BURSA CİVARINDA KEŞİF GEZİLERİ
İnalcık Hoca, 1990’lı yıllarda Amerika’dan Türkiye’ye döndüğünde, eski bir öğrencisi olan Prof. Dr. Yusuf Oğuzoğlu, hocasını sürekli Bursa’ya davet ederek, son araş-tırmalarında Bursa’ya da katkı yapmasını sağladı. Yusuf Hoca, bu yıllarda İnalcık Hoca ile beni tanıştırmış ve araştırma gezilerinde de, Hoca’ya rehberlik yapma görevi verilmişti. Halil Hoca’nın 10 yıl kadar süren bu araştırma gezilerinde rehberlik yaparak, hem Hoca’ya katkı yaparken, ben de böylece Hoca’nın “rahle-i tedris”inden geçmiş oldum.
İnalcık Hoca, Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemini anlamak için Bursa bölgesinde yaptığı araştırma gezileriyle, Türk tarihçi-liğinde yeni ve farklı bir anlayışın öncüsü oldu. Tarihin masa başında yazılamayaca-ğını gösterdi… Nitekim Osmanlı Devleti’ni kuranların gittiği yerlere aynı yollardan giderek, olayları anlamaya çalıştı. İnalcık Hoca, Kuruluş Devri’nin ana kaynağı olan İshak Fakîh’e dayanan anlatıları dikkate alarak; Osman Gazi’nin gittiği yollardan giderek, gerçekten de sözü edilen yerleşim yerlerinin olup-olmadığını etüt etti. Böyle-ce ilk kroniklerde yer alan Kuruluş Dönemi bilgilerinin birer kaynak olarak kullanı-lıp-kullanılmayacağını test etti. Bu amaçla uzun araştırma gezileri yaptı.
Bu geziler sonunda, Osmanlı Devleti’nin ku-rulduğu topraklar olan Bursa ve çevresinde bilinmeyen tarihsel yerleşim yerleriyle yeni bilgiler açığa çıkarıldı. Bu yeni bilgiler sayesinde, sadece Bursa’ya ilişkin yeni bilgiler ortaya çıkmamış, Osmanlı Kuru-luş Devri’nin de birçok sırları aydınlanmış olmuştu. Yabancı tarihçilerin birer “masal” veya “karadelik” olarak nitelediği Kuruluş Devri’ne dair bilgilerin büyük ölçüde doğru olduğu, yapılan keşiflerle ortaya çıkarıldı.
BURSA VE OSMANLI ARKEOLOJİSİ
Osman ve Orhan Gazi’nin fetih bölgesi olan Bursa çevresindeki Bizans ve ilk Osman-lı yerleşim yerlerinin önemli kısmından bugün hiç bir iz bile kalmadığı bilinmekte-dir. Bu kale ve kentler; defalarca yeniden kurulduğu için eski yerlerini belirlemek çok güç olmuştur. Buna, yıllar içinde gerçekle-şen isim değişiklikleri de eklenince, bu eski kale ve yerleşim yerlerini belirlemek daha da güçleştir. İşte bu nedenle İnalcık Hoca, Kuruluş Dönemi’ni anlamak için sadece bölgede yapılacak “araştırma seyahati” ve “toponomi araştırmalarının” yeterli olama-yacağını vurgulamıştır. Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi’nin birçok eserinin toprak altında kaldığını, bu nedenle bu eserlerin bir arkeolojik çalışmayla ortaya çıkarıla-rak değerlendirmenin gerekli olduğunu belirtmiştir. Bir kaynak olarak Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Devrini anlamak için, arkeolojik metotlarının da kullanması ge-rektiğini söylemiştir. Kendisi de bizzat bu düşündüklerini gerçekleştirmek üzerede çeşitli girişimlerde bulunmuştur.
İnalcık Hoca, karanlıkta kalmış olan Kuru-luş Dönemi’nin aydınlanması için, üniver-sitelerimizde artık ‘Osmanlı Arkeolojisi’ kürsülerinin açılmasını önermiştir. Bugün arkeoloji literatüründe “Geç Bizans Devri” olarak anılan “Osmanlı Kuruluş Dönemi”, özgün bir arkeolojik dönem olarak nitelen-dirmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu amaçla kurucusu olduğu “Bursa Araştırmaları Vakfı” tarafından, İnalcık Hoca’nın baş-kanlığında, Bursa Hisar içindeki “Bithiynia Sarayı Kazısı” yapıldı. Bu kazı, aynı
zaman-da tarihimizde ilk “Osmanlı Arkeolojisi” olarak literatüre girdi. Daha sonra, yine İnalcık Hoca’nın isteği ile Bursa’nın kuşatıl-ması sırasında ilk Osmanlı yapıları olarak kayda giren Ak-Timur kalesinde bir yüzey araştırması da uzmanlarca yapıldı. Ak-Ti-mur Kalesi, tüm çabalarıma karşın tescil bile edilmedi. Hazırladığım kapsamlı tescil dosyası da, Kurul’da kayboldu.
