Psikolojik Faktörler

Psikolojik faktörler ile marka duyarlılığı arasında pozitif yönlü bir ilişki ol-duğu gençlerin giyimde marka duyarlılık düzeylerinin, psikolojik faktörlerden etkilendiği tespit edilmiştir (Sönmez, 2009, s. 116). Önceki diğer çalışmalarda giyimde ergenlerin marka duyarlılığını etkileyen bu faktörler; tüketici yetkinliği, benlik saygısı, moda yenilikçiliği, ilgilenim, algılanan ürün yoksunluğu, marka bilinci ve tüketici kibri olarak incelenmiştir.

Tüketici yetkinliği

Yetkin tüketici, ihtiyacına ve imkânlarına göre harcama yapma, haklarını sa-vunma, reklamlara karşı uyanık olma, memnun olmadığında şikâyet etme gibi sosyal açıdan arzu edilen önleyici ve savunmacı tüketici davranışlarına sahip ola-rak tanımlanmaktadır. Gençler özellikle düşük deneyim seviyelerinde ve moda gibi dış etkenlere ve akranlarının fikirlerine karşı güçlü geçirgenlikleri nedeniyle savunmasız kalabilmektedir. Ailelerin; kendi paralarını yönetme, karşılaştırmalı alışveriş yapma, fiyat-kalite oranını karşılaştırma gibi davranışları çocuklarına kazandırmalarının yanı sıra medya ve akranlar da marka tercihlerinin veya mar-ka duyarlılığının geliştirilmesi gibi tüketimin dışavurumcu ve sosyal yönlerini öğrenmekle daha sık ilişkilendirilmiştir. Konuyla ilgili sadece birkaç çalışma ol-masına rağmen, yazarlar gençlerin tüketimin çeşitli yönleriyle ilgili becerilerden – veya yeterlilikten – yoksun olduğu konusunda hemfikirdir. Gerçekten de marka duyarlılığı ile tüketici yetkinliği arasında negatif ilişki tespit edilmiştir. Diğer bir ifade ile marka duyarlılığı arttıkça tüketici yetkinliğinin etkisi azalmaktadır. Bu durum araştırmaya katılanların iyi tavsiye edilen tüketime katılma olasılıklarının daha düşük olduğunu göstermektedir. Bu nedenle giyim markalarına olan ilgi akılcı tüketim yoksunluğunu yansıtabileceği için dikkat çekmektedir (Beaudoin ve Lachance, 2006, s. 324; Lachance ve Bernier, 2004, s. 433).

Benlik Saygısı

Benlik saygısı, kişinin kendine atfettiği değerdir. Olumlu benlik saygısını koruma motivasyonu, bireyleri belirli ürünleri, markaları ve giyim tarzlarını tü-ketmeye teşvik etme veya caydırma eğilimindedir, çünkü onlar giyim seçimleri yoluyla kendilerini en iyi şekilde sunmakla ilgilenirler. Giyimin bireylerin dış görünüşünü ve benlik saygısını artırabileceği bilinmektedir. Özellikle ergenlik döneminde giyim, benlik saygısı ile ilişkilendirilen önemli bir sosyal etkileşim aracıdır. Ergenlerde benlik saygısı ve marka duyarlılığı arasında olumlu bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. 317, 325. Bu durum, markaya duyarlı olan gençlerin bulunduğu sosyal sınıf veya grup içinde kabul gören veya popüler olan markalı giyim ürünlerini tercih ederek benlik saygısını koruma veya geliştirme davranışı sergilemeleri olasılığını yansıtabilir.

