Propagandanın Nitelikleri

Propagandayı, diğer kitle iletişim yöntemlerinden ayıran bir takım özellikler söz konusudur. Bu nitelikler aşağıdaki gibi sıralanmıştır (Gürgen, 1990: 140-151):

 Propagandanın hem bireylere hem de kitleye hitap etme özelliği:

Propaganda temel anlamda bireylerde düşünce değişikliğine yönelmesinin yanında, her bireyin içinde bulunduğu kitle ile bütün olarak ele alır ve bu kitle içerisindeki ilişkiler ağı üzerinden faaliyet yürütür. Her kitlede yer alan ortalama değerleri temsil edecek şekilde bir program yürütülür. Bireylerin, aidiyet hisleri ile bir kitlenin üyesi olduğunu ve yalnız olmadığını düşünmesi propagandanın başarıya ulaşmasına yardımcı olan bir durumdur.

 Propagandanın bütüncül özelliği: Reklam, halkla ilişkiler, propaganda gibi kampanyaların başarıyı yakalayabilmesi için, genel bir tema belirlenmesi ve bu temayı konu alan faaliyetlerin bütüncül biçimde farklı kitle iletişim araçları kullanılarak sunulması gerekmektedir.

 Propagandanın sürekli ve uzun vadeli olma özelliği: Propagandayı reklam, halkla ilişkiler gibi yöntemlerden ayıran en belirgin özelliktir. Propagandanın süreklilik arz etmesi ve uzun vadeli bir planda işlemesi zorunludur. Propaganda gündelik hayat içerisinde sürekli olarak mesaj vermeyi gerektirmektedir. Aksi takdirde propagandanın etkisinden uzaklaşan birey, konu üzerinde düşünmeye başlayacak ve yargılama imkânına sahip olacaktır. Bu sürecin uzun bir periyoda yayılması, istenilen düzeyde sonuçlara ulaşılması için elzemdir. Bir propagandanın hedeflere ulaşmada bireysel dirençlerin ve önyargıların tek hamlede değiştirilmesini sağlaması çok zordur.

Ancak olağanüstü durumlardaki şok etkilerine arkasını yaslayan propagandaların kısa sürede sonuç alma ihtimali söz konusu olabilmektedir. Halkla ilişkiler ve reklam ise genellikle tek bir kampanya üzerinden kısa vadeli sonuçlara odaklanmaktadır.

28

 Propagandanın örgütlü olma özelliği: Propagandanın, alanında uzman kişilerce planlanması ve uygulanabilmesi gerekmekte, bunun için de güçlü bir örgütlenmeye gereksinim duyulmaktadır.

 Propagandanın bireyleri kendiliğinden eyleme katılma ve harekete geçirme özelliği: Modern propagandanın amacı, eskiden olduğu gibi bireyleri bir öğreti ya da düşünce etrafında toplamak değil, onların sürece aktif bir katılımcı olarak dâhil edilmesini sağlamaya yöneliktir. Bu yüzden kampanyanın önceliği bireyleri etkin bir şekilde ve hızla eyleme geçirmektir. Bu noktada akla ya da mantığa hitap etmekten ziyade duyguların ön planda olduğu, coşkun ve hatta mistik bir katılım teşvik edilmektedir.

 Propagandanın insan psikolojisini ve kültürleri dikkate alma özelliği:

Bütün kitle iletişim yöntemlerinde olduğu gibi propaganda da insanın psikolojik yapısı, duyguları, tutum ve eğilimleri belirleyici konumdadır. Ayrıca iletişim kültürel kodlar ve semboller üzerine inşa edilen bir olgudur. Bu sebeple her kültürün kendine has sembolleri olacağından her topluma uygulanabilecek tek tip propaganda kampanyalarından söz edilemez. Örneğin Cezayir Savaşı sürecinde Fransa’nın Mao tipi bir propagandayı uygulaması olumsuz sonuçlanmıştır. Çünkü Mao’nun uyguladığı propaganda kendi ulusu üzerinde başarılı olmuştur. Oysaki Cezayir ve Çin farklı kültürel özelliklere sahip coğrafyalardır ve Fransızlar aynı propagandayı sömürgeci bir rolde hayata geçirmeye çalışmışlardır.

 Propagandanın zamanın genel görüş ve değerlerini dikkate alma zorunluluğu: Propaganda, en basit tabirle “zamanın ruhuna” uygun içeriğe sahip olmalıdır. Her dönemin kendi iç dinamikleri, sosyokültürel kodları, teknolojik olanakları, yerleşik tutumları söz konusudur. Jenerasyon teorisi, insan kuşaklarını belirli dönemlere ayırarak her neslin kendine has özelliklerinin belirlenmesi üzerine fikirler önermektedir. Farklı tutum ve ön yargılara sahip bu kuşakların eğilimleri ve beklentileri

29 de farklılaşmaktadır. Her dönemin kendine has toplumsal mitleri oluşmaktadır.