BURSA’NIN FAHRİ HEMŞERİSİ…
İnalcık Hoca’nın halası Bursalı bir aktar ile evliydi. Bu nedenle daha 5-6 yaşlarında, yani 1922 yılında ilk kez Bursa’ya gelmişti. İnalcık Hoca Bursa’yı, daha Osmanlı dev-rinden bu yana sürekli gözlemiş, sevmişti. Hayatında ilk kez trene, Bursa’da binmişti. İşte akrabalık nedeniyle başlayan Bursa’yla bağı, İnalcık’ın araştırmalarında çok daha ileri bir noktaya geçmişti…
Sonraki yıllarda Bursa’ya defalarca geldi. Bursa’ya ilişkin onlarca yazı yazdı. Bursa için Yeşil Türbe kadar önemli olan kadı sicillerini, Yeşil’deki köhne bir odadan kur-tarıp tamir ettirip müzeye kazandıran da, yine İnalcık Hoca olmuştu. Yazdığı yüzlerce bilimsel araştırmasında, yok olmakta olan işte bu Bursa Kadı Sicilleri’nden yararlan-dı. Bursa’ya akademik olarak çok büyük katkılar yapan İnalcık Hoca, Bursa’dan da gerektiği ilgiyi gördü. Uludağ Üniversite-si kendiÜniversite-sine fahri doktora unvanı verdi. Osmangazi Belediyesi Halil İnalcık’ın adını, Muradiye’de bir sokağa verdi. Bursa Büyük-şehir Belediyesi de, İnalcık Hoca’yı tüm bu katkılarından dolayı “Fahri Hemşeri” kabul etti.
İnalcık Hoca’yı yitirdik ama eserleriyle, hizmetleriyle hem ülkemizde, hem de Bur-sa’da saygıyla anılmaya devam edecektir.
Kazvin şehrinin ünlü Saad-Al Saltaneh Kervansarayı’nda gerçekleştirilen toplan-tı, İran ulusal marşı ve Kur’an tilaveti ile başladı. Uluslararası bir toplantı olması nedeniyle İran devlet adamlarının yoğun katılım gösterdiği toplantının açılışın-da; Tahran Belediye Başkanı Dr. Ghalibaf, Ulaştırma ve Kentsel Kalkınma Bakanı Dr. Akhoondi, İslami Şehir Konseyi Başkanı Fasihi Ramandi’nin yanı sıra; Kazvin, Şiraz, Trabuzan, İsfahan gibi tarihi şehirlerin belediye başkanları da birer konuşma yap-tı. Kazvin İmamı Ayatollah Abedi, Kazvin Vilayeti Valisi Dr. Hemmati, Kültürel Miras, El Sanatları ve Turizm Örgütü Başkanı Dr. Slotanifar, İran İslam Parlamentosu Kazvin Temsilcisi Dr. Davood Mohammadi, Tarihi ve Kültürel Mirasın Korunması ve Yeni-lenmesi Fonu Başkanı Dr. Pouyandeh ve UNESCO İran İslam Cumhuriyeti ve
Türkme-nistan Temsilcisi Laroche de konuşmacılar arasında yer aldı.
İpekyolu şehirleri arasındaki ilişkilerin iyileştirilmesi, şehirlerin kalkınması, bu şehirlerin karşılıklı işbirliği, kişisel ve kurumsal anlamda bu sürece kimin nasıl katkı koyabileceği konularında gerçekleş-tirilen toplantının ilk oturumunda Bursa da yer aldı. Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe’nin gönderdiği mesajı davet-lilere okuyan Kültür ve Turizm Daire Başka-nı Aziz Elbas, daha sonra da, ipeğin Uzak Doğu’dan Avrupa’ya gidiş yolculuğunu ve Bursa’nın rolünü anlattı. İpekyolu şehirleri arasındaki işbirliğinin bugün de eski düze-ye gelmesi için öncelikle ipekçilik konusun-da yeni uygulamaların yapılması gerekti-ğini kaydeden Elbas, Bursa’da son yıllarda bu alanda yoğun bir çalışmanın olduğunu
bildirdi. İpek üretiminden, üretilen ipeğin işlenmesi ve ürün haline getirilmesi süre-cine kadar her noktaya belediye desteği sağladıklarını kaydeden Elbas, “Hatta, pek çok tarihi eserimizi restore ederek ipek-çilik alanında işlevlendiriyoruz. Yüzyıllar boyunca ipek ticaretine evsahipliği yapmış tarihi mekanlarımız, bugün de ipekçilik sektörüne katkıda bulunuyor.” dedi. Elbas ayrıca, Başkan Altepe’nin mesajın-da mesajın-da yer alan, Dünya İpek Yolu Şehirleri Forumu çatısı altında, bu şehirler arasında bir “Müzeler Birliği” oluşturulması önerisini de yineledi.
İki gün süren toplantıların ardından İpek Yolu Kervanı Anıtı’nın açılışı ve daha sonra da Kazvin’deki tarihi anıt ve mekanların ziyareti de gerçekleştirildi.