Moda yenilikçiliği

Rogers (1983) yenilikçilik seviyelerini; yenilikçiler, erken benimseyenler, er-ken çoğunluk, geç çoğunluk ve gecier-kenler olarak sınıflandırmıştır. Bu sınıflamayı esas alarak yapılan bir çalışmada, marka duyarlılığının ergenler arasında moda

“uyumluluğunun” artan bir işlevi olduğunu gösterilmiştir. Bu tespit, moda be-nimseme sürecinde, ergen moda yenilikçilerinin geride kalanlardan önemli ölçü-de daha fazla markaya duyarlı oldukları, erken çoğunluktaki ergenlerin, modayı erken benimseyenler olarak tanımlananlara göre markalara karşı önemli ölçüde daha az duyarlı, geciken ergenlerin, geç çoğunluktakilere göre markaya daha az duyarlı oldukları, geç çoğunluğu oluşturan ergenlerin erken çoğunlukta tanımla-nanlardan önemli ölçüde daha az markaya duyarlı oldukları anlamına gelmek-tedir (Beaudoin vd., 2003, s. 28). Diğer bir ifade ile ergen yenilikçiler ve erken benimseyenlerin, markaya en duyarlı gruplar olduğu ve sonraki moda tüketicileri için model olarak oynadıkları rol nedeniyle modanın yayılması sürecinde önemli oldukları ifade edilebilir. Yenilikçilerin ve/veya erken benimseyenlerin en azın-dan markalara maruz kalma sağlayarak daha sonraki moda benimseyenleri etki-ledikleri de ifade edilebilir.

İlgilenim

ilgilenim, olayları, nesneleri veya ürünleri algılarken onlara ne derecede önem affettiğimizin ve onları kendimizle ne kadar alakalı bulduğumuzun bir gösterge-sidir. Tüketicilerin ilgilenimi bir ürün kategorisine, bir markaya, bir satın alma

Ergenlerin Giyimde Marka Duyarlılığının Belirleyiciler

durumuna veya pazarlama iletişimi mesajına yönelik olabilir (Odin vd., 2001, s.

78). Üç tür ilgilenim bir tüketicinin marka duyarlılığı düzeyini etkiler: belirli bir ürün kategorisine ilgi düzeyi, satın almayla ilgili risk düzeyi ve belirli bir benlik imajı yaratmaya ilgi düzeyi (Workman ve Lee, 2012, s. 207). Giyim genellik-le yüksek ilgigenellik-lenimli bir ürün olarak kabul edilir (Radder ve Huang, 2008, s.

233). Kapferer ve Laurent (1983), markalar arasındaki farklılıklara olan inancın marka duyarlılığını belirleyebileceğini ve ilgilenim düzeyinin marka duyarlılığı düzeyini etkileyebileceğini göstermiştir (Kim ve Sung, 2009. s. 508). Tüketici ilgilenimi, belirli bir ürün kategorisinde marka duyarlılığı ile en doğrudan özdeş-leştirilen değişkenlerden biri olarak görülmektedir.

Algılanan giyim yoksunluğu

Fiziksel ve psikolojik rahatlığa ilişkin olarak giysiden hoşnutsuzluk olarak benimsemiştir. “Kness (1973, 1983) giyim yoksunluğunu, akranlarla giyim iliş-kisinden duyulan hoşnutsuzluk, tatmin olmak için yeterli giysiye sahip olamama duygusu olarak tanımlamıştır” ve yüksek düzeyde benlik kavramı, düşük giyim yoksunluğu algısı ile ilişkilendirilmiştir (Francis ve Liu, 1990, ss. 1191, 1194).

Diğer taraftan giyim, tüketim yoluyla bir varlık duygusunu onaylayarak ve belir-leyerek sembolik olarak benliği genişletme yeteneğine sahip bir araç olarak görü-lebileceği ifade edilmektedir (McNeill, 2018, s. 83). Benlik kavramları, bireyler kendileri hakkında nasıl düşündüklerini değiştirdikçe ve başkalarıyla etkileşime girdikçe zamanla gelişir. Ergenler markalı giyim ürünlerini başkalarına kendile-rini tanımlamanın ve kendi gruplarıyla ilgili belirli bir benlik kavramına sahip markaları satın almanın bir aracı olarak kullanırlar (Rhee ve Johnson, 2012, s.

76). Diğer taraftan benlik kavramının sosyal kabul alanı, akranlarına göre giyim yoksunluğu ile olumsuz bir ilişki içinde olduğu tespit edilmiştir (Lee, 1997, s.

157). Ayrıca ergenlerde benlik saygısı ve marka duyarlılığı arasında olumlu bir ilişki olduğu tespit edilmiştir (Beaudoin ve Lachance, 2006, ss. 317, 325). Tüm bunlar dikkate alındığında ergenlerde algılanan giyim yoksunluğu ile marka du-yarlılığı arasında bir ilişki olduğu varsayılabilir. Bu bağlamda giyim kararlarının güçlü bir sosyal ve psikolojik riskle ilişkili olduğu açıktır.

Marka bilinci

Marka bilinci, tüketicilerin ünlü, tanınmış ve çok reklamı yapılan markalı ürünleri satın alma eğilimi veya ünlü markalı ürünlere yönelik psikolojik tercih”

olarak tanımlanmıştır. Marka bilincine sahip tüketiciler daha yüksek fiyatın daha yüksek kaliteyi yansıttığına inanır. Ayrıca ergen tüketicilerin popüler ve yüksek fiyatlı markaları satın almayı tercih ettiği önemli tüketici karar verme stillerinden biri olarak tanımlanmaktadır (Sproles ve Kendall, 1986). Yapılan bir araştırma-da erkeklerin kadınlara göre araştırma-daha fazla marka bilincine sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu durum kadınların alışveriş yaparken daha çok bilgi aramaları er-keklerin ise bilgi arama yerine tanıdıkları markaları rahatlıkla seçmeleri ve mar-kanın adını kalite işareti olarak kullanmaları varsayımı ile açıklanmıştır (Rausch, 2002, s. 60). Ayrıca, medya kullanılan ürün yerleştirme uygulamaları, algılanan ebeveyn ve akran marka bilincinin ergen marka bilinciyle pozitif ilişkili olduğu tespit edilmiştir (Nelson ve McLeod, 2005, s. 515). Diğer taraftan Workman ve Lee (2012) marka bilinci ile marka duyarlılığı arasında pozitif yönde bir ilişki olduğunu tespit etmişlerdir. Bu sonuçlara göre aile, akranlar ve medyanın marka bilincini ve dolayısıyla marka duyarlılığını etkilediği ifade edilebilir.

Tüketici kibri

Tüketici kibri, (1) fiziksel görünüm yönünü ve (2) başarı yönünü kapsar. Ay-rıca, bu iki tema, kişinin fiziksel görünümü ve kişisel başarıları için hem endişe hem de olumlu (belki de şişirilmiş) bir bakış açısı içermektedir. Diğer bir ifa-de ile fiziksel görünüm kibri; kişinin fiziksel görünümüne haddinifa-den fazla ilgi duyması, endişelenmesi ve/veya olumlu (ve belki de şişirilmiş) görüşü içerirken, başarı kibri ise kişinin kişisel başarıları için aşırı bir endişe ve/veya olumlu (ve belki de şişirilmiş) bir görüşü içermektedir (Netemeyer ve Lee, 1995, s. 612).

Sosyo yönelimi yüksek ailelerden gelen ergenlerin, fiziksel kibir özelliğine sahip olma eğiliminde oldukları ve bu nedenle fiziksel görünümlerine daha fazla dikkat edebilecekleri ifade edilmektedir (Chang vd., 2008, 430). Üniversite öğrencileri üzerine yapılan bir araştırmada tüketicilerin özellikle marka isimleriyle ilgili kararlarının, kibirle ilgili endişeler ve görüşler tarafından yönlendirilebileceği, fiziksel görünüm kibrine sahip gençlerin marka isimlerine karşı daha duyarlı ve bilinçli olduğu tespit edilmiştir (Workman ve Lee, 2012, s. 209). Bu durum, kibir başkalarıyla karşılaştırmayı içerdiğinden ve fiziksel görünümde, modada değişim için bir motivasyon işlevi görebileceğinden kaynaklanıyor olabilir.

Ergenlerin Giyimde Marka Duyarlılığının Belirleyiciler