nü nde n d eğe rl en dirirle r. Da ha iyi p ro gra m d e ğe rle ndirme me totla rına ih tiyaç d uyulması p ro gra m d eğe rlen dirme k on usun da ki ge li şme le ri h ızla nd ırmıştır. De ğe rle ndirme metotla rı te stle r, a nke tler, gözlemler vb. he de fle rin başa rısı ha k kınd a ka nıt to plama k iç in ge re klidir (Golby, 1 97 5).
Eğitim p ro gra mını d e ğe rle ndirme ne de nle ri (R on ald, 1 989, s: 2 38, Çe t, 2 00 2’d e n a lıntı, s:14):
1 - Ku lla nılan pro gramın yete rli olup o lma dığı,
2 - Pro gram iç in sarf e dile n ç a ba, zaman ve pa ra son u_u nd a iste n en so nu çla rın e lde edilme de re ces i,
3 - Programın diğe r progra mla rd an ne tür fa rkının o ld uğu , 4 - Programın ne kada r ideal b ir pro gram olduğu ,
5 - Program ile ilgili ne yap ılması gere ktiği ha kkın da fikir edinme k.
De ğerle n dirme ka vra mı ço k fa rklı a nlamla rda k ul1a nılır. Ok ul p ro gra mların ın h edeflerin i, ya pılan fa a liyetle ri, progra md a ça lışan in san la rın niteli ği, öğre nc ile rin k apa sitesi, k ullan ıla n a ra ç -gereçle r vb.
d e ğe rle ndirme ka psa mı iç in de düş ünü le b ilir. Bir okulun ne yi ö ğretme si gerek ti ği o kulla rın e ğitim konusu nd a ba şa rılı o lu p olma dı ğı, o ku lla rın ha ngi k onu la rda yete rsiz ka ld ığı k onu ların da araştırma ya pmak ta değerlen dirme ka psa mı iç ine gire r (Ta ba, 19 62).
Değe rlen dirme f arklı kate go rideki in san lar ta rafınd an çeşitli d üze yle rde ya pıla bilir. Değerlen dirme de ö ne mli olan p rogra mın e tkililiği ha kk ın da ya d a u la şılan hed eflerin de re cesi ha kk ında bilgi e d in me k tir. Örne ğin ; ma te matik iç in a yrıla n za man ye terli mi?
Ma te matik progra mı mate matiği ge re k tiği gib i ö ğre te biliyor mu?
Öğretme nler de ğerle nd irmeyi u ygulad ıkları
ku rsu n h ed eflerine ula şıp ula şma dığını b elirle me k iç in ya pa r. Öğren cile r ne öğren dikle ri ha kk ın da, o nla rdan b ek len en b a şarın ın de recesi ha kk ın da f ik ir be lirte re k de ğerlen dirme ye k a tılab ilir. Aile ler d e progra mı, ç oc u klarının ba şarılı o lup olmad ığına b a ka ra k de ğerle n dire bilirler.
Eğitim sü rec in de iki tü r de ğerle n dirme ya pılır.
1- Ö ğre nc inin ye ten eğinin, sın ıf iç ind ek i da vra nı şların ın ve göste rmiş old uğu p erformansının not ile de ğerle n dirilme si dar k a psamlı bir d eğerlen dirme dir.
2- He de fle rin b elirle nmesi ile ba şla yan , b u h ede flerin ba şa rısı
h a kkınd a k an ıt topla mayı, ka n ıtları yorumla ma ve öğre nc ilerin ye te rliliği h ak kında k arar ve rme yi ka psa ya n ve p rogra mda ya pılma sı ge re ke n de ğişik likler h ak kınd a kara r ve rme ile sona e ren bir süreçtir.
Eğitim p ro gra mı ö ğr en cile rin öğre nme sine ya rd ımc ı o la n b ir plan o lduğun a gö re de ğe rle nd irme öğre nmen in etkili olup olmad ığını sın ama k olma lıdır. De ğerle nd irme yap ılma da n öğre tim du ru mu h a kkınd a ka rar verme k ola na ksızdır. Progra m p la nlama ve d e ğe rle ndirme, eğitim s üre c in i h ızla nd ıran çe şitli a ktivite le ri iç ine a lır:
1 - Eğitimin h edef lerin i ta nımlama k,
2 - B u he def le re öğre nc ileri ulaştırma sı ge re ke n yön te m ve tek nikle ri te spit etme k,
3 - U y gun yö ntem ve te knik le ri belirle ye bilme k iç in öğre nc ilerin se viye sin i iyi bilmek ,
4 - Öğre nc ile rin b u hed ef lere u la şma de re cesin i ölç mek (Ta ba, 196 2).
