Proje tipi üretim

Bazen çok fazla özellik içeren tek bir ürün üretimi yapılması gerekebilir. Bu yerleşim sipariş tipi üretimin en uç örneğidir. Proje tipi üretimde sabit yerleşim söz konusudur. Ürün belirli bir yerde konumlanır, malzeme ve teçhizat ise ürünün yanına getirilir. Bina yapımı, uçak veya gemi yapımı örnek olarak verilebilir (Sipper ve Bulfin, 1998).

Şekil 2.8. Üretim akışına göre üretim sistemlerinde müşteri entegrasyon derecesi ve üretim hacmi ilişkisi (Jonsson ve Mattson, 2009).

Üretim sistemlerinde müşterinin sisteme dahil olma derecesi ve üretim hacmi ilişkisi Şekil 2.8.’de gösterilmiştir. Proje tipi üretimde müşteri üretime daha çok dahil olmakta, üretim hacmi ise düşük gerçekleşmektedir. Sürekli tip üretimde ise müşteri üretime çok fazla entegre değildir ve çok büyük hacimlerde üretim yapılır. Diğer üretim tipleri ise bu iki ucun arasındadır.

2.2. Çizelgeleme

Genel bakış

Çizelgeleme, işlerin etkili etkin ve organize bir şekilde kaynaklara tahsisi işlemidir (Pinedo, 2012).

Çizelgeleme hem üretim hem de hizmet endüstrilerinde operasyon kontrolünün önemli bir parçasıdır. Müşteri memnuniyetinin ve dolayısıyla pazara doğru zamanda doğru miktarda ürün sunabilmenin çok büyük önem kazandığı günümüzde etkili bir çizelgeleme sistemi işletmelerin önemle üzerinde durduğu bir konudur (Nahmias, 1997).

Genel olarak, işlerin ihtiyaç duyduğu çok farklı kaynaklar söz konusudur ve diğer yandan da kaynakların miktarı ve işler için gerekli zaman oldukça kısıtlıdır. Ayrıca işlerin belirli bir zaman periyodunda ve belirli bir sıraya göre bitirilmesine de ihtiyaç duyulabilir.

Bu dinamikler işlerin ve bunun yanı sıra kaynakların çok farklı kısıtlara sahip olabileceği anlamına gelir ve bu yüzden çizelgeleme çok karmaşık bir süreçtir. Örnek olarak, bir okuldaki derslerin çizelgelenmesini ele alalım. Buradaki iş, öğrencilerin farklı derslere atanmasıdır. Burada bir sınıfta oturabilecek öğrenci sayısı, okuldaki sınıf sayısı, ders verebilecek öğretmen sayısı, okuldaki toplam çalışma saati, ders aralarındaki teneffüs için gereken süre vb. gibi birçok kısıt söz konusudur. Görüldüğü çok basit gibi görünen bir okuldaki öğrencilere göre ders çizelgesi hazırlanması işlemi bile, oldukça karmaşık yapıya sahip bir karar verme problemine dönüşebilmektedir. Ayrıca öğrenciler, öğretmenler, ders saatleri, derslik sayısı gibi birçok kaynak kısıtının göz önüne alınması gerekmektedir.

Çizelgeleme, kaynakların çakışmalarını önleyerek dengeli bir şekilde tahsisini sağlarken, okuldaki çalışma saatlerinin eniyi şekilde kullanımını sağlayacak, ayrıca öğrencilerin ve öğretmenlerin okulda geçirdiği gereksiz zamanları da enküçükleyecek şekilde, etkin bir yapıya sahip olmalıdır. Çizelgeleme, gerçek uygulama ortamlarında oldukça sık yapılmaktadır; bunun en çok görüldüğü alanlar ise bir üretim tesisindeki işlerin çizelgelenmesi, okullarda ders çizelgelerinin yapılması, havaalanlarında uçakların iniş, kalkışlarının ve uçuş mürettebatının çizelgelenmesi, örnek olarak gösterilebilir (Pinedo, 2012).

Bir işletmede karşılaşılabilecek farklı çizelgeleme problemlerinin bazıları şu şekilde listelenebilir (Nahmias, 1997):

o Üretim Çizelgeleme: Üretim çizelgeleme genel olarak atölye katı kontrolü olarak bilinir. Atölyede girdilerin çıktılara dönüşüm sürecinde yer alan faaliyetlerle ilgilenir.

o Personel (İşgücü) Çizelgeleme: Hem üretim hem de hizmet sektörü açısından çok önemli bir konudur. Atölye katında vardiyaların ayarlanması, hastanelerde hastalara hizmet verecek sağlık ekibinin çalışma zamanlarının planlanması örnek olarak verilebilir.