Toplumsal mit, bir problem, tarihin akışını değiştiren bir olay ya da özel bir toplumsal durum karşısında belirli bir iç uyum oluşturan kurgulardır. Toplumsal mitler, kitlelerde heyecan, korku, gurur vb. duygusal refleksler oluşturmaktadır. Bu nedenle, bir propaganda kampanyasının bu mitler üzerine inşa edilmesi sürecin kolay işlemesini ve başarı şansını artırmaktadır. Diğer yandan, geçmişte uygulanan propagandalara karşı geliştirilen “bağışıklık” yeni propaganda yöntemlerinin geliştirilmesini gerektirmektedir.

 Propagandanın güncel olaylarla ilişki kurma ve onları kullanma özelliği:

Kitlelerin dikkatini çekmek ve eylemsel davranışa yönlendirmek için propagandanın, dolaylı ve dolaysız biçimde temel önyargı ya da toplumsal mitleri konu edinen belirli bir aktüaliteye sahip olması gerekir. Güncel olaylar bireyleri belirsizliğin ve kararsızlığın içine çekerek kendilerini zayıf hissetmelerine yol açar. Bu koşullar, propagandanın kitleler üzenindeki etkilerinin artırılması bakımından elverişli ortamlar yaratır. Propagandaya karşı daha düşük düzeyde direnç gösterme potansiyeline sahip olan bireyler daha kolay manipüle edilecektir. “İnsan nisyan ile maluldür” sözünde görüldüğü gibi bireylerin geçmişle ilişkisi bellek ve unutma ekseninde gerçekleşmektedir. Olayların akışı çok hızlı bir biçimde değişmekte ve geçmiş artık bireylerin ilgisini çekmemektedir. Propagandanın güncellikten faydalanma biçimlerinden birisi de belirli dönemlere damgasını vuran sözcüklerdir. Toplumsal mitlerde olduğu gibi, sözcükler de aktüel yaşam ile ilgili ipuçlarını barındırmaktadır.

Propaganda dilinin bu sözcükler üzerinden kurgulanması bir aşinalık yaratarak dikkatlerin çekilmesine hizmet etmektedir.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında Berlin’de bulunan Nazi belgeleri arasında Goebbels’e ait olan 6800 sayfalık belgenin analizini yapan Doob (1968), Goebbels’in propaganda ilkelerini şöyle sıralamıştır:

30

 Propaganda yapacak kişilerin olaylar ve kamuoyu hakkında derin bilgi sahibi olması gerekir.

 Propaganda sadece bir tek kaynak elinde çıkmalı, ona göre planlanıp uygulanmalıdır.

 Bir propaganda faaliyetinin olası sonuçları bu planlama aşamasında hesaba katılmalıdır.

 Propaganda düşman kuvvetlerin politikalarını ve faaliyetlerini etkileyecek güçte olmalıdır.

 Bir propaganda kampanyasının tam olarak uygulamaya geçmesi için sınıflandırılmamış ve operasyonel bilgilerin da el altında bulundurulması gerekir.

 Propagandanın istenilen düzeyde algılanabilmesi için hedef kitlenin dikkatini çekebilmeli ve mesaj içeriğine uygun bir iletişim aracı ile yayımlanmalıdır.

 Propagandanın çıktılarının gerçek veya yalan olması yalnızca kaynağın güvenilirliğine bağlıdır.

 Düşman propagandasının amaçları, mesaj içerikleri ve etkinliği, mesaj sunumunun gücü onun görmezlikten mi gelineceğini, yoksa ret mi edileceğini belirler.

 Bildiricinin güvenilirliği, zihni yeterliliği ve olası etkileri propaganda materyalinin sansürlenip sansürlenmeyeceğini belirler.

 Düşman prestijini kırmak için veya propagandacının kendi amaçlarına uygun olması halinde düşman propagandasının mesajlarından esinlenen ya da doğrudan alınan materyaller kullanılabilir.

 Kaynağına daha az güvenilen veya istenmeyen etkiler yaratacak beyaz propagandadan ziyade, siyah propaganda tercih edilmelidir.

 Güçlü ve prestijli bir liderlik propagandacının işini kolaylaştırabilir ve daha güçlü etki oluşturabilir.

 Propagandanın uygulamaya geçileceği zaman özenle seçilmelidir.

31

 Propaganda kişilere ve olaylara yönelik bir slogan kullanılarak işlenmelidir.

 Yurtiçine yöneltilen propagandanın sonradan ortaya çıkacak olay ve olgularla yalanlanacak şekilde olmaması gerekir.

 Yurtiçine yöneltilecek olan propaganda, hayal kırıklığı yaşayan kitlelerde bu etkiyi azaltabilecek nitelikte olmalıdır.

 Propaganda kaynağına yönelik nefretin hedef değiştirilerek başka bir olaya ya da kişiye yönlendirilmesi sağlanmalıdır.