De ğerle n dirme s ürec i iç inde yap ılma sı gere ke nle r:
1 - Pro gram ha kk ın da bilgi sa h ib i o lma, n eyin de ğe rle nd irilec eğini b ilme k,
2 - Pro gramı de ğe rle ndireb ilme k için b ir plan ge liştirme, ne ka d ar d e ğe rle ndirile ce ğin i ve ö ne mli ola n eld e e dilmek is te nen şe yin ne o lduğun u tan ımla mak ,
3 - De ğe rle nd irme hak kınd a yap ıla n a ra ştırma la rı o kuma k,
4 - De ğerle n dirme ça lışma sını o lu şturma, ha ngi fa ktörlerin d e ğe rle ndirme de ele a lınaca ğın ı be lirleme, değe rlen dirme ye yön veren a maçla rı açıkç a ifa de etme k,
5 - De ğe rle nd irme mod elle ri ha kk ın da bilgi to plama k, 6 - Etkili bir ölçme yö ntemi oluşturmak,
7 - D eğerlen dirme sistemleri içind e n u ygun olan ın ı seçme,
d e ğe rle ndirme nin de ğe rin i be lirle ye n krite rle ri ta nımlama ve bu k riterleri sistema tik bir şe k ilde ku lla nma k,
8 - Uy gun ve ri to plama yönte min i k ullanma k ; 9 - Uy gun ve ri a na liz yö ntemini ku l1a nmak,
1 0- Pro gra m h ak kınd a k arar ve re bilmek iç in de ğe rle nd irme so nuç la rını k ul1a nma k.
1 1- D eğerlen dirme son uç la rını yorumla mak (Sa nd e rs, s: 1 18 6– 118 7).
De ğe rle nd irme, öğre nc ilerin ka litesi ve eğitimin ye t erlili ği h a kkınd a ka ra r vereb ilme k iç in eğitim ve ö ğre tim uy gula mala rını iyi b ir şe kilde yan sıta bilmelidir. He def le r iyi bir şek ilde belirle nme lid ir.
Eğitim p ro gra mın ın birç ok h ed efleri vardır: bilgi e d in me, ye ten ek ge li şimi, da vra nış ve tutum de ğişikliği vb . De ğe rle nd irme sü re kli ve k ullan ıla n a ra ç -gereç le r ge çerli olmalıdır. De ğe rle nd irmed e ç ok ç e şitli k a nıtla r e ld e e dilme li, son uçları yoru mla ma, gö zle ne n ola yla rı ta nımla ma, sınav sonu çla rı vb . De ğerle n dirme b ilgile rin e lde e d ile bilece ği ge niş bir ka yn ağa sa h ip o lma lıd ır. Pro gra mın u ygulan dığı k işilerin özn el fikirle ri h ak kınd a b ilgi top lama k gerek ir.
Pro gra ma ka rşı ola n tutumla r, düş ünc e le r p ro gra mın ye terliliği h a kkınd a ip uç la rı verir.
2. 3. 1 Değerlendirme Çeşitleri
De ğe rle nd irme, ku lla nıla n kıya sla ma e sasın a göre ve yö ne lik o lduğu a ma ca göre ya pılab ilir. Kıy asla ma es asına göre ya pılan d e ğe rle ndirme ke nd i iç inde ikiye a yrılır;
B unla r n orma dayalı ve he defe da ya lı değe rlen dirme dir (Ertürk, 1 97 5).
Norma d aya lı d eğerlen dirme bire yle ri birbirle riyle ka rşılaştırma ve se ç me sö z k onu su o ld uğund an pro gr am de ğe rle nd irmele rin de h e de fe d a ya lı d e ğe rle ndirme d aha uygu ndu r. Prog ra m ge liştirme ç a lışma ların da ö nemli ola n öğre nc ilerin iste nen h edef d a vra nışla rı
k a za nıp ka za nma dıkla rıdır(De mirel, 19 97 , s:15 9).
Değe rlen dirme yön elik olduğu a maca g öre ya pıldığın da d a üç e a yrılır; girişte, süreç te ve ç ıkışta ya pıla n de ğe rle ndirme dir (B lo om, 1 97 1; Demirel, 199 7' de n a lıntı, s:1 59 )
Tanılayıcı de ğerlendir me: Programa girişte, program öncesinde ö ğren cile rde k i bilişse l da vra nış, duyuşsa l özellik ve de vinişse l b e ce rile ri tan ıma k iç in ya pıla n d eğerlen dirme dir. Öğre nc ile rin ne k a da r öğren e bilece kle rini te spit e tme k için on ların yete ne k ve k a vra m b ilgisi dü zeyle rin in d e b ilinme si ge rekir. Pro gramın sürek lili ği ve
Tanılayıcı de ğerlendir me: Programa girişte, program öncesinde ö ğren cile rde k i bilişse l da vra nış, duyuşsa l özellik ve de vinişse l b e ce rile ri tan ıma k iç in ya pıla n d eğerlen dirme dir. Öğre nc ile rin ne k a da r öğren e bilece kle rini te spit e tme k için on ların yete ne k ve k a vra m b ilgisi dü zeyle rin in d e b ilinme si ge rekir. Pro gramın sürek lili ği ve