Talebin zirve yaptığı dönemlerde fazla mesailerin, gece mesaisi veya dış kaynak kullanımı kararlarının verilmesi farklı personel çizelgeleme unsurlarıdır.

o Tesis Çizelgeleme: Kullanılacak tesislerin (imkânların) darboğaz oluşturduğu durumlarda ortaya çıkar. Örneğin, hastanelerde ameliyathanelerin kullanımı, üniversitelerde laboratuvarların, dersliklerin kullanımı, üretim tesislerinde kritik işlem ünitelerinin kullanımı vb.

o Araç Çizelgeleme: Literatürde araç rotalama olarak da adlandırılır. Ürünlerin ve hizmetlerin dağıtımda kullanılan araçların çizelgelemesiyle ilgilenir.

o Tedarikçi Çizelgeleme: Özellikle tam zamanında üretim sistemlerinde tedarikçilerden gelecek dağıtımların çizelgelenmesi çok önemli bir lojistik problemdir.

Tam zamanında üretim sisteminin etkin olabilmesi için satın alma siparişleri kurumun tüm dağıtım sistemi ile koordineli olarak çalışması gerekir.

o Proje Çizelgeleme: Bir proje birbirinden bağımsız binlerce faaliyetten oluşabilir.

Tüm bu faaliyetlerin koordineli olarak yürütülmesi projenin istenen zaman ve bütçe kısıtları içinde bitirilmesi açısından çok önemlidir.

o Dinamik ve Statik Çizelgeleme: Çizelgeleme teorisindeki çoğu problem statik olarak ele alınır. Yani işlerin işlenecekleri makine ortamına aynı zamanda geldiği ve hazır olduğu varsayılır. Fakat gerçek hayatta karşılaşılan problemlerde işler sisteme zamana bağlı olarak sürekli gelir. Örneğin havalimanlarında uçakların iniş ve kalkışları süreklidir ve kontrolörler bunları dinamik olarak düzenlemek zorundadır.

Bir üretim tesisindeki çizelgeleme aktiviteleri, gelen işlerin, o işlerin yapılması için gerekli kaynaklara (makine, zaman, işgücü vb.) atanması süreci ile ilgilidir (Pinedo, 2012).

Üretim çizelgeleme problemleri atölyedeki makine ortamı, işlerin akışı ve amaç fonksiyonuna göre çok farklı sınıflara ayrılabilir. Kombinatoryel eniyileme problemi olarak bu problemlere bakıldığında, bunların büyük çoğunluğunun NP-Zor yapıda olduğu ve bu nedenle de çözüm için çok fazla sayıda sezgisel ve metasezgisel yöntemler geliştirildiği görülmektedir.

Çizelgeleme problemlerinde temel olarak iki problem çözülür. Birincisi işlerin önceliklendirmesi yani sıralama problemi diğeri ise işlerin kaynaklara atanması yani rotalama veya atama problemidir. Bu iki problemin bir arada çözülebilmesi gerekliliği çizelgeleme problemlerini literatürdeki en zor problemlerden biri haline getirmektedir (Baker ve Triestch, 2009).

Şekil 2.9. Üretim Planlamanın Hiyerarşik Yapısı (Pinedo, 2012)

Üretim faaliyetlerinin kontrolü açısından çizelgeleme çok önemli bir üretim yönetimi fonksiyonudur. Üretim yönetimi fonksiyonları talep tahmininden detaylı atölye katı çizelgelemesine kadar hiyerarşik bir yapıdadır. Şekil 2.9.’da bu hiyerarşik yapı gösterilmiştir. En altta görülen atölye katı, iş merkezlerine gelen işlerin istenen teslim süresinde tamamlanabilmesi için personel ve teçhizatın düzenlenmesini sağlar.

Kapasite

Çizelgeleme problemlerinin gösterimi

Çizelgeleme problemleri Graham notasyonu olarak bilinen ve ilk defa Graham vd.

(1979) tarafından kullanılan α / β / γ notasyonu ile gösterilmektedir. Burada α alanı makine ortamını, β alanı çizelgelenecek işlere dair özellikleri, γ alanı ise eniyilenecek amaç fonksiyonunu göstermektedir. Pinedo (2012)’ye göre bu alanlarda bulunabilecek durumlar şunlardır: